Το πολυτιμότερο αγαθό

Γράφει η Σοφία Η. Προβοπούλου

Η γλώσσα μας αποτελεί το πολυτιμότερο στοιχείο του πολιτισμού μας. Τα σημαντικότερα ανθρώπινα δημιουργήματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τον λόγο. Με τη γλώσσα οι άνθρωποι επικοινωνούν και χάρη αυτής οργανώθηκαν κοινωνίες, ανταλλάχθηκαν ιδέες, γνώσεις και εμπειρίες, περιγράφτηκαν γεγονότα. Ακόμη, με τις λέξεις εκφράστηκαν διάφορα συναισθήματα και δημιουργήθηκε ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ! Μαρτυρία σ’ αυτά που προανέφερα αποτελούν τα λόγια του Ισοκράτη: «ἐγγενομένου δ᾽ ἡμῖν τοῦ πείθειν ἀλλήλους καὶ δηλοῦν πρὸς ἡμᾶς αὐτούς, περὶ ὧν ἂν βουληθῶμεν, οὐ μόνον τοῦ θηριωδῶς ζῆν ἀπηλλάγημεν, ἀλλὰ καὶ συνελθόντες πόλεις ᾠκίσαμεν καὶ νόμους ἐθέμεθα καὶ τέχνας εὕρομεν, καὶ σχεδὸν ἅπαντα τὰ δι᾽ ἡμῶν μεμηχανημένα λόγος ἡμῖν ἐστὶν ὁ συγκατασκευάσας.». (Αφότου, όμως, γεννήθηκε μέσα μας η ικανότητα να πείθουμε ο ένας τον άλλον και να ανακοινώνουμε τις επιθυμίες μας, όχι μόνο απαλλαχτήκαμε από το να ζούμε σαν θηρία, αλλά και, αφού συγκεντρωθήκαμε, ιδρύσαμε πόλεις και θεσπίσαμε νόμους και εφεύραμε τέχνες και σχεδόν σε όλα όσα επινοήσαμε ο λόγος είναι που μας βοήθησε να τα δημιουργήσουμε).
Μέσω της γλώσσας, παίρνουν νόημα και υπόσταση οι σκέψεις μας κι έτσι εκφράζουμε αυτό που λέει η καρδιά και το μυαλό μας. Βροντοφωνάζουμε τα δικαιώματά μας!
Η νέα ελληνική είναι η εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής. Ο Οδυσσέας Ελύτης είπε: «Εγώ δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία ελληνική, όπως εξελίχθηκε απ’ την αρχαία που έφτασε να είναι το μεγάλο μας καμάρι και στήριγμα».
Την ελληνική αυτή γλώσσα που χρησιμοποιούμε σήμερα, τη χρησιμοποιούσαν πριν χιλιάδες χρόνια ο Όμηρος εξιστορώντας το θρυλικό έπος του Οδυσσέα, ο Περικλής για να υμνήσει τη δημοκρατία, η Σαπφώ για να εξυμνήσει τον έρωτα και ο Σωκράτης για να κατεβάσει, όπως υποστηρίζουν πολλοί, τη φιλοσοφία απ’ τα άστρα στη Γη. Ο Μέγας Αλέξανδρος διαδίδοντας τη γλώσσα μας στα βάθη της ανατολής και φτάνουμε στον Καβάφη, τον Ελύτη και το Ρίτσο και σε χιλιάδες ακόμα προσωπικότητες της μακραίωνης ιστορίας και παράδοσής μας. Με τις ελληνικές λέξεις, λοιπόν, εκφράστηκαν τα μεγαλύτερα πνεύματα που διατύπωσαν τις ιδέες τους και τις ανησυχίες τους, εξύψωσαν τον άνθρωπο και τις αξίες του. Σε κάθε λέξη και φράση απεικονίζονται στοιχεία από την ιστορία, τη σκέψη, την καλλιέργεια και τον πολιτισμό. Αποδεικνύεται μέσω της ελληνικής γλώσσας, η φυσιογνωμία του λαού και γι αυτό η γλώσσα μας αποτελεί ανεκτίμητο εθνικό κεφάλαιο* ένα κεφάλαιο που το έχουμε στα βιβλία της βιβλιοθήκης μας χωρίς να αντιλαμβανόμαστε ότι εκεί στα φύλλα ενός σκονισμένου βιβλίου ξετυλίγεται ο πολιτισμός.
Νιώθει κανείς συγκλονιστικό ρίγος διαβάζοντας στον Επιτάφιο του Περικλή(430 π. Χ.) τη λέξη «δημοκρατία» που αποτελούσε κεντρικό θέμα του έργου του και που σήμερα πολλοί άνθρωποι παγκοσμίως προσπαθούμε να τη διαφυλάξουμε και καθημερινά αγωνιζόμαστε γι αυτήν (και ο αγώνας είναι καθημερινός γιατί κανένα σύνταγμα δεν την προστατεύει πραγματικά τη δημοκρατία).
Αισθάνεται, επίσης, κανείς απαράμιλλη συγκίνηση και τεράστιο θαυμασμό όταν συνειδητοποιεί ότι «απ’ την εποχή του Ομήρου ως τα σήμερα», όπως είπε ο Σεφέρης, «μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε στην ίδια γλώσσα». Στην ίδια γλώσσα μιλούσε ο Σωκράτης στον μαθητή του Πλάτωνα, ο Περικλής στον λαό του, στην ίδια γλώσσα γράφτηκαν τα ακριτικά τραγούδια που εξυμνούσαν τα κατορθώματα του Διγενή Ακρίτα.                  
