«Από τη συνθήκη του Μούδρου, στη συνθήκη των Σεβρών»

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου,

Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Το καλοκαίρι του 1918 ο συνεχιζόμενος Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε να γέρνει υπέρ των δυνάμεων της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία), με αποτέλεσμα η Οθωμανική αυτοκρατορία -σύμμαχος των κεντρικών δυνάμεων-  να έχει ήδη χάσει όλες σχεδόν τις κτήσεις της στη Μέση Ανατολή. Η εξέλιξη αυτή καθώς και ο τεράστιος αριθμός προσφύγων που συνεχώς κατέφθανε στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, Κωνσταντινούπολη, υποχρέωσε τον τότε πρωθυπουργό - Μέγα Βεζίρη Ταλάτ Πασά, να σπεύσει πρώτος και να ζητήσει ανακωχή των επιχειρήσεων.

Έτσι, κατ’ εντολή του, στις 22 Σεπτεμβρίου/5 Οκτωβρίου φθάνουν στην Αθήνα, δύο Τούρκοι διπλωμάτες, όπου ζητούν από τον εν Αθήναις Άγγλο πρέσβη Γκρανβίλ τη σύναψη ανακωχής.

Στις 30 Οκτωβρίου του 1918 στο χωριό του Μούδρου της νήσου Λήμνου, από το οποίο αντλεί και την ονομασία της, συνήφθη η  λεγόμενη Συνθήκη του Μούδρου. Ειδικότερα, η συνθήκη  υπεγράφη την επόμενη ημέρα από τoν τότε υπουργό Ναυτικών των Οθωμανών Ραούφ Μπέη και τον Βρετανό ναύαρχο Somerset Arthur Gough-Calthorpe στο βρετανικό σκάφος HMS Agamemnon (1906).

Κατ’ουσίαν, η κίνηση αυτή σηματοδοτούσε τη λήξη της  πολεμικής σύρραξης για την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Τα κυριότερα άρθρα της συνθήκης προέβλεπαν το άνοιγμα των Στενών των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου προς τη Μαύρη Θάλασσα, με το οποίο οι δυνάμεις της Αντάντ αποκτούν δικαίωμα εισόδου στη νευραλγική αυτή περιοχή. Ακόμα, την έγκαιρη παράδοση του τουρκικού στρατού, εξαιρουμένων κάποιων τμημάτων που αφορούσαν τη προστασία των συνόρων και τη διατήρηση της εγχώριας τάξης, αλλά και την απόδοση των αιχμαλώτων των Συμμαχικών δυνάμεων και των Αρμενίων στους συμμάχους.

Την ύπαρξη της δυνατότητας κατάληψης οποιουδήποτε στρατηγικού, κατά τη κρίση των Συμμαχικών δυνάμεων, σημείου χωρίς την προηγηθείσα συνεννόηση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, την παράδοση όλων των πολεμικών πλοίων, την, χωρίς όρους, χρήση των λιμένων της Τουρκίας, την παύση πάσης φύσεως συναλλαγή και σχέση με τις Κεντρικές Δυνάμεις και τέλος την κράτηση των Τούρκων αιχμαλώτων από τις Συμμαχικές Δυνάμεις.

Μετά την υπογραφή της συνθήκης του Μούδρου, ναυτική συμμαχική Μοίρα, στην οποία συμμετέχουν και τα ελληνικά θωρηκτά “Αβέρωφ” και “Κιλκίς”, περνά τα Στενά και αγκυροβολεί μπροστά στα ανάκτορα του Ντολμά Μπαχτσέ. Η ελληνική σημαία είναι πλέον ορατή από την Αγία Σοφία. Ταυτόχρονα τμήμα Κρητών χωροφυλάκων εγκαθίσταται στο Φανάρι ως φρουρά του Πατριαρχείου.

Ενθουσιασμός στους Έλληνες της Πόλης, που πιστεύουν ότι έφθασε η μεγάλη ώρα της λύτρωσης.

Στις 2/15 του Μαΐου του 1919 πραγματοποιείται η απόβαση της Πρώτης Ελληνικής Μεραρχίας στη Σμύρνη υπό την ηγεσία του Συνταγματάρχη Ζαφειρίου, που αποτελεί την απαρχή της Μικρασιατικής εκστρατείας. Η επιχείρηση αυτή πραγματώθηκε βάσει του όρου της Ανακωχής του Μούδρου.

Η Ανακωχή, που αποτέλεσε θρίαμβο της βρετανικής διπλωματίας στο θέατρο της Ανατολικής Μεσογείου, συνιστά το εναρκτήριο δημιουργικό και εξαιρετικά αισιόδοξο βήμα σύστασης του παγκόσμιας εμβέλειας οργανισμού της Κοινωνίας των Εθνών και της συνέχισης αυτού (πρόδρομος του ΟΗΕ), καθώς και μιας σωρείας ακόμη κινήσεων θέσπισης διεθνών οργανισμών και φορέων.

