Καθημερινή Αδέσμευτη Εφημερίδα

Τα μαθήματα που μας διδάσκει ένα αποτυχημένο σοβιετικό πραξικόπημα για την αντιμετώπιση του λαϊκισμού του 21ου αιώνα

του Στίβεν Σεστάνοβιτς *

Πριν από 25 ακριβώς χρόνια, μια ομάδα σκληροπυρηνικών του Πολιτικού Γραφείου του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Σοβιετική Ένωση πραγματοποίησε πραξικόπημα κατά του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Η απόπειρα ανατροπής του προκάλεσε τεράστια λαϊκή αντίδραση και κατέρρευσε σε τρεις ημέρες. Η αποτυχία του πραξικοπήματος αποτέλεσε την αρχή του τέλους του ίδιου του κομμουνιστικού συστήματος. «Ο 20ός αιώνας είχε ουσιαστικά τελειώσει», είπε ο Μπόρις Γιέλτσιν, σωτήρας και διάδοχος του Γκορμπατσόφ. Η λαϊκή ισχύς είχε νικήσει το σοβιετικό κράτος.

Σήμερα, ένας οργισμένος λαϊκισμός αποτελεί και πάλι την κινητήρια δύναμη της πολιτικής σε μεγάλο μέρος του πλανήτη. Μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τις αιτίες του, τα προβλήματα που θέτει και τις υποσχέσεις που προσφέρει αν θυμηθούμε πώς πέτυχε ο Γιέλτσιν και γιατί τελικά απέτυχε.

Πριν από το πραξικόπημα, πολλοί θεωρούσαν τον Γιέλτσιν έναν ωμό δημαγωγό που έκανε τη ζωή δύσκολη στον σοφό Γκορμπατσόφ. Οι ριζοσπαστικές του απαιτήσεις, έλεγαν, θα κινητοποιούσαν μόνο τους συντηρητικούς και θα δίχαζαν τους μεταρρυθμιστές.

Ο Γιέλτσιν ήταν πράγματι δημαγωγός, αλλά ο χαρακτηρισμός αυτός κρύβει την πραγματική του επιτυχία. Δύο μήνες νωρίτερα, είχε εκλεγεί θριαμβευτικά πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Ήταν ο μόνος σοβιετικός πολιτικός με αληθινή λαϊκή εντολή και οι επίδοξοι πραξικοπηματίες δίστασαν να τον συλλάβουν. Μετατράπηκε έτσι σε έναν λαϊκό ήρωα.

Η επίσημη Ουάσινγκτον, βέβαια, θεωρούσε τον Γκορμπατσόφ εγκέφαλο των μεταρρυθμίσεων. Όμως, ο Γιέλτσιν ήταν εκείνος που δεν σταμάτησε να ασκεί πίεση σε αυτή την κατεύθυνση. Και ήταν ο άνθρωπος στον οποίο στρέφονταν οι υποστηρικτές των αλλαγών όποτε ο Γκορμπατσόφ έκανε πίσω (που συνέβαινε συχνά). Το άρμα μάχης στο οποίο σκαρφάλωσε βρισκόταν ακριβώς έξω από το γραφείο του.

Το πιο σημαντικό απ΄ όλα, όμως, ήταν ότι τα ισχυρά αντικομμουνιστικά αισθήματα του Γιέλτσιν μετρίασαν, αντί να υποδαυλίσουν, τα εθνοτικά πάθη. Σε όλη την ανατολική Ευρώπη, αλλά και την υπό διάλυση Σοβιετική Ένωση, οι εθνικιστικές συγκρούσεις υποχωρούσαν όταν οι πολίτες συσπειρώνονταν γύρω από αντικομμουνιστικές ιδέες. Η καλύτερη απόδειξη είναι η Γιουγκοσλαβία. Καθώς το καθεστώς είχε απομακρυνθεί από τον μαρξισμό-λενινισμό, η σοσιαλιστική ιδεολογία και ο αντικομμουνισμός δεν βρίσκονταν πια στο προσκήνιο. Τη θέση τους έλαβε έτσι ο εθνικισμός, τον οποίο καλλιεργούσαν δημαγωγοί όπως ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στη Σερβία και ο Φράνγιο Τούτζμαν στην Κροατία.

Οι δυτικές κυβερνήσεις δεν υποτίμησαν, όμως, μόνο τον λαϊκισμό του Γιέλτσιν στην αντιπαράθεσή του με τον Γκορμπατσόφ. Απέτυχαν να προβλέψουν και τι θα γινόταν αν ο Γιέλτσιν δεν μπορούσε να αξιοποιήσει αυτόν τον λαϊκισμό μετά την ανάληψη της εξουσίας. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης τον Δεκέμβριο του 2001, και στα οκτώ χρόνια που κράτησε η θητεία του στην προεδρία της νέας Ρωσίας, ο Γιέλτσιν αναζήτησε συχνά καταφύγιο σε αντικομμουνιστικές ιδέες. Αλλά τα κέρδη που αποκόμιζε ήταν όλο και λιγότερα.

