Η προσφορά των Σαρακατσαναίων στην επανάσταση του 21

 Γράφει o
Γεώργιος Καλλιώρας
Απόστρατος Αξιωματικός Π.Ν.
Συγγραφέας, Ερευνητής

Οι Σαρακατσαναίοι σκληροί και ανεξάρτητοι από την φύση τους, ήταν φυσικό να είναι από τους πρώτους που πήραν τ' άρματα και να εναντιωθούν στον κατακτητή. Η δράση των Σαρακατσαναίων ξεκινάει πολλά χρόνια πριν την έκρηξη της επανάστασης .

Ας δούμε τι έγραψαν για αυτούς οι ερευνητές και οι ιστορικοί, σαν αυτόπτες μάρτυρες της επανάστασης του 1821.

ΟPatrick Leigh Fermor (Ρούμελη. Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα).  Οι Σαρακατσαναίοι ξύπνιοι και ανεξάρτητοι - αντίθετα προς τους Αρβανιτόβλαχους που καλόπιαναν τους πασάδες και δούλευαν σαν βοσκοί στα κοπάδια τους - είχαν ένα αδάμαστα ήθος για την ελευθερία.
«Εμείς και τα μοναστήρια ήμασταν το στήριγμα σε όλους τους ξεσηκωμούς λένε και οι ίδιοι καυχησιάρικα». Η κλεφτουριά ήταν δική τους.
Δύο από τους μεγαλύτερους κλέφτες ήταν Σαρακατσαναίοι. Ο Κατσαντώνης και ο Καραϊσκάκης.

Ο Κ. Αβραάμ (Ρουμελιώτες αγωνιστές του εικοσιένα ), αναφέρει τον Σαρακατσάνο τσέλιγκα Παναγή Ζαράγκα από τον Καρβασαρά. Ο Σαρακατσάνος Παναγής Ζαράγκας κατά την διάρκεια του αγώνα με χαρακτηριστική αυτοθυσία, διέθεσε όλα τα πρόβατά του για την διατροφή των αγωνιστών του Μεσολογγίου χωρίς πληρωμή. Επικεφαλής δε όλων των συγγενών και τσοπαναραίων του πήρε μέρος σε πάμπολλες μάχες της δυτικής Ρούμελης κατά την διάρκεια της πολιορκίας του Μεσολογγίου.

Ο Γιάννης Κορδάτος γράφει ότι (πλείονα των γεωργών πρόσφεραν οι ποιμένες. Τούτων τα ζώα αποτέλεσαν την κύρια τροφή των μαχομένων είς τα όρη κατά τα μαύρα έτη 1825- 1827, απ' αρχής δε ανακούφισαν μεγάλως την αρχέγονόν μας απιμελητείαν).

Ο καθηγητής Διονύσιος Μαυρογιάννης αναφέρει ( Σαρακατσαναίοι Θράκης, Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας, σελ. 91-92) ότι οι ποιμένες Σαρακατσάνοι όχι μόνον επάνδρωσαν ένα μεγάλο μέρος του Αρματολισμού και της κλεφτουριάς, αλλά και τροφοδότησαν σε σταθερή- συνεχή βάση επί αιώνες τις ένοπλες ομάδες πριν και κατά τον αγώνα της παλιγγενεσίας.  Ιδιαίτερα κατά την επανάσταση του 1821, οι Σαρακατσαναίοι είχαν κυριολεκτικά επωμιστεί αυτοβούλως και αφιλοκερδώς την ευθύνη της επιμελητείας στρατευμάτων πολλών περιοχών, όπως τούτο επιβεβαιώνεται από μαρτυρίες αρχηγών (Θ. Κολοκοτρώνης).

Στον μακεδονικό αγώνα, οι Σαρακατσάνοι των ορεινών περιοχών είχαν καταστήσει τα τσελιγκάτα τους κρησφύγετο και ορμητήριο των Μακεδονομάχων.

