Κρύψτε αυτούς τους πρόσφυγες που δεν θα μπορούσαμε να δούμε

Κρύψτε αυτό το στήθος που δεν θα μπορούσα να δω!»  Η φράση αυτή του Μολιερικού Ταρτούφου, που παριστάνει τον προστάτη των ηθικών αρχών και κρίνει αυστηρά τους άλλους, ενώ είναι έτοιμος να διαπράξει μοιχεία, έγινε συνώνυμη της υποκρισίας στη Δυτική Ευρώπη.

Στις μέρες μας, οι σύγχρονοι Ταρτούφοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μπορούσαν να την παραφράσουν εύκολα και να την απευθύνουν στον Λευκορώσο δικτάτορα: «Κρύψτε αυτούς τους πρόσφυγες που δεν θα μπορούσαμε να δούμε». Κι αυτό γιατί η πρόσφατη κρίση στα σύνορα της Πολωνίας με τη Λευκορωσία ανέδειξε, όχι μόνο πόσο αδίστακτος είναι ο Αλεξάντερ Λουκασένκο (αυτό άλλωστε το γνωρίζαμε), αλλά πόσο υποκριτικές και ανάλγητες μπορούν να είναι οι (περισσότερο ή λιγότερο) δημοκρατικές κυβερνήσεις που διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους καταγγέλοντάς τον.

Η βασισμένη σε γεγονότα πραγματικότητα δεν κρύβεται εύκολα όμως και οι υποκριτές στο τέλος αποκαλύπτονται, τουλάχιστον στα μάτια εκείνων που δεν τυφλώνονται από ιδεολογικές αγκυλώσεις. Ας θυμίσουμε λοιπόν στους καλοπροαίρετους αναλυτές της επικαιρότητας κάποια στοιχεία  που ίσως να παραβλέπουν, πιθανόν επειδή είναι τόσο εμφανή.

Οι πρόσφυγες είναι πάνω απ’όλα άνθρωποι, συνάνθρωποί μας που βρίσκονται κάτω από ελεεινές συνθήκες, έχοντας αφήσει τις εστίες τους και βιώνοντας ανασφάλεια, πενία και αβεβαιότητα για το μέλλον. Κάποιοι από αυτούς πήραν το δρόμο της προσφυγιάς επειδή η χώρα τους βρίσκεται σε κατάσταση πολέμου και κάποιοι άλλοι επειδή οι οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της πατρίδας τους, δεν τους επιτρέπουν να δημιουργήσουν, να ονειρευτούν, να ζήσουν με αξιοπρέπεια. Οι άνθρωποι αυτοί δεν έφυγαν για να μετοικίσουν σε μια φτωχή χώρα με αυταρχικό καθεστώς, όπως η Λευκορωσία ή η Τουρκία. Σκοπός τους είναι να εγκατασταθούν στα εύπορα και φιλελεύθερα κράτη της Δύσης και να χτίσουν εκεί μια καλλίτερη ζωή. Δεν βρίσκονται λοιπόν στα σύνορα της Ένωσης μόνο επειδή τους προωθεί ο Λουκασένκο και επειδή τους έστειλε σ’αυτόν ο Ερντογάν. Και σίγουρα δεν επιθυμούν να μείνουν στην όχι τόσο ευημερούσα και όχι τόσο δημοκρατική Πολωνία.  

Τα φιλελεύθερα κράτη της Δύσης συνετέλεσαν σημαντικά στη δημιουργία των συνθηκών που οδήγησαν τους ανθρώπους αυτούς στη σημερινή τους δυστυχία. Οι διάνοιες που συμβούλεψαν τις ηγεσίες μας να εμπλακούν στα εσωτερικά βορειοαφρικανικών και μεσανατολικών κρατών, ενισχύοντας ανοιχτά επαναστάσεις με σκοπό να ανατρέψουν καθεστώτα, ή εισβάλλοντας στρατιωτικά με τον ίδιο στόχο, δεν σκέφτηκαν δυστυχώς τις συνέπειες της διαταραχής της περιφερειακής σταθερότητας για τις δικές τους κοινωνίες.