Ο χάρτης της Ελλάδoς σύμφωνα με τη συνθήκη των Σεβρών

Με τη συνθήκη του Μούδρου, ουσιαστικά ασκείτο ένα πλήρες καθεστώς ελέγχου προς την Τουρκία. Το τουρκικό κράτος επιμερίστηκε σε διάφορα μέρη, εκ των οποίων η Σμύρνη δόθηκε στην Ελλάδα. Το αίσθημα ανασφάλειας από την πλευρά της Τουρκίας, δεδομένης της συνεχούς πίεσης που δεχόταν, την οδήγησε στη επακόλουθη διαμόρφωσή της.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, στις 19 Μαΐου του 1919, ο Μουσταφά Κεμάλ να μεταβεί στη Σαμψούντα με επικαλούμενο στόχο την προστασία των ντόπιων τουρκικών πληθυσμών, που  ένιωθαν να απειλούνται από την οικονομική και πνευματική ανύψωση του ελληνισμού και κατ’επέκταση, προέβη σε θηριωδίες και βίαιους χειρισμούς εξόντωσης των Ελλήνων και των Αρμενίων κατοίκων.
Εν συνεχεία, δυο έτη αργότερα 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920, υπεγράφει η συνθήκη των Σεβρών, στη Σέβρ της Γαλλίας με την οποία οριστικοποιείται το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφού προέβλεπε τον διαμοιρασμό των εδαφών της, η γέννηση του κράτους της Τουρκίας και η απόδοση στην Ελλάδα των διεκδικούμενων εδαφών.

Η συνθήκη όριζε πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέδιδε την κυριαρχία της Μεσοποταμίας (Ιράκ), της Παλαιστίνης και της Υπεριορδανίας στη Βρετανία ως προτεκτοράτα της Κοινωνίας των Εθνών, τη Συρία και τον Λίβανο στη Γαλλία επίσης ως προτεκτοράτα και η υπαγωγή της Ανατολίας στη σφαίρα επιρροής της Ιταλίας. Η Χετζάζ (μέρος της σημερινής Σαουδικής Αραβίας) το Κουρδιστάν και η Αρμενία θα γίνονταν ανεξάρτητα κράτη.

Στην Ελλάδα παραχωρούνταν τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος και η ανατολική Θράκη μέχρι τη γραμμή της Τσατάλτζας κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Η περιοχή της Σμύρνης έμενε υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ως εντολοδόχο των Συμμάχων, και θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια με δημοψήφισμα.

Το άρθρο 26 της Συνθήκης όριζε ακόμα ότι αν οι οθωμανικές αρχές δεν συναινούσαν στην εφαρμογή της, θα εξέπιπταν από την κυριαρχία τους στην Κωνσταντινούπολη, την οποία θα μπορούσε να καταλάβει η Ελλάδα, κάτι το οποίο έντεχνα είχε προωθήσει ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Παράλληλα, η Βόρεια Ήπειρος ενσωματωνόταν στην Ελλάδα με το μυστικό Σύμφωνο Βενιζέλου - Τιττόνι. Η Ιταλία συμφώνησε ακόμα να παραχωρήσει τα Δωδεκάνησα (εκτός από τη Ρόδο και το Καστελόριζο) στην Ελλάδα και όταν η Βρετανία έδινε στο μέλλον την Κύπρο στην Ελλάδα, τότε (μετά από δημοψήφισμα) θα παραχωρούταν και αυτά τα νησιά (η συμφωνία ακυρώθηκε αργότερα από την Ιταλία το 1922).

Τα στενά των Δαρδανελίων και η θάλασσα του Μαρμαρά αποστρατικοποιήθηκαν και έγιναν προσωρινά διεθνής περιοχή, οι Σύμμαχοι απέκτησαν τον οικονομικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τέλος καθορίζονταν η ισότητα και τα δικαιώματα των χριστιανικών μειονοτήτων.

Η επικύρωση της Συνθήκης δεν έγινε από κανένα συμμαχικό κοινοβούλιο (ούτε από το ελληνικό), καθώς μετά την επαναφορά του Κωνσταντίνου στον ελληνικό θρόνο, διαταράχθηκαν οι σχέσεις με τις συμμαχικές δυνάμεις, οι οποίες ποτέ δεν τον αναγνώρισαν ως αρχηγό του ελληνικού κράτους.



Βιβλιογραφία
•    Βαρούτσος, Παναγιώτης (2019). «Η Μικρασιατική καταστροφή και η εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων».  Μεταπτυχιακή διατριβή (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου)
•    Αρετή Τούντα-Φεργαδή, «Πολιτικές και διπλωματικές πτυχές ενός ατελέσφορου εγχειρήματος: η εφαρμογή της Συνθήκης των Σεβρών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τομ. 27, σελ. 279-298
•    Ξενοφών Στρατηγός (1925). Η Ελλάς εν Μικρά Ασία. Αθήνα.
•    Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου,
•    Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια” τομ.ΙΖ’, σελ.407
•    Κ. Σακελλαρόπουλος: “Η σκιά της Δύσεως” Αθήναι 1960, σελ.61-67, και 84-92
•    Αντ. Κοραντής: “Διπλωματική Ιστορία της Ευρώπης 1919 - 1955” τομ.4 Αθήναι 1968-1981, τομ.1ος, σελ.138-142
•    Χαραλ. Νικολάου: “Διεθνείς συνθήκες και συμβάσεις” Εκδόσεις Φλώρος, Αθήνα 1996, σελ.257-258.