Ο Μακεδονομάχος Κωσταντίνος  Μαζαράκης Αινιάν (Καπετάν Ακρίτας) έγραψε για τους Σαρακατσαναίους.
Οι Σαρακατσαναίοι του Βέρμιου μας υποδέχτηκαν εγκάρδια. Βάλαμε καραούλια και κοιμηθήκαμε όλη την ημέρα κατάκοποι από την συνεχή πορεία και την αλλαγή τρόπου ζωής. Όταν ξυπνήσαμε βρεθήκαμε μπροστά σε ένα Σαρακατσάνικο συμβούλιο γύρω από μια μεγάλη φωτιά. Ο Χρήστος Βασίλης Σέρμης ήταν ο μεγαλύτερος και ο πλουσιότερος των τσελιγκάδων του τόπου και  εθεωρείτο και ο αρχηγός τους. Ο Νικόλαος Καπούλας , Σαρακατσάνος, γλυκός και μετρημένος, καλός και γενναίος πατριώτης όπως όλοι οι Σαρακατσαναίοι που μιλούσαν μόνο ελληνικά με φυσιογνωμίες ωραίες και με την άσπρη φουστανέλα τους κυριαρχούν με τα κοπάδια τους σε όλα τα βουνά της παλιάς Ελλάδας, Μακεδονίας και της Βουλγαρίας την στιγμή που πάνω από δέκα χιλιάδες Σαρακατσαναίοι καθαροί Έλληνες ευρίσκονται στην περιοχή του Αίμου. Διατηρούν ελληνικότατες παραδώσεις , ελληνικά κλέφτικα τραγούδια και φέρονται με ιπποτισμό και λεπτότητα στις γυναίκες τους.  Είναι ασαφές από ποια εποχή ζουν σαν νομάδες και από πού άρχεται η καταγωγή τους. Πάντως έχουν καθαρά ελληνικά αισθήματα. Υπάρχουν σε όλα τα βουνά της χερσονήσου του Αίμου οπού το καλοκαίρι ζουν με τα κοπάδια τους σε καλύβες από έλατα. Είναι ευφυέστατοι, πιστοί, ειλικρινείς, ευκίνητοι και γενναίοι. Εμπνέουν εμπιστοσύνη, σε αντίθεση με τους βλαχόφωνους οι οποίοι στην ζωή τους διακρίνονται για την πονηριά τους και την φιλοχρήματη ζωή. Έχουν τις αρετές της ευφυΐας και της γενναιότητας. Ονομαστές πατριαρχικές οικογένειες και πολύ εύπορες είναι οι Φαρμακαίοι, οι Σουλτογιανναίοι, Γιώργο-Πασσά Καπούλας και άλλοι.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην επανάσταση της Πελοποννήσου υπήρχαν πολλοί Σαρακατσαναίοι (Ρουμελιώτες) αγωνιστές δίπλα στο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και σε άλλους καπεταναίους, σύμφωνα με τον Δ. Συράκη και την Αγγελική Χατζημιχάλη.
Ο Ηλίας Βενέζης γράφει στην εφημερίδα ((Ακρόπολης)) στις 5 Μαρτίου 1961 :οι Σαρακατσαναίοι δώσανε πολλούς Αρματολούς και κλέφτες.
Ο Π. Φωτάκος (Βίοι Πελοποννησίων ανδρών), αναφέρει : πολεμιστές ήσαν τσοπαναραίοι απ' τις φάρες των βλαχοποιμένων , που λέγονταν και ((σκηνίται )) και ήσαν ((Ρουμελιώται)).