Ο Καντάφι ήταν τύραννος, αλλά η αναρχία και ο μακροχρόνιος εμφύλιος δοκίμασαν περισσότερο το Λιβυκό λαό και μετέβαλαν τη χώρα σε δίοδο για χιλιάδες Αφρικανούς που αψηφούν τους θανατηφόρους κινδύνους της ερήμου για ένα φωτεινότερο αύριο. Ο Σαντάμ Χουσεΐν ήταν δικτάτορας, αλλά το καθεστώς του στηρίζονταν σε μια ισορροπία θρησκευτικών και εθνικών κοινοτήτων. Όταν αυτή κατέρρευσε μαζί του και οι Δυτικοί (ανάμεσά τους και οι ανατολικοευρωπαίοι που τώρα κόπτονται για την προσφυγική απειλή) έφυγαν, οι παλιοί σουνίτες αξιωματικοί του καθεστώτος του επάνδρωσαν τις τάξεις του «Ισλαμικού κράτους», που σκόρπισε τρόμο σε Ευρώπη, Ασία κι Αμερική και δημιούργησε αλλεπάλληλα κύματα προσφύγων από τις χώρες που κυριολεκτικά μάστισε. Ο Άσαντ κυβερνά τη Συρία αυταρχικά, αλλά ο εμφύλιος πόλεμος που η Δύση ενίσχυσε προκάλεσε ανείπωτες καταστροφές και μαζική έξοδο πληθυσμών.

Πριν από λίγους μήνες το Αφγανιστάν έγινε θέατρο ενός παρόμοιου έργου. Το σενάριο συνεχίζει αλίμονο να επαναλαμβάνεται και οι ηγέτες αδυνατούν να κατανοήσουν τις συνέπειες των κοντόφθαλμων αποφάσεών τους.

Η Ευρώπη θα μπορούσε άνετα να απορροφήσει χωρίς προβλήματα τους πρόσφυγες και μετανάστες της τελευταίας δεκαετίας, αν λειτουργούσε η αλληλεγγύη, που έπρεπε να αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της Ένωσης. Κάθε κράτος μέλος θα μπορούσε μετά από κοινή συμφωνία να υποδεχθεί έναν αριθμό προσφύγων, ικανό να απορροφηθεί χωρίς να αλλοιώσει την τοπική δημογραφία. Διευρωπαϊκές δομές θα μπορούσαν να δημιουργηθούν για να βοηθήσουν στην ένταξή τους στις νέες τους κοινωνίες.

Μια καλή συνεργασία μεταξύ υπηρεσιών θα μπορούσε να εντοπίσει και να εκτοπίσει εκείνους που παρεισφρέουν στις τάξεις των νεοαφιχθέντων για να υπηρετήσουν φανατικές πεποιθήσεις.

Αυτό δεν συνέβη όμως. Χώρες όπως η τώρα διαμαρτυρόμενη Πολωνία, η Ουγγαρία, η Τσεχία και άλλες, αρνήθηκαν να ανοίξουν τις πόρτες τους, παρά το γεγονός ότι επωφελούνται τα μέγιστα από τον Ευρωπαϊκό προϋπολογισμό. Πλούσιες χώρες του Βορρά περιόρισαν πολύ τον αριθμό των εισερχομένων. Κι εκείνες που δέχθηκαν ικανό αριθμό, όπως η Γερμανία, δεν έκαναν τα απαραίτητα για να την προσαρμογή τους στις αξίες και τις αντιλήψεις των κοινωνιών τους, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν ή να ενισχυθούν  ρατσιστικά και ξενοφοβικά αισθήματα μεταξύ των πολιτών.
Και βέβαια, όπως πάντα, λόγω πετρελαίου, κανείς δεν τόλμησε να υποδείξει στους Άραβες συμμάχους μας, που συνετέλεσαν στους αποσταθεροποιητικούς μας πολέμους, να δεχθούν και αυτοί ένα ποσοστό ομογλώσων και ομοθρήσκων τους εμπερίστατων πληθυσμών. Άραβες συμμάχους, ας σημειωθεί, πολύ πιο δικτατορικούς και ολοκληρωτικούς από τον πρώην κομμουνιστή Λευκορώσο ηγεμονίσκο.

Ένας παλιός γέροντας που ο γράφων ευτύχησε να γνωρίσει, έλεγε πως πολύ συχνά μόνον οι ανήθικοι ομιλούν πολύ περί ηθικής. Είναι δύσκολο να μην τον θυμηθώ όταν ακούω το αφήγημα του Πολωνού προέδρου, που δεν διακρίνεται εξ άλλου διόλου για την αφοσίωσή του στις αρχές της δημοκρατίας, περί υπεράσπισης των συνόρων της Ευρώπης από τους βαρβάρους εισβολείς.

Θεόδωρος Γ. Κουτρούμπας
Καθηγητής Πανεπιστημίου Λουβαίνης (UCLouvain)
Επισκέπτης Καθηγητής Πάνεπιστημίου Μοντρεάλ (UdeM)