13 Μαρτίου: Κυριακή της Ορθοδοξίας Η Ορθοδοξία σήμερα

Γράφει ο Αθ. Δ. Γκίκας,

Μαθηματικός

Το να γράφει ένας Μαθηματικός για την Ορθοδοξία, ίσως φανεί παράξενο στους πιθανούς αναγνώστες του κειμένου.

Από τη μια μεριά η «αφεντιά μου», είναι ένας ταπεινός εκπρόσωπος της Μαθηματικής Επιστήμης, που επιζητεί την καλλιέργεια της γνώσης και της κριτικής σκέψης, στηριγμένη σε αξίες που σε μεγάλο βαθμό αντανακλούν την μεταβαλλόμενη κοινωνία.

Από την άλλη η Ορθοδοξία, θεσμός με διάρκεια αιώνων, με ακίνητες αξίες εκ Θεού, με υπερβατικές ιδέες για τα ανθρώπινα.

Τα Μαθηματικά ασφαλώς παρέχουν απαντήσεις στα επιμέρους . ως προς το όλον αφήνουμε τον άνθρωπο να επιλέξει.

Αν κάποιοι θεωρήσουν τη συνάντηση Μαθηματικών – Ορθοδοξίας τολμηρή, ας λάβουν υπόψη τους ότι η εποχή μας πλήρωσε ακριβά την περιχαράκωση σε δόγματα και ιδεολογικά σχήματα.
Η ορθοδοξία είναι μήνυμα αισιοδοξίας για τον ίδιο τον άνθρωπο, αφού του αναγνωρίζει μις σπάνια ολότητα πνευματική και υλική με ταυτότητα ομοούσια προς το δημιουργό του. Από τη διασταύρωση του Πρωτοχριστιανικού μηνύματος με το Ελληνικό πνεύμα γεννήθηκε η σύνθεση της Ορθοδοξίας.

Στην ορθοδοξία βρίσκει κάποιος βαθιά ελκυστικές ιδέες, έναν κώδικα ηθικής συμπεριφοράς, θαυμάσιες εικόνες, έμπνευση για τη δημιουργία καλλιτεχνικών έργων στα εικαστικά, στη μουσική, στην αρχιτεκτονική, στη φιλοσοφία.

Ως Εκ/κός, φυσικό είναι ν’ αποδίδω μεγάλη σημασία στην παιδαγωγική τους αξία.

Θεωρώ αδιαμφισβήτητο το ρόλο της Ορθοδοξίας στα χρόνια της σκλαβιάς, χωρίς να σημαίνει ότι αγνοώ την ύπαρξη ιερωμένων, που συνεργάστηκαν εξ ανάγκης με τον κατακτητή. Το ότι ο Οθωμανός την αναγνώρισε οφείλεται στον πολιτικό πραγματισμό του, αφού γνώριζε ότι το μεγαλύτερο μέρος της αυτοκρατορίας του ήταν Ορθόδοξο και δεν ήθελε διώκοντάς το να το οδηγήσει στην αγκαλιά της καθολικής Δύσης.

Οι παθιασμένες φωνές εναντίον της Ορθοδοξίας είναι επιβλαβείς για τη δημιουργία Εθνικής συνείδησης και βρίσκονται εγγύτερα προς την Τουρκία παρά στην Ελλάδα.  

Φυσικά δε μου διαφεύγουν οι μελανές πλευρές. Τα εγκλήματα και οι πόλεμοι έγιναν εν ονόματι κάθε θρησκείας που οι αξιωματούχοι εκμεταλλεύτηκαν την αφέλεια μαζών1.

Αν θέλει σήμερα η Ορθοδοξία να παίξει δημιουργικό ρόλο, πρέπει όλοι να κατανοήσουν ότι είναι πολύ μεγαλύτερη υπόθεση από τους Θεολόγους, τους ιερωμένους, την τυπολατρεία, όπως μια δημοκρατική πολιτεία είναι κάτι περισσότερο από τους πολιτικούς της, τους στρατηγούς …

Και τα Μαθηματικά είναι κάτι περισσότερο από τους μαθητικούς. Πολλές φορές άσκησα αυστηρή κριτική στον εαυτό μου όταν έβλεπα τους μαθητές μου ν’ απομακρύνονται από τα μαθηματικά.

Δεν καταλόγιζα ευθύνη στους μαθητές, ούτε στην αφηρημένη φύση του μαθήματος, αλλά σε μένα που δεν βρήκα τον τρόπο να καταστήσω, τις όποιες δύσκολες έννοιές τους, εύληπτες από τους μαθητές μου.

Είναι καιρός η επίσημη Εκκλησία, η εκφράζουσα την Ορθοδοξία ν’ αποβάλει τη φοβία απέναντι σε άλλα δυτικά ή ανατολικά πρότυπα που εισέρχονται στη χώρα μας. Έγνοιά μας θα πρέπει να είναι όχι οι εξωτερικές επιρροές αλλά η εσωτερική μας αντίσταση σ’ αυτές, η αυτογνωσία μας και η δυνατότητα επιλεκτικής αφομοίωσης.  

Το έχει πει ο Πλάτων.

«Ό,τι περ’ αν Έλληνες βαρβάρων παραλάβωσι, κάλλιον τούτον εις τέλος απεργάζονται».

Έχω την αίσθηση, ίσως κάνω και λάθος, ότι στο διεθνή χώρο ή φωνή της Ορθοδοξίας, παρά τη δύναμη των ιδεών της, δεν ακούγεται και αυτό είναι ευθύνη των εκπροσώπων της.

Από τη γενναία αναμέτρηση του Ελληνορθόδοξου πνεύματος στο σύγχρονο κόσμο θα μορφοποιηθεί η ιδιόμορφη Εθνική μας ταυτότητα.

