ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ: Ήρωας Γραβιάς, “Οραματιστής” ή “Τουρκοδυσσέας”!

Γράφει ο
Καρανάσιος Γεώργιος
gkaranasios24@gmail.com

Η 8η Μαΐου είναι η επίσημος επέτειος της μάχης στο Χάνι της Γραβιάς.

Τον Απρίλη του 1821 ο Οδ. Ανδρούτσος, βρίσκεται σε Αιτωλοακαρνανία και στην Τατάρνα (Τριπόταμο Ευρυτανίας), όπου σκοτώνει τον Δερβέναγα περιοχής και 60 Τούρκους. Σκοπός του ο ξεσηκωμός.

Όταν μαθαίνει τα δυσάρεστα γεγονότα στην Αλαμάνα και η στρατιά των Τούρκων ετοιμάζεται να περάσει από τα ιστορικά στενά της Γραβιάς-Άμπλιανης προς Σάλωνα για να τελειώσει την ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ ανατολικά, ξεκινάει και αυτός για τα ιστορικά στενά, έχοντας στο μυαλό του ως παλιός Δερβέναγας (το 1819 διορίστηκε δερβέναγας στην ανατολική Στερεά από Αλή-πασά) και γνώστης της περιοχής το σχέδιο χτυπήματος.  

Δεν θα ασχοληθεί το παρακάτω άρθρο με τις μάχες που έδωσε στο πεδίο των μαχών, όπως με την πρώτη νικηφόρο μάχη στη Γραβιά που γιορτάζεται στις 8 Μαΐου, αλλά με την προσωπικότητά του.

Στο νέο βιβλίο (2025): ¨Ο ΔΩΡΙΚΌΣ ΔΙΆΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΆ ΣΤΕΝΑ ΓΡΑΒΙΆΣ - ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ”, του Καρανάσιου Γ., καταγράφεται η ιστορική σημασία και διαδρομή των ¨Ιστορικών Στενών Γραβιάς – Άμπλιανης¨.  

Ο Οδ. Ανδρούτσος είναι από τους πιο παρεξηγημένους αγωνιστές του Εικοσιένα. Από την προεπαναστατική του δράση είχε αποκτήσει αντιπάθειες λόγω κυρίως της συναναστροφής του με τον μέντορά του Αλή πασά.

Αποτελεί όμως μια ξεχωριστή πολιτικο-στρατιωτική προσωπικότητα. Συνδυάζει παιδεία, οξύνοια, φυσική ρώμη και ανδρεία. Ταυτόχρονα είναι από εκείνους που γνωρίζουν σε βάθος το θέμα της Επανάστασης. Ο πατέρας του Ανδρέας Βερούσης ή Ανδρίτσος («Ανδρούτσος»-ανδρείος από Λιβανάτες) μαρτύρησε τελικά στα μπουντρούμια της Κων/πολης το 1797.

Πολέμησε με τον φίλο του, Λ. Κατσώνη στο ελλαδικό τμήμα της αποτυχημένης επανάστασης του 1787.

Ο Λ. Κατσώνης βάφτισε «Οδυσσέα» το γεννημένο στην Ιθάκη παιδί του συμπολεμιστή του. Η ονοματοδοσία αυτή εντασσόταν στο πνεύμα της ελληνικής αναγέννησης που προωθούσε η χριστιανική πλευρά από αιώνες, ιδιαίτερα όμως από το 1750. Στη Λευκάδα ο μικρός Οδυσσέας ήρθε σε επαφή με τον Ι. Ζαμπέλιο, καίριο παράγοντα της Φιλικής Εταιρείας. Στο σπίτι του έγινε η σύνοδος των οπλαρχηγών της Στερεάς, αντίστοιχη με την σύνοδο της Βοστίτσας-Αιγίου.

Στα Γιάννενα ο Οδυσσέας γνώρισε από κοντά τον εταιρικό κύκλο που συνδεόταν με τα Επτάνησα, την Αυστροουγγαρία, την Ρωσία και την Γαλλία.

Οι παλιοί εχθροί του βασίζονται προσχηματικά στα λεγόμενα “καπάκια”. Στις προφορικές, ψεύτικες συνθήκες και πληροφορίες με τα οποία ο Ανδρούτσος συχνά εξαπατούσε τους Τούρκους, εξυπηρετώντας τον Αγώνα, όπως έπρατταν εκείνη την εποχή όλοι οι οπλαρχηγοί.
Βλέπει όμως μακριά, την παγκόσμια τάξη πραγμάτων της νέας Αγγλο-σαξωνικής Αυτοκρατορίας σε σύγκριση με την γερασμένη Οθωμανική, που οδεύει στο τέλος της.

Βλέπει τον κίνδυνο εκ Δυσμών δύο αιώνες μπροστά. Προτείνει όμως και για το σήμερα.

Υποδεικνύει στον Γέρο του Μοριά, τη ριψοκίνδυνη στροφή προς την καθ’ ημάς Ανατολή, μέχρι να πέσει ο γερασμένος και αδύναμος οθωμανικός γίγαντας με τα πήλινα πόδια. Ήταν θέμα χρόνου, όποιο και αν ήταν το τίμημα.

