Σε ποιους λέμε όχι; - Τί εστί Ιταλικό δημοψήφισμα και τί δείχνει για το μέλλον της Ευρώπης
Την περασμένη Κυριακή έμελλε να γραφτεί άλλη μια σελίδα στην ταραχώδη ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης. Οι Ιταλοί απέρριψαν με συνοπτικές διαδικασίες (59,11% το ποσοστό του όχι) τις προτεινόμενες Συνταγματικές μεταρρυθμίσεις ενώ παράλληλα βροντοφώναξαν «ciao» στην κυβέρνηση του Ματέο Ρέντσι. Χαρακτηριστικό είναι μάλιστα το γεγονός ότι το ποσοστό της αρνητικής ψήφου στη δημογραφική ομάδα 18-34 ετών αντιστοιχούσε στο 81%.
Πολλοί αναλυτές συγχέουν το αποτέλεσμα αυτό τόσο με το Brexit όσο και με την ανέλπιστη εκλογική επικράτηση του Ντόναλντ Τράμπ, υποστηρίζοντας πως πρόκειται για την τρίτη πράξη του έργου της ευρωσκεπτικιστικής έκρηξης που σαρώνει ανά την υφήλιο. Άλλοι, πιο ψύχραιμοι, ανθίστανται στη ρητορική της καταστροφολογίας, συγκεκριμενοποιώντας το αποτέλεσμα ως μια εκδήλωση της απογοήτευσης των πολιτών απέναντι στο διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα -αυστηρά εντός των ιταλικών συνόρων.
Παρά ταύτα, ουδείς διαφωνεί στο ότι οι κλυδωνισμοί που θα επέλθουν στην ιταλική οικονομία ενδέχεται να ταρακουνήσουν κι άλλες χώρες της Ευρωζώνης. Άλλωστε μιλάμε για την 3η τη τάξει οικονομική δύναμη στη Γηραιά Ήπειρο, η οποία ήδη βρίσκεται σε τρικλίζουσα κατάσταση με το δημόσιο χρέος της να ανέρχεται στο 133% του ΑΕΠ (δεύτερο μεγαλύτερο μετά το ελληνικό) και τα κόκκινα δάνεια στην κατοχή των τραπεζών να φθάνουν τα 300 δισ. Ευρώ. Παράλληλα, η αστάθεια διαπερνά και στην πολιτική σφαίρα, εκεί όπου το ριζοσπαστικό Κίνημα των 5 Αστέρων κερδίζει συνεχώς έδαφος και εδραιώνει τη δυναμική του, απηχώντας κατά βάση στις νεανικές μάζες.
Γιατί οι Ιταλοί ψήφισαν «ΝΟ»;
Είναι γεγονός πως η πλειοψηφία των ψηφοφόρων που προσήλθαν στις κάλπες αντιμετώπισε το δημοψήφισμα ως μια πρόωρη εκλογική αναμέτρηση. Απ’ την πλευρά του ο Ματέο Ρέντσι έπαιξε εκ προοιμίου με ανοιχτά χαρτιά και ρίσκαρε προσωποποιώντας την όλη διαδικασία του δημοψηφίσματος. Γνώριζε πως ενδεχόμενη νίκη του «ΝΑΙ» θα τον μετέτρεπε σε απόλυτο άρχοντα της πολιτικής αρένας και θα αποτελούσε συγχρόνως το κλειδί για τις πύλες των νέων μεταρρυθμίσεων που είχαν προβλεφθεί. Ωστόσο, οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνώριζαν πως το αποτέλεσμα ήταν προδιαγεγραμμένο.
Παρά τις προσπάθειες για αντιστροφή του κλίματος, η νύχτα της 4ης Δεκεμβρίου βρήκε τον Ρέντσι γονατισμένο μπροστά στο θρίαμβο του λαϊκισμού και κυρίως του αντικαθεστωτισμού.
Μια πιο περιφερειακή προσέγγιση της λαϊκής ετυμηγορίας υποδεικνύει ότι ο λαός αρνήθηκε να παραχωρήσει διευρυμένες εξουσίες στον πρωθυπουργό με γνώμονα πως κάτι τέτοιο θα συνιστούσε έμμεση υπονόμευση της λαϊκής κυριαρχίας. Υπό την αιγίδα μιας Συνταγματικής βάσης συγκεντρωτικού χαρακτήρα, μακροπρόθεσμα ελλοχεύει ο κίνδυνος η Ιταλική Δημοκρατία να γίνει έρμαιο των εκμαυλιστικών τάσεων ενός μελλοντικού αυταρχικού ηγέτη. Μια ωρολογιακή βόμβα στα σπλάχνα της Δημοκρατίας.