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης έλεγε: πρόβατα μας έφερναν από τα είκοσι, από τα τριάντα,  από τα σαράντα το ένα και τα έδιναν με ευχαρίστηση τους. Ο Κυριάκος Τσόλης εχάρισεν εκατόν είκοσι τραγιά εις το στρατόπεδο από τη Ζαράχωβα. Η τροφή όλου του στρατεύματος ήρχετο από τη Γαστούνη. Τόσο τακτική ήταν η ζωοτροφία, τέσσερες χιλιάδες σφαχτά, ογδόντα κεφάλια γελάδια, ψωμί από την Γαστούνη. Μάλιστα αναφέρεται ότι οι Κολοκοτρωναίοι ενδιαφέρονταν στη διάρκεια του πόλεμου (1823-1825) να κρατούν το Ναύπλιο για να κατεβαίνουν ανεμπόδιστα στα χειμαδιά οι νομάδες κτηνοτρόφοι (Ρουμελιώτες Σαρακατσαναίοι).
Ο Σπύρος Μελάς, γράφει ότι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, μετά την πρώτη νίκη στον Αϊ Θανάση και την διάλυση του στρατοπέδου στην Καρύταινα, λυσσομανούσε που δεν είχε δικό του στρατό για να μπορεί να ενεργεί όπως θέλει. Από τα τσοπάνικα  βουνίσια χωριά τα δικά του, πού είχαν άντρες γερούς έλειπαν ακόμα κάτω στα χειμαδιά. Έπρεπε να περιμένει λίγες μέρες που θ' ανέβαιναν να τους στρατολογήσει και να μπορέσει να φτιάξει δικό του δυνατό σώμα.  Εδώ ο Κολοκοτρώνης αναφέρονταν στους Σαρακατσαναίους-Ρουμελιώτες.
Ο Γιάννης Βλαχογιάννης γράφει ότι οι Σαρακατσαναίοι ήταν αυτοί ((που συστηματικά έβγαλαν από μέσα τους και έθρεψαν και θέριεψαν την ελληνική κλεφτουριά. Αυτούς η τουρκική αρχή κατέτρεχε, αλλά που να τους βρει χωρίς χωριά και σπίτι, τους κινητούς εκείνους πληθυσμούς, που μπροστά στο κίνδυνο έφευγαν από επαρχεία σε επαρχεία και όχι σπάνια γύρευαν καταφύγιο σε ξένο τόπο μακρινό με τα γιδοπρόβατά τους)). Ο ίδιος συγγραφέας συνεχίζει. Από την άγρια, αδάμαστη ζωή των Σαρακατσαναίων αλλά και άλλων λαών της Ρούμελης, μάλιστα των λαών του Βάλτου, ξεπήδησαν οι φοβερότεροι κλέφτες οι παλιοί ληστές και έπειτα, οι διάδοχοι των πρώτων. Από τους κλέφτες αναδείχτηκαν οι ποιο μεγάλοι αρματολοί. Στη αρχή γιδάρηδες ή προβατάρηδες, οι περισσότεροι από αυτούς  μάλιστα ήταν Σαρακατσάνοι.
Ο Χρ. Στασινόπουλος γράφει στο βιβλίο του (Ο Νικηταράς): λόγοι ταξικοί αλλά και εδαφικοί συντέλεσαν ώστε τα σώματα της κλεφτουριάς να προέρχονται κατά την συντριπτική τους πλειοψηφία από την τάξη των γεωργοκτηνοτρόφων , η ανεξάντλητη και φυσική εφεδρεία της κλεφτουριάς ήταν οι αγρότες -κτηνοτρόφοι . Ο εμποράκος , ο βιοτέχνης , ο τοκογλύφος , ο κοτζαμπάσης ,ο καραβοκύρης δεν γίνονταν κλεφτές.
Ο Χρίστος  Χριστοβασίλης λέει ότι πώς η Ελληνική ποιμενική φυλή των Σαρακατσαναίων υπήρξε το έρεισμα του κλέφτικου βίου στη δυτική Στερεά Ελλάδα, στην Ευρυτανία, στ' Άγραφα, στο Ασπροπόταμο, στα Χάσια και στον Όλυμπο.
Ο Στέφανος Γρανίτσας γράφει πώς οι ράτσα των Σαρακατσαναίων έδωσε στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα τον Κατσαντώνη ,τον Λεπενιώτη, τον Στουρνάρα, τον Χασιώτη , τον Λιακατά, τον Τσόγκα, τον Δίπλα, και χίλιους άλλους τουρκομάχους, επί πλέων δε διέσωσε την ελληνική κτηνοτροφία κατά το εικοσιένα.
Ο Κώστας Κωτσοκάλης ( Ο Κατσαντώνης της Ρωμιοσύνης ) γράφει ότι οι βλάχοι (Σαρακατσαναίοι ) είναι εκείνοι που δημιούργησαν προεπαναστατικές ένοπλες δυνάμεις ,αυτοί ξεσηκώθηκαν πρώτοι και πλαισίωσαν και συντήρησαν το εικοσιένα.
Η ιέρεια των Σαρακατσαναίων Αγγελική Χατζημιχάλη γράφει για τους Σαρακατσαναίους : το μεγαλύτερο μερτικό των Σαρακατσαναίων ,στον αγώνα του έθνους , ήταν η καθολικώτερη ανώνυμη δράση τους . Όλα τ' αρματολίκια και όλοι οι ηρωικοί οπλαρχηγοί πολύ πριν την μεγάλη επανάσταση εξουσιάσανε τα βουνά και μεγαλουργήσανε ,γιατί είχαν τους Σαρακατσάνους ,όχι μόνο αποκούμπι και οδηγούς στα λημέρια τους ,αλλά και άγρυπνη οπισθοφυλακή ,που προάσπιζε πάντα τις επιχειρήσεις.
Ο Διονύσης Μαυρογιάννης γράφει: Οι ποιμένες Σαρακατσάνοι όχι μόνο επάνδρωσαν ένα μεγάλο μέρος του αρματολισμού και της κλεφτουριάς αλλά και τροφοδότησαν σε σταθερή και συνεχή βάση επί αιώνες τις ένοπλες ομάδες , πριν και κατά τον αγώνα της παλιγγενεσίας. Τούτο εξηγεί και τις υφιστάμενες μαρτυρίες για την εκ του πλησίον διαβίωση Σαρακατσαναίων ποιμένων και κλεφτών επαναστατών , και τις ταυτόχρονες μετακινήσεις των μεν και των δε στα καλοκαιρινά και χειμερινά βοσκοτόπια. Ιδιαίτερα κατά την επανάσταση του 1821 ,οι Σαρακατσαναίοι είχαν κυριολεκτικά επωμισθεί, αυτοβούλως και αφιλοκερδώς, την ευθύνη της επιμελητείας στρατευμάτων πολλών περιοχών.
Ο Γιάννης Μποτός (Οι Σαρακατσάνοι) γράφει ότι η μεγάλη και αδάμαστη δόξα των Σαρακατσαναίων στάθηκε ο κλεφταρματωλισμός . Ούτε γράμματα καλλιέργησαν ,ούτε τέχνες, ούτε πολιτισμό ανέπτυξαν ένεκα η φύση της δουλειάς και ο τρόπος ζωής τους. Μα τα άρματα τα κράτησαν γερά, τα τίμησαν και τα δόξασαν ενάντια στους τούρκους καταχτητές.