Ένας δημαγωγός που αναλαμβάνει την εξουσία πρέπει να δείξει αποτελέσματα, και ο Γιέλτσιν δεν το έκανε. Πέρα από την αύξηση της φτώχειας που προκάλεσε η πολιτική του, κατηγορήθηκε ότι επέτρεψε σε νέους απατεώνες να πάρουν τη θέση των παλιών. Ο λαϊκιστής που κατήγγειλε τα προνόμια των «ημετέρων» στο σοβιετικό σύστημα επέτρεψε επί των ημερών του ωμές καταχρήσεις ισχύος. Οι απλοί πολίτες που τον στήριξαν όταν ζητούσε τη διάλυση των παλιών θεσμών κατέληξαν έτσι να ζητούν την επιστροφή τους. Ο Γιέλτσιν δεν επέλεξε απλώς τον Πούτιν ως διάδοχό του. Τον μετέτρεψε και σε έναν δημοφιλή ηγέτη. Έχοντας αποτύχει να παίξει τον ρόλο του λαϊκιστή προέδρου, ο Γιέλτσιν έδωσε την ευκαιρία στον Πούτιν να παίξει εκείνος αυτόν τον ρόλο.

Το πραξικόπημα εναντίον του Γκορμπατσόφ εξακολουθεί να έχει σήμερα τους οπαδούς του. Η ανατροπή του σοβιετικού κομμουνισμού το 1991 δεν ήταν τόσο διαφορετική από την ανατροπή του καθεστώτος Γιανουκόβιτς στην Ουκρανία το 2014. Και οι δύο εξεγέρσεις έγιναν εναντίον διεφθαρμένων και αντιδημοκρατικών συστημάτων. Και οι δύο πρόσφεραν σε νέους ηγέτες την ευκαιρία να τα αλλάξουν όλα.

Αν και στην Ουκρανία σημειώθηκε κάποια πρόοδος, όμως, η κυβέρνησή της έχει το ίδιο πρόβλημα μ΄ εκείνη του Γιέλτσιν: δεν προωθεί με αρκετή θέρμη τις μεταρρυθμίσεις. Αν το πείραμα της Ουκρανίας αποτύχει, οι Αμερικανοί πολιτικοί είναι πιθανό να νιώσουν αναδρομικά τις ίδιες τύψεις που είχαν νιώσει με τη μετασοβιετική Ρωσία. Οι δυτικές κυβερνήσεις θεωρούν τον «λαϊκισμό» εχθρό τους, ενώ συχνά, ως δύναμη θεμελιώδους αλλαγής, μπορεί να είναι και φίλος τους.

Η σημερινή πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη δείχνει πόσο πολλά έχουν αλλάξει από την εποχή του φιλελεύθερου λαϊκισμού, στα τέλη της δεκαετίας του ΄80 και τις αρχές της δεκαετίας του ΄90. Ο λαϊκισμός έχει σήμερα σχεδόν παντού τον αντίθετο χαρακτήρα -στηρίζεται στον αποκλεισμό και τη μισαλλοδοξία. Τα κινήματα και οι ηγέτες της Ανατολικής Ευρώπης συνήθιζαν να καταγγέλλουν τις διεφθαρμένες ελίτ που εμπόδιζαν την ένταξη των χωρών τους στην ευρεία δημοκρατική δυτική κοινότητα. Σήμερα ισχυρίζονται ότι η αληθινή δημοκρατία είναι δυνατή μόνο αν αντιστραφεί αυτή η ένταξη και κατηγορούν τις ελίτ ότι είναι οι μόνες που έχουν επωφεληθεί από τα ανοίγματα που έχουν γίνει.

Είναι δύσκολο να θυμηθούμε τον λαϊκισμό του Γιέλτσιν -έναν λαϊκισμό αντικομμουνιστικό, φιλελεύθερο, ανεκτικό και πολλά υποσχόμενο- χωρίς να σκεφτούμε τι θα είχε συμβεί αν είχε πετύχει. Είκοσι πέντε χρόνια μετά το πραξικόπημα εκείνο, όμως, δεν είναι αργά για να διδαχθούμε μερικά μαθήματα.

Το πρώτο είναι να αναγνωρίσουμε τη θετική κινητήρια δύναμη της λαϊκής δυσαρέσκειας. Σε δύσκολες εποχές, οι πολίτες πιστεύουν ότι ο Γιέλτσιν καταλαβαίνει καλύτερα την οργή τους απ΄ ό,τι ο Γκορμπατσόφ.

Το δεύτερο μάθημα είναι ότι οι υπερβολικές υποσχέσεις και οι χαμηλές επιδόσεις δίνουν τροφή σε έναν πολύ πιο επικίνδυνο λαϊκισμό. Όταν οι πολίτες διαπιστώνουν ότι ο φιλελευθερισμός υπηρετεί μόνο τους προνομιούχους, ότι τα παράπονά τους δεν εισακούονται, ότι οι μεταρρυθμίσεις γεννούν απλώς καινούργιους απατεώνες, τότε διοχετεύουν την οργή τους αλλού.

Πηγή: Washington Post)

 (*) Ο Στίβεν Σεστάνοβιτς υπήρξε Αμερικανός πρέσβης για την πρώην Σοβιετική Ένωση από το 1997 ως το 2001 και σήμερα είναι καθηγητής στο Columbia University


(ΠΗΓΗ ΑΠΕ)

    

 

Απόψεις

# Οι εργαζόμενοι της ΛΑΡΚΟ έκαναν χθες κατάληψη στο ήδη κλειστό εργοστάσιο της ΛΑΡΚΟ !  Αντιδράσεις@ Όλοι οι εργαζόμενοι στα δημόσια νοσοκομεία της Περιφέρειας...

Ελλάδα

Ενημερωτικά δελτία

Ενημερωθείτε άμεσα από την εφημερίδα μας για τις τελευταίες ειδήσεις μέσα από την ηλεκτρονική σας διεύθυνση.
randomness