Όταν ήρθε όμως η ώρα, δεν άργησε να ταυτιστεί με τον σκοπό του Αγώνα. Δυστυχώς, ίσως λόγω της ευφυΐας του, συνδυαζόμενη με τις στρατηγικές του ικανότητες και ακόμα παραπάνω, της ικανότητάς του να βλέπει όσο κανείς άλλος την ανάγκη για κοινωνική αποκατάσταση μετά την ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, έγινε εχθρός της ομάδας Μαυροκορδάτου με την Σουλιώτικη φρουρά του και του Υδραιο-σπετσιώτικου τοπικισμού, ο οποίος έχοντας μεγάλη οικονομική ισχύ και στρατιωτική, ήταν καθοριστικός παράγοντας για τα συμφορές της Επανάστασης.

Ενδεικτικά του χαρακτήρα του Οδυσσέα, είναι τα γνωστά δύο γράμματα του, το ένα προς τους Γαλαξιδιώτες και το άλλο προς τον Αναστάση Λόντο.
Όπως τονίστηκε, ήταν εχθρός του φαναριωτο-ϋδραίικου συστήματος και εξαιρετικά αγαπητός στον λαό της Ανατολικής Ρούμελης.

Φυσικά δεν έλειψαν και οι ενέργειες σκληρότητας στον αγώνα αυτόν που επέδειξε σε ορισμένες περιπτώσεις ο Οδυσσέας, όπως η σφαγή Νούτσου-Παλάσκα. Η καχυποψία που απέκτησε κοντά στον Αλή-Πασά, σε συνδυασμό με τον παρορμητισμό του ήταν η «αχίλλειος πτέρνα» του.

Η πρώτη αλήθεια γράφεται από τον Βρετανό Humphreys, για τον Ανδρούτσο:

«Ανάμεσα στους προύχοντες και τους πλούσιους δεν ήταν αγαπητός, γιατί γύρευε τα βάρη του πολέμου να τα μοιράζονται όμοια πλούσιοι και φτωχοί, πράμα ολότελα αντίθετο στην καθιερωμένη συνήθεια».

Οι εχθροί του δεν αρκέστηκαν φυσικά στην αντιπάθεια εκ του μακρόθεν, αλλά γύρεψαν να τον καθαρίσουν, αφού πρώτα τον αφόρισαν. Να δούμε πρώτα, πως περιγράφει ο ίδιος σε γράμμα του στον Στανχοπ (Stanhope) τις απόπειρες δολοφονίας του:

«Σας αναφέρω δε τούτο, διότι τρεις με επυροβόλησαν. Την πρώτην φοράν εις Ναύπλιον. Καθ’όλας αυτάς τας περιπτώσεις συνέλαβα τους ενόχους και τους παρουσίασα προσωπικώς εις την Κυβέρνησιν. Εις την πρώτην περίστασιν η Κυβέρνησις είπεν ότι θα δικασθούν την επομένην. Το πρωΐ, ενώ εκαθήμην εις το παράθυρόν και επερίμενα την δίκην, εκ δευτέρου με επυροβόλησαν. Αμέσως έτρεξα και συνέλαβα τους κακούργους και τους παρουσίασα πάλι εις την Κυβέρνησιν, μ’ απεκρίθησαν δε ότι την επιούσαν θέλουν δικασθή. Επερίμενα. Αλλά την επομένην είδα αιφνιδίως τους αυτούς να με πυροβολήσωσι δια τρίτην φοράν. Πάλιν τους συνέλαβα και τους παρέδωκα εξ νέου εις χείρας της Κυβερνήσεως και έκτοτε ανεχώρησα δια τον στρατόν.

Μόλις δε είχα αναχωρήσει και εις το δρόμον λαμβάνω γράμμα από τον Σκώτο λοχαγόν Φίνλαιϊν, ο οποίος με παρεκάλει να ταχύνω προς αυτόν, επειδή η ζωή μου και η ιδική του ευρίσκοντο εις κίνδυνον, αφού ενταμώθημεν, επληροφορήθην, ότι η Κυβέρνησις έστειλεν έναν άνθρωπον, ο οποίος του επρόσφερε δέκα χιλιάδες τάλληρα, δια να παραδώσει την οικίαν μου(την σπηλιά του εννοεί) εις αυτόν τον απεσταλμένο… Είκοσι έως τριάκοντα άνθρωποι πληρωμένοι από τους αισχρούς κυβερνήτας μας παραφυλάττουσι να εύρουν ευκαιρία να με δολοφονήσουν».

Οι εχθροί του αλλάζουν σχέδιο και ψάχνουν κατηγορητήριο, ώστε να τον δικάσουν.

Πρώτα, τον απομονώνουν πολιτικά και τον εξοντώνουν στρατιωτικά, με μοναδική κατηγορία: «εφόσον δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας».

Του αφαιρούν τον βαθμό του και θέτουν σε κυκλοφορία φήμες ότι έρχεται από τον Μοριά ο Υψηλάντης με το Νικηταρά για να τον συλλάβουν, ενώ αντιθέτως έρχονταν για να εμποδίσουν την κάθοδο του Δράμαλη.

