«Eλευθερία ή' θάνατος»

Η 25η Μαρτίου, ημέρα εορτασμού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, καθιερώθηκε, το 1838, ως ημέρα εορτασμού της Ελληνικής Επανάστασης του ΄21, από την Κυβέρνηση του Όθωνα και συγκεκριμένα τον Γεώργιο Γλαράκη, Γραμματέα της Επικρατείας (Υπουργού) επί των Εκκλησιαστικών, Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και Εσωτερικών. Όπως ειδικότερα αναφέρεται στο ιστορικό κείμενο του Βασιλικού Διατάγματος 980/15 (27)-3-1838): «Επί τη προτάσει της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείας, θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ' εαυτήν εις πάντα Έλληνα, διό την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγιας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος, διό την κατ' αυτήν έναρξιν του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν Εθνικής Εορτής και διατάττομεν την διαληφθεισαν Γραμματείαν να δημοσίευση και ενεργήση το παρόν Διάταγμα».

«Ελευθερία ή θάνατος» υπήρξε το σύνθημα της επανάστασης του  σκλαβωμένου Ελληνικού λαού, επί τέσσερις αιώνες, από τον Οθωμανικό ζυγό, ενώ αργότερα καθιερώθηκε από το Ελληνικό Κράτος ως εθνικό σύνθημα (το ίδιο εθνικό σύνθημα έχουν σήμερα η Ουρουγουάη και η Βόρεια Μακεδονία). Χρησιμοποιήθηκε ως πολεμική ιαχή και αναγραφόταν σε πολεμικές σημαίες του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας. Συμβόλιζε την αποφασιστικότητα των Ελλήνων για τον συνεχή αγώνα ενάντια στην τυραννία και καταπίεση, αψηφώντας τον θάνατο. Τα 400 χρόνια σκλαβιάς, με τις σφαγές, τα παιδομαζώματα, τις καταπιέσεις. δεν ήταν αρκετά για να σβήσουν την ταυτότητα των Ελλήνων, τις παραδόσεις, την ιστορία και κληρονομιά των χιλιάδων χρόνων.

Η Ελευθερία είχε συγκεκριμένο περιεχόμενο που καταρχήν δεν ήταν άλλο από την απελευθέρωση του απλού λαού από τον οθωμανικό δεσποτισμό. Ωστόσο είχε και το περιεχόμενο της απελευθέρωσης από τη σκλαβιά και τυραννία  των κοτζαμπάσηδων και των προεστών, οι οποίοι συνέβαλαν στον αγώνα και πολέμησαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα προνόμιά τους, τα οποία επεδίωκαν να διατηρήσουν. Η προυχοντική ελίτ θεμελίωσε σταδιακά το πελατειακό σύστημα στη χώρα μας, το οποίο επηρέασε την πορεία και εξέλιξη της δημόσιας διοίκησης και της προσέδωσε χαρακτηριστικά που τη συνοδεύουν μέχρι τις μέρες μας. «Όταν οι κοτζαμπάσηδες μιλάνε για ελευθερίες δεν είναι για να καλυτερέψει η θέση του λαού, αλλά για να μπουν οι ίδιοι στη θέση των Τούρκων...» (Φρανσουά Πουκεβίλ, Γενικός Πρόξενος της Γαλλίας παρά τον Αλή Πασά στα Ιωάννινα).

Έτσι, ο πόθος για ελευθερία και αυτοδιάθεση πήρε σάρκα και οστά και με το σύνθημα «Ελευθερία ή θάνατος» και επετεύχθη το ακατόρθωτο απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που υπερείχε σε αριθμό δυνάμεων και εξοπλισμό. «Όταν σηκώσαμεν την σημαίαν εναντίον της τυραγνίας ξέραμεν ότι είναι πολλοί αυτείνοι και μαχητικοί κι' έχουν και κανόνια κι' όλα τα μέσα. Εμείς ούλα είμαστε αδύνατοι. Όμως ο Θεός φυλάγει και τους αδύνατους, κι' αν πεθάνωμεν πεθαίνομεν δια την Πατρίδα μας, δια την Θρησκείαν μας και πολεμούμεν όσο μπορούμε εναντίον της τυραγνίας κι' ο Θεός βοηθός...» (Στρατηγός Μακρυγιάννης).

Σύμμαχος στον αγώνα και υποστηρικτής η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία μέσω του θεσμού των κρυφών σχολείων βοήθησε στη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και της Βυζαντινής θρησκείας. Ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας) άναψε τη φλόγα του Αγώνα στο Μωριά «…Έλληνες ποτέ μην ξεχνάτε το χρέος σε Θεό και σε Πατρίδα! Σ’ αυτά τα δύο σας εξορκίζω ή να νικήσουμε ή να πεθάνουμε κάτω από την Σημαία του Χριστού».

