Ο άγνωστος Κούνδουρος της Μυτιλήνης

Ένα γερακίσιο βλέμμα από δαύτα που βλέπουν στο μέλλον ήταν το βλέμμα του Νίκου Κούνδουρου. Του ανθρώπου που αγάπησε τη Μυτιλήνη «και τα ερείπια της» όπως χαρακτηριστικά έλεγε... Πάνε πολλά χρόνια από τότε που συναντήθηκε με ένα από αυτά τα γοητευτικά ερείπια της Μυτιλήνης. Παρέα με τον Νίκο Σηφουνάκη, τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, τον Άγγελο Δεληβορριά, τον Μάνο Ευστρατιάδη, τον Ζιλ Ντασέν, την Ευρυδίκη Σιφναίου. Βρέθηκαν μπροστά σε ένα από αυτά τα εγκαταλειμμένα εργοστάσια της Λέσβου, που σου τραβάνε για λίγο το βλέμμα, σε κάνουν να ταξιδεύεις σε μακρινές και τόσο κοντινές συνάμα εποχές κι μετά τα ξεχνάς. Για να τα θυμάσαι σπάνια σαν μια περίεργη γλυκόπικρη γεύση...

Κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα της δημιουργίας της πολιτιστικής εταιρείας «Αρχιπέλαγος». Με ισόβιο όπως αποδείχθηκε πρόεδρο τον Νίκο Κούνδουρο.

Το ερειπωμένο ελαιοτριβείο στον Παπάδο της Γέρας, που δημιούργησε το 1887 ο παππούς τού Οδυσσέα Ελύτη, Νικόλαος Βρανάς, αναστυλώθηκε, με τον Νίκο Κούνδουρο να παρακολουθεί συχνά πυκνά τις εργασίες, πάντα με αυτό το γερακίσιο βλέμμα. Μουσείο της Βιομηχανικής Ιστορίας της Λέσβου και του Αιγαίου.

Την 1η Αυγούστου του 2009 το εγκαινίασε ως Μουσείο της βιομηχανικής ιστορίας της Λέσβου και του Αιγαίου.

«Κοιτάζαμε το Αιγαίο που χανότανε και αναρωτιόμασταν τι να σώσουμε?» ξεκινούσε την αφήγησή του ο Νίκος Κούνδουρος σε μικρή ταινία που προβλήθηκε στην αρχή της τελετής των εγκαινίων του μουσείου. Τόνισε την πανταχού παρουσία της ελιάς στα νησιά του Αιγαίου και δικαιολόγησε την επιλογή της αναστήλωσης του ελαιοτριβείου από την εταιρεία «Αρχιπέλαγος», λέγοντας ότι «δόξασε τα νησιά όσο κανένα άλλο μέσο...». Κι ύστερα ο ίδιος ανέβηκε στη σκηνή για να χαιρετήσει ο ίδιος τη γιορτή, «...γιατί γιορτή θέλαμε να είναι η σημερινή μέρα που η Εταιρεία "Αρχιπέλαγος" παρέδωσε στους φυσικούς του αποδέκτες το νεκραναστημένο αυτό εργοστάσιο...».

Το «Μουσείο της Βιομηχανικής Ιστορίας της Λέσβου και του Αιγαίου» στον Παπάδο της Λέσβου, αποκαταστάθηκε πλήρως μαζί και ο ιστορικός μηχανολογικός εξοπλισμός του: μύλοι, πιεστήρια, αντλίες και μία ντιζελομηχανή της ιστορικής Βιομηχανίας Ισηγόνη που είχε έδρα τη Σμύρνη. Σήμερα δίνει στον επισκέπτη τη δυνατότητα να κατανοήσει πλήρως τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής του λαδιού στη Λέσβο από τα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι τα μέσα του 20ού.

Μοναδικό έργο

Το Ελαιοτριβείο Βρανά που αγάπησε ο Νίκος Κούνδουρος είναι ένα από τα πρώτα ατμοκίνητα εργοστάσια της Λέσβου και λειτούργησε ως τις αρχές τις δεκαετίας του 1970. Ο Βρανάς Νικολάου, που αργότερα αντέστρεψε το ονοματεπώνυμό του σε «Νικόλαος Βρανάς», ο παππούς τού Οδυσσέα Ελύτη έκανε το λάδι ισχυρό και εμπορεύσιμο προϊόν στην ευρύτερη περιφέρεια της ανατολικής Μεσογείου.

Οι εργασίες της αποκατάστασης έγιναν με σεβασμό στη λιτή αρχιτεκτονική του πετρόκτιστου συγκροτήματος το οποίο παραπέμπει στα μοναστηριακού τύπου κτίσματα με την τότε μνημειακή αντίληψη. Στην αυλή του δεσπόζει επιβλητική η καμινάδα του παλιού εργοστασίου, ενώ στην κεντρική αίθουσα βρίσκονται οι παλιές πρέσες για το ελαιόλαδο. Σε άλλο χώρο βρίσκεται ένας ιστορικός μηχανολογικός εξοπλισμός του εργοστασίου, κατασκευασμένος στο διάσημο εργοστάσιο των Αδελφών Ισιγόνη που λειτουργούσε στη Σμύρνη, ο οποίος έχει επισκευασθεί, αφού εντοπίστηκε σε εγκαταλελειμμένο ελαιοτριβείο του Πολιχνίτου.