Ένας Δαδιώτης θυμάται... Ο θεριζοαλωνισμός τις δεκαετίες του 1950-1960

Ένα συμβολικό αφιέρωμα στο θέμα «Αλωνισμός και Δαδί» από την εποχή του ατμού, ο οποίος αλωνισμός επεκτεινόταν στο Πανελλήνιο μέσω ειρηνικών “εκστρατειών”, μας παρουσιάζει σήμερα ο συνεργάτης μας Δ.Ι. Καλπύρης, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό από την εποχή του αλωνισμού.

Το κείμενο του Δημήτρη Αυγερινάκου είναι ενός ανθρώπου που έχει ζήσει από μικρό παιδί, τα δύσκολα χρόνια μετά τον πόλεμο, την ιστορία του θεριζοαλωνισμού την δεκαετία του ’50.

Με λένε Δημήτριο Αυγερινάκο, μένω στην Αμφίκλεια και γεννήθηκα το 1936. Από μικρό παιδί έχω κάνει όλες τις δουλειές, εργάτης, αγρότης, αλωνιστής, αυτοκινητιστής. Έφτασα κάποτε να γίνω και πρόεδρος του συλλόγου θεριζοαλωνιστών στην Ελλάδα.

Θυμάμαι νεαρός τη δεκαετία του 1950, τα δύσκολα χρόνια μετά τον πόλεμο, στο Δαδί υπήρχαν σε λειτουργία τα αλωνιστικά συγκροτήματα, οι πατόζες, που κινούνταν με το ατμοκάζανο. 12-13 χρονών, μαζί με τον πατέρα μου, κουβαλούσαμε νερό για το καζάνι που χρειαζόταν την ημέρα περίπου 4 με 5 τόνους νερό για να εργαστεί στο 18ωρο. Πριν ξεκινήσει, χρειάζονταν 2 θερμαστές να ανάψουν 2 ώρες νωρίτερα το καζάνι, 30 άτομα εργάζονταν στην πατόζα!

Ήταν μια ολόκληρη επιχείρηση, για αυτό μας έλεγαν και εμπόρους ή βιομήχανους. Οι «πασαδόροι», οι «κόφτες», οι «ταϊστές», οι «τρακτερτζήδες», οι «μηχανικοί»... και από κοντά η μαγείρισσα! Από τις 8 οκάδες στάρι μισθό οι βοηθοί, 10 οι «ταϊστές». Και η τιμή του σταριού; 2-3 δραχμές...

Η πατόζα μάρκας Μάρσαλ ή Ρούστον ήταν μια ξύλινη κατασκευή με τοποθετημένα τα απαραίτητα μηχανήματα για τον αλωνισμό. Όλες οι εργασίες γίνονταν με τα χέρια. Βιομηχανικά τσουβάλια δεν υπήρχαν, οι γυναίκες ύφαιναν στους αργαλειούς τα σακιά, ανάλογα το μέγεθος, για τον καρπό ή τα άχυρα.

Πριν τις πατόζες, και σε χωριά δύσβατα, όπου δεν υπήρχε η δυνατότητα να φτάσουν τα αλωνιστικά συγκροτήματα, τα αλώνια γίνονταν σε έναν τόπο διαμορφωμένο, συνήθως πλακοστρωμένο. Εδώ στο Δαδί, στα Καλύβια, Άνω και Κάτω. Ένα παλούκι στη μέση και 4 άλογα να φέρνουν το γύρω πάνω στα δεμάτια για να λιώσουν τα στάχυα και οι νοικοκυραίοι με τα τ’χούλια και τα φτυάρια να τα ξανεμούν για να ξεκαθαρίσει η ήρα απ’ το στάρι, όπως λέμε.

Οι Δαδιώτες αλωνιστές ήταν γνωστοί σε όλη την Ελλάδα. Εκτός από τη Στερεά Ελλάδα, η δράση του απλωνόταν στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία, στην περιοχή της Κοζάνης, μέχρι τη Θράκη, Διδυμότειχο, Νέα Ορεστιάδα. Θυμάμαι στο Πύθιο, μετά από δυνατή βροχή, η πατόζα κόλλησε στη λάσπη και επιστρατεύτηκαν 12 ζευγάρια βουβάλια για να την ξεκολλήσουμε.