Πολύτιμη υπήρξε και η προσφορά (υλική και ηθική) των Φιλελλήνων όχι μόνο στον ευρωπαϊκό χώρο αλλά και ευρύτερα. Άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών διαμόρφωσαν μία ισχυρή φιλελληνική κουλτούρα που μέχρι και σήμερα επηρεάζει τις σκέψεις, διαθέσεις και ενέργειες του Ελληνικού λαού. «Είμαστε όλοι Έλληνες. Οι νόμοι μας, η λογοτεχνία μας, η θρησκεία μας, η τέχνη μας έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα [...]. Ο σημερινός Έλληνας είναι απόγονος αυτών των λαμπρών πλασμάτων, που η φαντασία σχεδόν αρνείται να θεωρήσει απλούς ανθρώπους, και έχει κληρονομήσει πολλά από την ευαισθησία τους, την ταχύτητα της αντίληψής τους, τον ενθουσιασμό και το θάρρος τους» (Percy Bysshe Shelley).

Τον Ιανουάριο του 1822, μετά την επίσημη έναρξη της Ελληνικής επανάστασης, πραγματοποιήθηκε η Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, κατά τη διάρκεια της οποίας ψηφίστηκε το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα (Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδας), στα πλαίσια του οποίου κατοχυρώθηκε και η πρώτη επίσημη μορφή της ελληνικής σημαίας. Το σύνθημα «Ελευθερία ή θάνατος» συνδέεται σήμερα με τη λαϊκή δοξασία ότι οι εννέα συλλαβές του, συνδέονται με τον αριθμό των λωρίδων που υπάρχουν στην ελληνική σημαία, με την λέξη «ε-λευ-θε-ρί-α» να συμπληρώνει τις πέντε γαλάζιες και τις λέξεις «ή θά-να-τος» να συμπληρώνουν τις τέσσερις λευκές λωρίδες

Ανεκτίμητη η αξία της ελευθερίας (ατομική, κοινωνική, πολιτική, πνευματική, ηθική). Η πρώτη αξία για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. Η αξία της ελευθερίας, ως συνώνυμη της ευθύνης και αποτέλεσμα αρετής και τόλμης, θα πρέπει να καθοδηγεί και φωτίζει την πορεία μας. «Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας ας έχωσι· θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία» (Ανδρέας Κάλβος).

Ας μη ξεχνάμε ότι «... τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί και αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι· όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσωμεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να την φυλάμεν κι’ όλοι μαζί και να μην λέγη ούτε ο δυνατός «εγώ» , ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγη ο καθείς «εγώ»; Όταν αγωνιστή μόνος του και φκειάση, ή χαλάση, να λέγη εγώ· όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν, τότε να λένε «εμείς». Είμαστε εις το «εμείς» κι’ όχι εις το «εγώ». Και εις το εξής να μάθωμεν γνώση, αν θέλωμεν να φκειάσωμεν χωριόν, να ζήσωμεν όλοι μαζί.» (Στρατηγού Ι. Mακρυγιάννη).

Ας γιορτάσουμε, ως οφείλουμε, τα 200 χρόνια της μεγάλης εθνικής Ανάτασης και Ανάστασης αλλά, όπως είπε, στο τέλος συνέντευξής του, ο Θάνος Βερέμης, ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, του Πανεπιστημίου Αθηνών «...να διδαχτούμε από την Ιστορία μας και να απαλλαγούμε από τις “αμαρτίες μας».

Μπερτσιμά Ιωάννα
Πολιτική-Διοικητική Επιστήμονας
 
Βερέμης, Θ., κ.α. (2018). 1821: Η δημιουργία ενός έθνους-κράτους. Αθήνα: Μεταίχμιο.

«Στρατηγού Mακρυγιάννη Απομνημονεύματα», (τρίτομο) (2011). Αθήνα: ΕΣΤΙΑ.

Percy Bysshe Shelley, «Ελλάς» (1822), στο M.J. Cohen and John Major, History in Quotations, Cassell, London 2004, σ. 547.

Χαραλάμπης, Δ., Κράτος, δημόσια διοίκηση και οικονομία της αγοράς στην Ελλάδα. Το ελληνικό παράδοξο: κοινωνικό συμβόλαιο versus "πελατειακό συμβόλαιο". Πρακτικά Συνεδρίου "Ηθική και

Δεοντολογία στη Σύγχρονη Δημόσια Διοίκηση" ΕΚΔΔΑ/ΕΝΑ, Αθήνα, 9 Δεκεμβρίου 2011. Έκδοση  Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης.

https://www.protothema.gr/greece/article/1106950/alitheies-kai-muthoi-gi...

https://www.literature.gr/logia-ton-agoniston-toy-1821-poy-kratame-sti-k...

https://to-koinoniko-politiko-blog.webnode.gr/l/germania-ellada-anakefal...

https://el.wikipedia.org/wiki/Ελευθερία_ή_θάνατος