ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΘΑΝΑΣΗΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΣ
Δρ. Οικον/γος-π. Πανεπ/κός-Συγγραφέας
a.frontistis@gmail.com

19/4/24

      Πήρα αφορμή γι’ αυτό το άρθρο από ένα αντίστοιχο του Mordecai Kurtz, Επίτιμου Καθηγητή στο Stanford University, με τίτλο «Πώς ο καπιταλισμός απειλεί τη δημοκρατία» που δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜΑ (Ο.Τ.). Απορώ πώς ακόμα και σήμερα υπάρχουν συγγραφείς που ασχολούνται μ’ αυτό το θέμα ενώ, κατά την άποψή μου που συμφωνεί με τις απόψεις και άλλων, καπιταλισμός και δημοκρατία δεν συμβιβάζονται. Ο κ. Kurtz, ενώ υποστηρίζει ότι «ο καπιταλισμός παράγει ασταμάτητα εισοδηματικές οντότητες», υποστηρίζει ταυτόχρονα ότι αυτό… «κάποια στιγμή καταλήγει να γίνεται ασύμβατο με τη δημοκρατία»! Γιατί όμως «κάποια στιγμή» και όχι πάντα, αφού οι εισοδηματικές ανισότητες καταλήγουν στην συρρίκνωση της δημοκρατίας;  Κι αυτό, γιατί, πάντα, ο καπιταλισμός παράγει μικρές μειοψηφίες-ελίτ ενός πληθυσμού, που άμεσα ή έμμεσα απολαμβάνουν συγκέντρωση πλούτου, μείωση του ανταγωνισμού και δημιουργία μονοπωλίων, ολιγοπωλίων και καρτέλ. Οι δομές αυτές με τη σειρά τους επηρεάζουν και ελέγχουν την πολιτική υπέρ αυτών.  Έχουν τη δύναμη να το κάνουν.

     Ποια όμως δημοκρατία έχει στο νου του ο κ. Kurtz; Σίγουρα όχι την άμεση δημοκρατία. Αυτή λειτούργησε, όσο λειτούργησε, στην αρχαία Αθήνα, αλλά δυστυχώς δεν έγινε πρότυπο και για τις άλλες ελληνικές πόλεις, τα πολιτικά συστήματα των οποίων ήταν είτε βασιλείες είτε ολιγαρχίες/τυραννίες. Αυτά τα ολιγαρχικά καθεστώτα συνέχισαν, αγκαλιά με την φεουδαρχία μέχρι τον 18^ο αιώνα, που η Γαλλική Επανάσταση με το σύνθημα «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα» έφερε στην εξουσία το λαό σε μιας μορφής «λαοκρατική δημοκρατία», η οποία όμως, εξελίχτηκε… στην μονοκρατορία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ο οποίος στη συνέχεια απέτυχε και το σύστημα επανήλθε και πάλι στη Βασιλεία.  Τα παραπάνω είναι γνωστά. Εντούτοις φωτίζουν μια, την κύρια πτυχή των εξελίξεων που είναι η ιδιοκτησία του πλούτου. Που με τη σειρά της παράγει τις ανισότητες, πυροδοτεί την διαπάλη των τάξεων και φυσικά, απομακρύνει τη δημοκρατία.

     Αργότερα, η βιομηχανική επανάσταση, ανάμεσα στα άλλα, ανέδειξε την επιχειρηματική τάξη, δηλ. τους ιδιοκτήτες των κάθε μορφής επιχειρήσεων, οι οποίοι δεν έκρυψαν ποτέ την όρεξή τους να επηρεάσουν ή και να κατευθύνουν την πολιτική σύμφωνα με τα συμφέροντά τους.  Τότε γεννήθηκε και ο καπιταλισμός της αγοράς με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Σκωτσέζου πολιτικού φιλόσοφου Aνταμ Σμιθ,  (1723-1790),

     Η έκφραση «αόρατος χειρ» αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τον Aνταμ Σμιθ στο βιβλίο του αυτό, που αποτέλεσε την βίβλο του καπιταλισμού και έθεσε τον θεμέλιο λίθο της κλασσικής οικονομικής θεωρίας και του ακαδημαϊκού κλάδου των Οικονομικών. Με το όρο «αόρατος χειρ», ο Άνταμ Σμιθ χαρακτήρισε την «πεφωτισμένη ιδιοτέλεια» ως ένα αόρατο κοινωνικό ρυθμιστικό μηχανισμό που διασφαλίζει την ελευθερία της αγοράς! Βέβαια, ο Άνταμ Σμιθ, κάθε άλλο παρά θιασώτης υπήρξε της ασυδοσίας της αγοράς, όπως το μαρτυρούν ορισμένοι αφορισμοί που περιλαμβάνονται στο βιβλίο του που προαναφέραμε. Για παράδειγμα, ο ίδιος ήταν πολύ επιφυλακτικός απέναντι στους επιχειρηματίες και προειδοποιούσε για την συνομωσία τους απέναντι στο κοινό, ή κάποιο άλλο τέχνασμα με το οποίο, όπως λέει, μπορούν να ανεβάζουν τις τιμές. Προανήγγειλε μάλιστα την αθέμιτη φύση των επιχειρηματικών συμφερόντων, που μπορούν να δημιουργούν μονοπώλια, τα οποία απομυζούν τους καταναλωτές.  Επιπρόσθετα, προειδοποιούσε, ότι ένα πολιτικό σύστημα που κυριαρχείται από επιχειρηματίες επιτρέπει την συνομωσία τους ενάντια στους καταναλωτές καθώς και τις μηχανορραφίες τους για την απόκτηση επιρροής στην πολιτική και την νομοθεσία και διακήρυξε την καχυποψία του για νομοθετήματα που υπαγορεύονται από επιχειρηματικά συμφέροντα. Γνωστά πράγματα.