Μόνο κόπος και κούραση. Ξεκινούσαμε από τέλη Μαΐου και επιστρέφαμε τον Αύγουστο. Με το συγκρότημα Κοσσοβία, μια χρονιά, επιστρέψαμε στις 20 Αυγούστου!

Στις κοντινές περιοχές μεταφέραμε τις πατόζες σε κίνηση με τα καζάνι ή τα τρακτέρ αργότερα, στις μακρινές τις φορτώναμε στο τρένο. Μια εβδομάδα κάναμε να μεταβούμε από τη Θεσσαλία στη Θράκη. Στήναμε πρόχειρους καταυλισμούς υπαίθρια ή σε κάποια αποθήκη, που μας παραχωρούσαν στο κάθε χωριό. Σε κάθε χωριό μέναμε και 5 μέρες ή εβδομάδα ανάλογα τον αλωνισμό.

Για τις πατόζες και τα αλωνιστικά συγκροτήματα, όλοι οι Δαδιώτες μάστορες ήταν ειδικοί. Στο Δαδί, από μικροί, όλοι ήμασταν μαθημένοι να παλεύουμε με τα σίδερα. Κοσσοβίας, Ταξιάρχου, Κραββαρίτης, οι Πανουργιαίοι, ο Καθούλης, ο Μπαρτσάς, ο Γιάννης Γουλάτης, οι Δρουκαλαίοι... Στο συγκρότημα του Κοσσοβία μηχανικοί ήταν ο Μήτσος ο Παλασάντζας, βοηθοί εγώ με το Γιώργο τον Αυγερινό.
Τα καζάνια λειτούργησαν σίγουρα, εξ όσων γνωρίζω, από το 1934 και παλιότερα μέχρι και το 1955 περίπου, οπότε αντικαταστάθηκαν από τους ελκυστήρες.

Ο Στάθης Πανουργιάς έφτιαξε τις πρώτες αυτοκινούμενες, έβαλε πατόζα και μηχανή μαζί.

Το ’55-’57 ήρθαν οι πρώτες κομπίνες, θεριζοαλωνιστές. Μάσσευ Χάρρις, Όλιβερ, Μπάλντουιν, Τζον Ντηρ... θυμάμαι την πρώτη Κλέυς το 1954. Μεγάλη εξέλιξη! Με δόσεις και γραμμάτια οι Δαδιώτες επένδυαν στη νέα τεχνολογία.

Αν οι πατόζες που θυμάμαι σε λειτουργία το ’50 ήταν 10, τα θεριζοαλωνιστικά μηχανήματα τη δεκαετία του ’60 έφταναν τα 40!

Μαζί με τις κομπίνες, από κοντά ακολουθούσαν και τα «Ταρζάν».

Τα «Ταρζάν» ήταν ιδιοκατασκευές Δαδιωτών μαστόρων από συμμαχικά ανταλλακτικά για αυτό και με κωδικό του αρμόδιου Υπουργείου καλούνταν «τύπου Αμφίκλειας». Ήταν αγροτικά και μεταφορικά οχήματα εκτός από αλωνιστικά, ορισμένα με προσαρμοσμένη πατέντα παρτικόφ για διάφορες εργασίες και στις αγροτικές γεωτρήσεις. Οι οδηγοί των «Ταρζάν Αμφίκλειας» ήρθαν γρήγορα σε κόντρα με τους αυτοκινητιστές, για αυτό και το Υπουργείο τα απαγόρεψε δίνοντας όμως τη δυνατότητα άδειας ογκομετρικού φορτηγού, επί Υπουργού Γεωργίας Ιορδάνογλου. Το Ογκομετρικό είχε κυβισμένο 1 κυβικό χωρισμένο σε 10 τεμάχια και οι κάτοχοι κρατούσαμε το 1 κυβικό δικαίωμα.

Όπως το τρακτέρ μπορούσε να φέρει πλατφόρμα, κάθε αλωνιστικό συγκρότημα μπορούσε να έχει μέχρι 2 οχήματα.

Η τεχνολογία έφερε άλλα κι άλλα..., όμως η τέχνη των παλιών αλωνιστών μένει σαν τη γλυκιά ανάμνηση!