Πάντα η Ορθοδοξία είχε δυναμική παρουσία στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Μόνο σε περιόδους εσωτερικών κρίσεων έχανε τον κοινωνικό της ρόλο και περιοριζόταν στην απόκοσμη επιδίωξη της ατομικής λύτρωσης. Στην τελευταία οικονομική μας δυσπραγία ο κοινωνικός της ρόλος ήταν σημαντικός.

Υπάρχουν συνδετικοί κρίκοι Ορθοδοξίας και Μαθηματικών. Λίγα θα πω ονόματα που θα μιλήσουν για όλα τ’ άλλα2.

Μία σημαντική προσωπικότητα για την εποχή του ήταν ο Λέων (9ος αιών) Επίσκοπος Θεσ/νίκης, Μαθηματικός, φιλόσοφος και Αστρονόμος.

Η φήμη του ξεπέρασε τα όρια της Βυζαντινή Αυτοκρατορίας. Οι Άραβες τον είχαν σε μεγάλη εκτίμηση. Οι χαλίφης Αλ Μαμούν τον κάλεσε να διδάξει στον Οίκο της Σοφίας στη Βαγδάτη.   

Αν ρωτήσετε ποιος ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε γράμματα για τις αλγεβρικές πράξεις, όλοι θα σας πουν ότι ήταν ο Viete τον 17ο μ.Χ. αιώνα. Και όμως στο παγκόσμιο συνέδριο ο Βυζαντινολογίας το 1958 ο Καθηγητής Vogel ανακοίνωσε το όνομα του Λέοντα ! Χρειάστηκαν 8 αιώνες για να το επανανακαλύψει ο Viete !

Άλλος σπουδαίος Μαθηματικός και κληρικός ήταν ο Παχυμέρης (1240-1310).

Η εκτίμησή του για τα Μαθηματικά φαίνεται στα γραφόμενά του.

«Ο Θεός έοικεν ονειδίζειν αγεωμέτρητους διαμένουσι».

 Δηλ. ο Θεός συνηθίζεται να ντροπιάζει αυτούς που παραμένουν χωρίς γεωμετρικές γνώσεις.

Μία επανάληψη μετά από 15 αιώνες εκείνου που είχε προμετωπίδα στην Ακαδημία του ο Πλάτων.

«Μηδείς αγεωμέτρητος Εισίτω».

Διατύπωσε τις μαθηματικές ιδιότητες των υλικών όντων, κάτι που έκανε συστηματικότερα ο R. Descartes (17ος μ.Χ. αιών).

Ο Νικηφόρος Γρηγοράς (1295-1359) ήταν ο μεγαλύτερος αστρονόμος του Βυζαντίου. Αυτός εξακρίβωσε τις ατέλειες του Ιουλιανού ημερολογίου 250 χρόνια νωρίτερα από τον πάπα Γρηγόριο τον ΙΓ και κατάρτισε σχέδιο διόρθωσης τόσο του ημερολογίου όσο και του Πασχαλίου.

Έγραφε σχετικά:

«Προς γαρ τους τριακοσίους εξήκοντα πέντε νυχθημέρους τίθεμεν και ολόκληρον τέταρτον νυχθημέρου ουκ οφείλοντες ούτω».

Δηλ. κάνουμε λάθος με το να υπολογίζουμε τη διάρκεια του έτους σε 365 ημέρες και 6 ώρες, αφού η πραγματική διάρκεια είναι 365 ημέρες 5 ώρες 48 λεπτά και 48 δευτερόλεπτα.

Υπέβαλε το σχέδιο αλλαγής του ημερολογίου στον Ανδρόνικο τον Β. δυστυχώς το σχέδιο Γρηγορά δεν εφαρμόσθηκε:

«Ίνα μη τούτο σύγχυσις τοις αμαθέσι φανεί και μερισμού τη Εκκλησία επαγάγη».

Δηλ. μη φέρει σύγχυση και μοιράσει την Εκκλησία.

Αυτό που προέβλεψε ο Γρηγοράς 250 χρόνια νωρίτερα από τους άλλους, το εφάρμοσε ο πάπας Γρηγόριος το 1582 και προς τιμήν του το ημερολόγιο ονομάζεται Γρηγοριανό.

Αν ο Ανδρόνικος και οι παράγοντες της Εκκλησίας ήταν πιο τολμηροί και υιοθετούσαν τις απόψεις του Γρηγορά, το ημερολόγιο θα ονομαζόταν και πάλιν Γρηγοριανό, αλλά προς τιμήν του Νικηφόρου Γρηγορά !!

Ήταν μπροστά από την εποχή του σε πολλά. Ίδρυσε σχολή το 1326 στην οποία φοιτούσαν νέοι από πολλές Ευρωπαϊκές Χώρες και όχι μόνο Βυζαντινοί θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν ο ιδρυτής του πρώτου Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου.

Δυστυχώς το τέλος του ήταν τραγικό. Μπλέχτηκε σε Εκκλησιαστικές έριδες Ησυχαστών και Αντιησυχαστών με αποτέλεσμα η σύνοδος να τον καταδικάσει.

Γράφει ο Στ. Ράνσιμαν: «… Μόνο το 14ο αιώνα οι Λόγιοι της Δύσης άρχισαν ν’ αντιλαμβάνονται τι θησαυροί γνώσεων υπήρχαν αποταμιευμένοι στην Κων/πολη … στις 29 Μαΐου του 1453 ένας πολιτισμός σαρώθηκε αμετάκλητα. Είχε αφήσει όμως ένδοξη κληρονομιά στα γράμματα και την τέχνη. Είχε βγάλει από τη βαρβαρότητα Χώρες και είχε δώσει σε άλλες την εκλέπτυνση των ηθών».