Αυτή η παρατήρηση θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί το ιδεολογικό πρόσχημα για την απόρριψη της Συνταγματικής αναθεώρησης, που ασφαλώς σήμανε και την πολιτική διαπόμπευση του Ρέντσι. Ωστόσο, αυτή θα ήταν μια αλήθεια στρογγυλεμένη…
Μια γενικευμένη αλλαγή στάσης
Τα αποτελέσματα όλων των κρίσιμων δημοψηφισμάτων που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη τους τελευταίους 18 μήνες είχαν έναν κοινό παρονομαστή: Τον αποτροπιασμό του Ευρωπαίου πολίτη απέναντι στο σαθρό πολιτικό κατεστημένο. Τόσο στο ελληνικό ναυάγιο του Ιούλη του 2015, όσο και στο δημοψήφισμα του Brexit, η αντισυστημική ορμή εκδηλώθηκε απέναντι στο status quo και τις πολιτικές της Ε.Ε. Στο ίδιο μήκος κύματος, οι Ιταλοί καταψήφισαν την πρόταση του Ρέντσι, οδηγώντας στην παραίτηση έναν πολιτικό ηγέτη που ανέκαθεν αποτελούσε πρεσβευτής του φιλοευρωπαϊκού δόγματος. Καθίσταται επομένως σαφές ότι η συντονισμένη αντίδραση του «ΟΧΙ» έχει ξεκάθαρο αποδέκτη, και αυτός δεν είναι άλλος από την καθεστηκυία τάξη της Ευρώπης.
Η δυσπιστία προς το ευρωπαϊκό όραμα κλιμακώνεται και το μέλλον της Ένωσης προδιαγράφεται μετέωρο. Αν το Brexit προκάλεσε μια βαθιά ρωγμή στα θεμέλια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, μια ενδεχόμενη ιταλική έξοδος θα μπορούσε να αποτελέσει τον επιθανάτιο ρόγχο για την ενωμένη Ευρώπη.
Από τί απειλείται η Ευρώπη;
Ο μεγαλύτερος εφιάλτης για τη σύγχρονη Ευρώπη είναι αναμφίβολα η πρωτοφανής έξαρση της επιρροής του λαϊκισμού, του ευρωσκεπτικισμού και εν γένει του πολιτικού εξτρεμισμού στον ευρωπαϊκό πυρήνα. Πιο συγκεκριμένα, στη Γαλλία η Μαρίν Λεπέν, ηγέτιδα του Γαλλικού Εθνικού Μετώπου, ολοένα και ισχυροποιείται, έχοντας εξασφαλισμένη τη θέση της στον τελικό γύρο των προεδρικών εκλογών. Υπενθυμίζεται ότι πρωταρχικές επιδιώξεις του Κόμματός της είναι η έξοδος της Γαλλίας από την Ευρωζώνη και η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την έξοδο της χώρας και από την Ε.Ε. Ταυτόχρονα, το ακροδεξιό Κόμμα των Δημοκρατών στη Σουηδία αγγίζει την κορυφή στις δημοσκοπήσεις με ποσοστά της τάξης του 20%, ενώ στην Αυστρία το Κόμμα της Ελευθερίας λίγο έλλειψε να αποτελέσει το πρώτο αντιευρωπαϊκό κόμμα που κερδίζει στις προεδρικές εκλογές. Η Γερμανία, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Φινλανδία και φυσικά η Ελλάδα είναι οι υπόλοιπες χώρες στις οποίες έχει εξαπλωθεί η επιδημία της ισχυροποίησης των ακραίων πολιτικών δυνάμεων. Βλέπουμε λοιπόν το πλέγμα των εθνικιστικών κομμάτων να γιγαντώνεται την ώρα που ολοένα κι ενθαρρύνεται μια πολιτική κατεύθυνση προστατευτισμού. Ο θρίαμβος του Τράμπ, το προσφυγικό ζήτημα και η διαρκής τρομοκρατική απειλή ασφαλώς και λειτουργούν προς επίρρωσιν αυτού του ρεύματος.
Τί πληρώνει η Ε.Ε;
Η Ε.Ε πληρώνει το τίμημα της παρέκκλισής της από τις παραδοσιακές αρχές της. Έτσι, ενώ συγκροτήθηκε με σκοπό να αποτελέσει έναν ανώτατο δημοκρατικό θεσμό στους κόλπους του οποίου θα πρυτανεύουν οι αρχές της συλλογικότητας, της αλληλεγγύης, της ισότητας και της δικαιοσύνης, σταδιακά κατάντησε να αποτελεί το άντρο μια ελιτιστικής ολιγαρχίας. Ένα θεσμικό μόρφωμα που θαρρεί κανείς πως υφίσταται μονάχα για την εξυπηρέτηση των στυγνών συμφερόντων των ισχυρών, αυτών που κινούν τα νήματα σχεδόν αυταρχικά. Η πάλαι ποτέ φιλεύσπλαχνη μητέρα Ευρώπη, γύρισε την πλάτη στα παιδιά της αρχίζοντας να τους συμπεριφέρεται κτητικά, όπως ο αφέντης στο σκλάβο. Ο τροχός όμως γύρισε και τώρα αυτός ο οποίος γυρνάει την πλάτη είναι ο λαός…
Το μόνο σίγουρο όσον αφορά τη ρύθμιση των ενδοευρωπαϊκών σχέσεων είναι ένα: Εάν επικρατήσει η λογική της κατά μέτωπο σύγκρουσης ζημιωθείσες θα είναι όλες οι πλευρές με τις συνέπειες να είναι ανυπολόγιστες.
Σπύρος Αλεξανδρής
Φοιτητής ΑΠΘ -Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ
Σχολή Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών
