Μουσειο…λόγος: «Η ιστορία βελονιά βελονιά»

Γράφει η Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα

Μουσειολόγος - Επιμελήτρια Εκθέσεων
Υπ. Διδάκτωρ Μουσειολογίας & Επικοινωνίας της Επιστήμης

Στη γειτονική μας Ευρυτανία, στο Κέντρο Ιστορίας Πολιτισμού Ευρυτανίας  φιλοξενούμε την περιοδική έκθεση κεντημάτων «Η Ιστορία βελονιά βελονιά» με έργα πολλών συμμετεχόντων από όλη την Ελλάδα. Ο Φιλανθρωπικός Σύλλογος Ευρυτανίας ΜΑΖΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΝΑΝΘΡΩΠΟ σε συνεργασία με την Περιφερειακή Ενότητα Ευρυτανίας διοργάνωσε έκθεση της Ομάδας Αφηγηματικών Κεντημάτων [Samplers].

Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν στις 31 Ιουλίου 2023 και κεντρικός ομιλητής ο κ. Ευάγγελος Καραμανές Διευθυντής του Κέντρου Ερευνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.

Με αφορμή την ενδιαφέρουσα έκθεση κεντημάτων, τα μέλη της Ομάδας Αφηγηματικά κεντήματα (Samplers) σχεδίασαν και υλοποίησαν βιωματικά εργαστήρια για μικρούς και μεγάλους, υπό την καθοδήγηση των έμπειρων κεντήστρων Ράνια Πέχα, Κατερινα Ματσουκα, Μάμαλη Κλαυδία, την επιμέλεια της έκθεσης ανέλαβαν η Ηλιάνα Ζιώγα και ο Αθανάσιος Αθανασιάς.

Με μια σύντομη αναφορά, αξίζει να αναφερθούμε, στις σπουδαίες λαϊκές μας τέχνες. Η ελληνική μυθολογία μας έχει χαρίσει μια ενδιαφέρουσα ιστορία για την Αράχνη, μια νεαρή γυναίκα που ξεχώριζε για τις μοναδικές της υφαντικές ικανότητες. Το ταλέντο της ήταν τόσο θαυμαστό που ακόμα και οι Νύμφες θαύμαζαν τις τεχνικές της. Υπήρχε η φήμη ότι η Αράχνη είχε μάθει την τέχνη από την θεά Αθηνά.

Η Αράχνη δεν αποδεχόταν την άποψη αυτή και προκάλεσε τη θεά σε αγώνα για να αποδείξει ότι είναι η καλύτερη.  Η Αθηνά τότε, προσποιήθηκε την ηλικιωμένη και προσπάθησε να την αποτρέψει να προκαλέσει τους θεούς, υπενθυμίζοντάς της την ασέβεια αυτής της πράξης. Η Αράχνη, αγνόησε τις συμβουλές και συνέχισε να προκαλεί τη θεά.

Ο αγώνας αρχίζει με την Αθηνά να υφαίνει μια πανέμορφη παράσταση με κεντρικό θέμα τον αγώνα της με τον Ποσειδώνα. Το έργο της Αράχνης, απεικόνιζε τους έρωτες των θεών με τους θνητούς, καθώς και τις μεταμορφώσεις τους για να επιτύχουν τους σκοπούς τους.

Στο τέλος του αγώνα, η Αθηνά, θυμωμένη από τη ζήλια για τις παραστάσεις της Αράχνης, πετά το έργο της και την κτυπά με το αδράχτι της. Η Αράχνη, ντροπιασμένη και πληγωμένη, προσπαθεί να βάλει τέλος στη ζωή της, αλλά η Αθηνά την μεταμορφώνει σε έντομο και την καταριέται να κρέμεται πάντα.

Η τέχνη της υφαντικής αποτελεί έναν αρχαίο τρόπο κατασκευής υφασμάτων και ρούχων, η οποία εξακολουθεί να εξασκείται έως σήμερα. Στο παρελθόν, αυτή η δραστηριότητα εκτελούνταν κυρίως από γυναίκες στο πλαίσιο του νοικοκυριού, ενώ στην εποχή της βιομηχανικής επανάστασης εξελίχθηκε και ως επάγγελμα για άνδρες και γυναίκες.

Η υφαντική μπορεί να χαρακτηριστεί σε δύο μεγάλες κατηγορίες: ως οικιακή τέχνη και ως βιοτεχνική επιχείρηση. Οι νοικοκυρές και οι οικογένειες παρήγαγαν υφάσματα και ρούχα για τις ανάγκες τους, ενώ άνθρωποι με εξειδικευμένες δεξιότητες ασχολήθηκαν με την κατασκευή υφασμάτων για εμπορικούς σκοπούς.

Τα προϊόντα της υφαντικής πωλούνταν είτε τοπικά, είτε σε πόλεις και αστικά κέντρα, ενώ ήταν συνηθισμένη η παρουσίασή τους σε εμποροπανηγύρεις και παζάρια.

Ο 18ος αιώνας αποτέλεσε σταθμό για την υφαντική, καθώς οι τεχνίτες από διάφορες περιοχές διέσχιζαν τα σύνορα και εξάπλωσαν την τέχνη τους στη νοτιοανατολική και την κεντρική Ευρώπη.

Οι επαγγελματίες υφαντουργοί οργάνωσαν τις δραστηριότητές τους σε συντεχνίες, οι οποίες αποτελούσαν επαγγελματικές οργανώσεις. Η υφαντική συνέχισε να ανθίζει τα επόμενα χρόνια, προσφέροντας όχι μόνο υφάσματα, αλλά και μια έκφραση δημιουργικότητας διαφορετικών κοινοτήτων.

Παράλληλα, η κεντητική τέχνη έχει δεχτεί πολλές ξένες επιδράσεις, όμως, διατηρεί έντονα τον τοπικό χαρακτήρα. Τα παραδοσιακά κεντήματα του ελληνικού χώρου κατατάσσονται α) με βάση τη χρήση τους (κεντήματα της ενδυμασίας, εκκλησιαστικά κεντήματα σε άμφια και καλύμματα, επιταφίους κ.λπ.), β) με βάση τα υλικά και τον χρωματισμό τους (χρωματιστά, λευκά, χρυσά κεντήματα κ.ά.).

Η τέχνη των κεντημάτων περιλαμβάνει πλούσια ποικιλία διακοσμητικών θεμάτων, που συχνά αποτελούν αντίγραφα παλαιότερων σχεδίων και παραδίδονται από γενιά σε γενιά. Αυτά τα σχέδια συνήθως έχουν συμβολικό χαρακτήρα και αποτελούν σημαντικά τμήματα της ενδυμασίας, όπως ποδιές, στήθος κ.ά, ή είναι εμπνευσμένα από τον φυτικό και ζωικό κόσμο, όπως λουλούδια, πουλιά, δέντρα, ανθρώπινες μορφές, κ.ά.

Επιπλέον, τα κεντήματα μπορεί να απεικονίζουν μυθολογικές ιστορίες, παραδόσεις, θρησκευτικές σκηνές, όπως νεράιδες,  ερωτικές σκηνές, αγίους, ήρωες κ.ά. Από τον 19ο αιώνα η κυκλοφορία γυναικείων περιοδικών συνέβαλε στο να εμπλουτιστεί το θεματολόγιο των κεντημάτων. Σε αυτά τα περιοδικά περιλαμβάνονταν υποδείγματα διακοσμητικών μοτίβων και σχεδίων για κεντήματα και υφαντά, παρέχοντας έτσι νέες ιδέες και έμπνευση στις κεντήτριες.

Η πλούσια συλλογή κεντημάτων της έκθεσης μας «Η Ιστορία βελονιά βελονιά» αναδεικνύει τη σύνδεση της σύγχρονης εποχής με την παράδοση, μέσω της δημιουργικότητας και της ανανέωσης των θεμάτων. Έτσι, η τέχνη αυτή συνεχίζει να αναδεικνύει την ομορφιά, τον πολιτισμό και τις προσωπικές εκφράσεις των καλλιτεχνών της, προσφέροντας μια αξιόλογη τέχνη για το παρόν και το μέλλον.

To καλοκαίρι είναι η ιδανική εποχή για να πειραματιστούμε, να γνωρίσουμε  διαφορετικές τέχνες, να δημιουργήσουμε τα δικά μας μοναδικά έργα και να γνωρίσουμε τη συναρπαστική τέχνη του κεντήματος!