Ένα ζήτημα, όμως, που με απασχολεί σοβαρά είναι η άποψη αρκετών ανθρώπων, σήμερα, που υποστηρίζουν πως η αρχαία γλώσσα είναι νεκρή και άχρηστη να διδάσκεται στα σχολεία. Θεωρώ άστοχο και αρκετά υπερβολικό το επιχείρημα! Κι αυτό που με προβληματίζει περισσότερο και με στεναχωρεί είναι πως πολλοί μαθητές αντιμετωπίζουν τη μελέτη των αρχαίων ελληνικών στο σχολείο ως αγγαρεία. Πρώτα απ’ όλα, η αρχαία γλώσσα δεν είναι νεκρή γιατί ζωντανεύει καθημερινά μέσα απ’ τις λέξεις που εκφέρουμε. Μαθαίνοντας τη νέα ελληνική κατανοούμε πως το συντριπτικό ποσοστό του λεξιλογίου, της γραμματικής και της σύνταξης είναι αντλημένο απ’ την αρχαία ή και αυτούσιο από αυτήν. Άρα η εκμάθηση της αρχαίας είναι αναπόσπαστο και βασικό κομμάτι της διδασκαλίας της νέας  και θα πρέπει η εκμάθηση να είναι παράλληλη καθώς η σύνδεση τους είναι αναμφίβολη. Αξιοσημείωτο είναι πως, σύμφωνα με τον Γιάννη Ψυχάρη, πρέπει να σπουδάσουμε καλύτερα την αρχαία ελληνική για να καταλάβουμε την ιστορική αξία της δημοτικής. Επίσης, μέσω της ενασχόλησης με τα αρχαία και ειδικά τα φιλοσοφικά κείμενα των προγόνων μας, μπορούμε εμείς οι μαθητές να οξύνουμε την κριτική μας σκέψη και να κατανοήσουμε και να εκτιμήσουμε καλύτερα τις αρχές της δημοκρατίας και τη φιλοσοφία, ενώ συνάμα μπορούμε να διαμορφώσουμε έναν ανθρώπινο χαρακτήρα.
Τα αρχαία ελληνικά καλλιεργούν την παρατηρητικότητα γιατί είναι μία γλώσσα που έχει ποικίλες λεπτομέρειες που απαιτούν παρατήρηση. Αναπτύσσεται η αντίληψη της αρετής της λακωνικότητας και της ακρίβειας στον λόγο, καθώς όπως τόνισε και ο σπουδαίος φυσικός Heisenberg στη βράβευσή του στο ΕΜΠ το 1966: « Η θητεία μου στην αρχαία ελληνική γλώσσα υπήρξε η σπουδαιότερη πνευματική μου άσκηση. Στη γλώσσα αυτή υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στη λέξη και στο εννοιολογικό της περιεχόμενο». Τέλος, τα αρχαία ελληνικά και γενικά η ελληνική γλώσσα έχει αποτελέσει βάση των ευρωπαϊκών κι όχι μόνο γλωσσών, ενώ χρησιμοποιούνται διαρκώς λέξεις της ως ορολογίες, αλλά και η φιλοσοφική σκέψη των αρχαίων σε θετικές κι όχι μόνο επιστήμες.
Και ας μην ξεχνάμε πως πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν ως μάθημα επιλογής τα αρχαία στα σχολεία τη στιγμή που στη χώρα μας πριν δυο χρόνια, υπήρχε σε ορισμένους ανθρώπους, που είχαν θέσεις ευθύνης, η σκέψη να καταργηθούν τα αρχαία ως μάθημα απ’ το Γυμνάσιο. Αν και δεν συνέβη αυτό, ήρθε η υποβάθμιση τους με την κατάργηση απ’ τις εξετάσεις του Γυμνασίου και τη μείωση των ωρών διδασκαλίας. Σημειώνεται ότι στο Βέλγιο πριν από δύο χρόνια μαθητές και καθηγητές διαδήλωσαν υπέρ της συνέχισης της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών και λατινικών με αφορμή πρόταση της βελγικής κυβέρνησης να καταργηθούν.
Τέλος, σε αυτούς που υποστηρίζουν πως η εκμάθηση των αρχαίων ελληνικών είναι άχρηστη γιατί δεν χρησιμεύει πουθενά στο σύγχρονο κόσμο, την απάντηση έδωσε ο Ευκλείδης πριν χιλιάδες χρόνια και ταιριάζει στον καθένα που πιστεύει το παραπάνω. Κάποιος που είχε αρχίσει να διδάσκεται γεωμετρία δίπλα στον Ευκλείδη, μόλις έμαθε το πρώτο θεώρημα τον ρώτησε: «Τί περισσότερο θα κερδίσω αν τα μάθω όλα αυτά;». Τότε, ο Ευκλείδης φώναξε το δούλο του και είπε: «Δώσε σε αυτόν τρεις οβολούς, διότι έχει ανάγκη να κερδίζει από ό, τι μαθαίνει».
Τα αρχαία ελληνικά, λοιπόν, δεν είναι ούτε νεκρά ούτε άχρηστα αλλά είναι ζωντανά στις λέξεις που τώρα γράφω, στις λέξεις που λέμε. Είναι μία γλώσσα- η κοινή ελληνική-που άντεξε στο πέρασμα του χρόνου, στις υποδουλώσεις και γενικά σε κάθε κρίσιμη στιγμή που πέρασε το έθνος μας. Είναι αυτή που αποτέλεσε στυλοβάτη του ελληνισμού και μέσω αυτής εκφράστηκε το μεγαλείο του λαού, του ψυχικού και πνευματικού μας κόσμου.
Ολοκληρώνοντας τις σκέψεις μου θυμήθηκα εκείνες τις τρεις αράδες του Ελύτη:
«Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική
Το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου
στις αμμουδιές του Ομήρου»