     Οι όψιμοι, ή οι νεόκοποι οπαδοί του Άνταμ Σμιθ και της …αοράτου χειρός, σκόπιμα παραβλέπουν τις παραπάνω επιφυλάξεις και τις προειδοποιήσεις του. Και θέλουν να αγνοούν και κάτι ακόμα πιο σοβαρό, που είχε διακηρύξει στο άλλο βιβλίο του «Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων», δηλ. την αρχή «δρώντας σύμφωνα με τις επιταγές των ηθικών μας λειτουργιών, αναγκαστικά επιδιώκουμε τον πιο αποτελεσματικό τρόπο για την προώθηση της ευτυχίας της ανθρωπότητας». Δηλαδή, είναι οπαδοί ενός συστήματος ελεύθερης αγοράς α λα καρτ, δίχως ηθικούς φραγμούς από τους λειτουργούς της, δηλ. τους επιχειρηματίες. Αυτό δεν το σχολιάζει ο κ. Kurtz.

      Σήμερα, με την  Βιομηχανική επανάσταση και την Τεχνική Νοημοσύνη, η ψαλίδα των εισοδημάτων ανοίγει και ένα πολύ μικρό % δισεκατομμυριούχων καρπούνται ένα % του παγκόσμιου πλούτου που ξεπερνά ήδη το 50%, ενώ οι φτωχοί πολλαπλασιάζονται. Για ποια δημοκρατία μπορούμε να μιλάμε, κύριε Kurtz; Τώρα έχουμε τους ίδιους μεγαλοεπιχειρηματίες να ηγούνται της πολιτικής, όπως ο δισεκατομμυριούχος Πρόεδρος Τραμπ στις ΗΠΑ και μια σειρά από πολιτικούς, νάνους ηθικού αναστήματος, που κυβερνούν την Ευρώπη. Δε νομίζω ότι ο Άνταμ Σμιθ θα τους θεωρούσε φίλους του όλους αυτούς τους νάνους ηθικής πολιτικούς…

     Η λεγόμενη Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία για την οποία κόπτονται μερικοί, έχει οδηγήσει στην Κομματοκρατία και στην φαλκίδευση της θέλησης της πλειοψηφίας των πολιτών. Σε όλο τον κόσμο η αποχή των πολιτών από την εκλογική διαδικασία φτάνει και ξεπερνά μερικές φορές το 50%. Τα αντιδημοκρατικά συστήματα της ενισχυμένης αναλογικής πριμοδοτούν το πρώτο Κόμμα με αριθμό εδρών που ξεπερνά το 15% του συνόλου. Ενώ τα λεγόμενα Πρωθυπουργοκεντρικά συστήματα δίνουν στον πρωθυπουργό εξουσίες αυτοκράτορα. Για ποια λοιπόν δημοκρατία μπορούμε να μιλάμε σε καθεστώς καπιταλισμού, κύριε Kurtz;

   Ενδιαφέρον για τη δημοκρατία είχαν επιδείξει  ο Μαρξ και η Ρόζα Λούξενμπουργκ. Ο πρώτος στο Μανιφέστο του τελείοωνε με την πρόταση στους εργαζόμενους να νικήσουν στη μάχη για τη δημοκρατία εναντίον τω αριστοκρατικών και αντιδραστικών δυνάμεων. Ενώ η Εοζα λο΄ύξεμπουργκ είχα διατυπώσει το ερώτημα: Αν το κράτος κατέχει τα μέσα παραγωγής, πόσο δημοκρατικό είναι τι κράτος; Τόση σημασία είχε η δημοκρατία και για τους σοσιαλιστές

     Καθόσο μας αφορά, πιστεύουμε ότι καπιταλισμός και δημοκρατία είναι ασύμβατα. Έτσι ήταν πάντα. Οι σύγχρονες «δημοκρατίες» με την υπερσυγκέντρωση του πλούτου σε λίγους, είναι εφευρέσεις εκ του πονηρού, γιατί ρίχνουν στάχτη στα μάτια των απλών ανθρώπων. Στην ουσία είναι συγκεκαλυμμένες δικτατορίες.