Κατά την εκτίμηση μου η προσφορά των Σαρακατσαναίων στην επανάσταση του 21, κρύβεται στα λόγια των παραπάνω ερευνητών.
Αυτοί οι απλοί τσοπαναραίοι, που τις μόνες τέχνες που έμαθαν στην ζωή τους ήταν να φυλάνε τα πρόβατα και να κρατάνε τα όπλα, αλλά ή ελληνική τους συνείδηση, τους οδήγησε να μεγαλουργήσουν στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Αυτοί οι άνθρωποι είχαν μάθει να τα βάζουν με τα στοιχεία της φύσης, έμαθαν να παλεύουν με την βροχή, το κρύο και το χιόνι και όπως διαβάσαμε παραπάνω, κλέφτης δεν μπορεί να γίνει ο εμποράκος, ο βιοτέχνης, ο τοκογλύφος, ο κοτζαμπάσης, ο καραβοκύρης αλλά αυτός που καταρχήν έχει παλέψει με την φύση και έχει σκληραγωγηθεί από αυτήν. Απ' αυτούς ξεπήδησαν οι μεγαλύτεροι καπεταναίοι και οι καλύτεροι πολεμιστές της ελευθερίας ,αλλά επίσης αποτέλεσαν και τις εφεδρείες του αγώνα. Σ' αυτούς έβρισκαν καταφύγιο οι λαβωμένοι αγωνιστές ,σ' αυτούς έβρισκαν τροφή και καταφύγιο τα ένοπλα σώματα. Αλλά πάνω απ' όλα όπως λέει η Αγγελική Χατζημιχάλη πρωτοστάτησαν και κυριάρχησαν στον αγώνα της παλιγγενεσίας ανώνυμα.
 Μετά το πέρας του πόλεμου όλοι τους ξέχασαν, δεν αναφέρονταν πουθενά λες και δεν υπήρξαν ποτέ (χαρακτηριστικό είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση μετά την απελευθέρωση έφτιαξε ένοπλα τμήματα με Λάκωνες στρατιώτες και κατά την διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέμου του 12 υπήρχαν στρατιωτικές μονάδες από Λάκωνες και Κρητικούς στρατιώτες) αλλά και η ίδιοι αδιαμαρτύρητα αποδέχτηκαν την μοίρα τους λόγω της μεγάλης τους αγάπης για την πατρίδα. Αυτοί η ανεξάρτητοι και οι αγέρωχοι άνθρωποι των βουνών ήταν Έλληνες κατά συνείδηση δεν χρειάστηκε να πάει κάποιος και να τους πει ότι πρέπει να πολεμήσουν, μόνοι τους πήραν τ' άρματα και δώσανε τα καλύτερα παλικαριά τους στον αγώνα. Εδώ τίθεται το ερώτημα. Οι Σαρακατσαναίοι αυτοί οι βουνίσιοι Έλληνες ξαφνικά φάνηκαν τους τελευταίους δυο αιώνες της τουρκοκρατίας και βγήκαν στα βουνά για να πολεμήσουν τους τούρκους; Όχι . Απλά οι πληροφορίες γι' αυτούς από τους διάφορους ερευνητές και περιηγητές ήρθαν τους τελευταίους αιώνες. Οι Σαρακατσαναίοι υπήρχαν πάντα στα απάτητα βουνά και ανέκαθεν είχαν ελληνική συνείδηση. Πάντα ήταν με το όπλο στο χέρι για την υπόθεση της πατρίδας τους. Είμαι σίγουρός ότι στο παρελθόν πριν την επανάστασή του 21 έχουν πάρει μέρος σε πολλούς αγώνες πάντα σαν αφανείς πολεμιστές γιατί αυτή ήταν η φύση της φυλής τους να προσφέρουν στην πατρίδα χωρίς απολαβές.

Κλείνοντας εκτιμώ πως αξίζει να αναφέρουμε κάποιους Σαρακατσαναίους Καπεταναίους που ξεπήδησαν μέσα από τις τάξεις της Σαρακατσάνικης φυλής.
Ο Καπετάν Αντρέας Δίπλας, ο Αντώνης Κατσαντώνης, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης,  ο Κώστας Λεπενιώτης, ο Γιώργος Χασιώτης, Ο Γληγόρης Λιακατάς, Ο Γιώργος Τσόγκας ,  ο Γώγος Μπακόλας, Δημήτριος Καραΐσκος(Πατέρας του Καραϊσκάκη), Θανάσης Τσιάκας, Δήμος Τσέλιος, Καραγιανάκης κλπ.