Ήθελαν να τον αναγκάσουν να φτάσει στα άκρα από την απελπισία του και να καταφύγει σαν άλλος Αλκιβιάδης στους Τούρκους, για να του κολλήσουν αμετάκλητα τη ρετσινιά του προδότη.

Πράγμα που δεν έγινε. Ευτυχώς το νεοϊδρυθέν κράτος αποκατέστησε την μνήμη του, έστω και καθυστερημένα (25/2/1873).

Επικηρύσσεται το κεφάλι του με 5000 γρόσια από τον Κωλέττη και αφορίζεται για λαϊκίστικους λόγους από τον επίσκοπο Ιωσήφ, υπουργό Εκκλησιαστικών και υπουργός Δικαίου.

Ο πολιτικός-θρησκευτικός αφορισμός του Ανδρούτσου (από το 1822) δεν είναι μοναδικός. Έναν λίγο διαφορετικό αφορισμό θα υποστεί και ο Γ. Καραϊσκάκης. Διέφυγε την παγίδα θανάτου την περί προδοσίας «δίκη» που του έστησαν οι φίλα προσκείμενοι στον Μαυροκορδάτο χριστιανοί οπλαρχηγοί από κοινού με τους Τούρκους της περιοχής και δεν πρόκανε να χαρακτηριστεί «αγγείον σατανικόν» και «να κληρονομήσει την λέπρα του Γιεζή», όπως ο φίλος του Δυσσέας.

Μετά από αυτά αισθάνεται απομονωμένος και ταπεινωμένος και όταν μαθαίνει τον Φεβρουάριο του 1825 ότι έχει φυλακιστεί ο Θ. Κολοκοτρώνης στην Υδρα, απελπίζεται.

Ο Γ. Μακρυγιάννης πληροφορείται τις φήμες και ενημερώνει τον Ανδρούτσο: «Ενώθηκαν σε ένα σώμα να σε βαρέσουνε, να μείνουν αυτοί στο ποδάρι σου.»

O Ανδρούτσος παραδίδεται και φυλακίζεται στον Φραγκόπυργο της Ακρόπολης.

Καθώς βρισκόταν στο κελί του τα ξημερώματα μεταξύ 4/5 Ιούνη 1825, ένας ήταν ο μάρτυρας της των δραματικών τελευταίων στιγμών του, ο σκοπός Κ. Καλατζής.

Γέρος πια, εξιστόρησε όλα όσα θυμόταν στον δικηγόρο Σπ. Φόρτη, και αυτός έπειτα από χρόνια, στις 25 Δεκέμβρη του 1898, δημοσίευσε αυτή την αφήγηση στην εφημερίδα «Καιροί».

Δολοφονήθηκε άνανδρα ενώ παραδόθηκε στη κυβέρνηση οικειοθελώς για να δικαστεί.

Καθαρός ουρανός αστραπές δε φοβάται, όπως λέει ο λαός. Ουρανός που σκοτείνιασε, γιατί κατάλαβε τις πολιτικές μηχανορραφίες των καλαμαράδων στις ξένες αυλές, τα βρόμικα παιχνίδια των Μεγάλων Δυνάμεων.

Κατάλαβε από νωρίς πως η Ελλάδα θα έπεφτε σε χειρότερο ζυγό από τον Τούρκικο. Όπως και έγινε. Έλεγε συνέχεια χαρακτηριστικά τη φράση: «οι καλαμαράδες θα μας φάνε το κεφάλι».

Ένα μήνα σχεδόν μετά από τη δολοφονία του επιβεβαιώνεται. H ελεύθερη Ελλάδα δυστυχώς δεν διοικείται από Έλληνες. Ο Ιμπραήμ με τον αιγυπτιακό του στόλο εισβάλει στη Πελοπόννησο και καταπνίγει την Επανάσταση, που αποτυγχάνει για δεύτερη φορά μετά την Μολδοβλαχία.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις, με επικεφαλής την Αγγλία, για τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα εισηγούνται στους πολιτικούς της Ελλάδος την υπογραφή της Συνθήκης Υποτέλειας, ώστε να σώσουν την Ελλάδα από τον Ιμπραήμ.

Οι πολιτικοί και ορισμένοι οπλαρχηγοί υπογράφουν στις 24 Ιουλίου του 1825 αυτή τη Συνθήκη. Επιβάλλονται τα πρώτα αγγλικά δάνεια για την ανάπτυξη της χώρας και σκόπιμη κακοδιαχείρισή τους, για να θεμελιωθεί η χιονοστιβάδα του χρέους.

Ακολουθεί μετά από καιρό η ναυμαχία του Ναβαρίνου (20 Οκτωβρίου του 1827), όπου οι ξένες δυνάμεις Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία νικούν για χάρη της Ελλάδος τον αιγυπτιακό στόλο και, μετά από τέσσερα χρόνια πολιτικών ζυμώσεων και δολοφονία του Καποδίστρια, επιβάλουν τον ανήλικο Βαυαρό Όθωνα ως πρώτο βασιλιά του προτεκτοράτου μαζί με τη χρόνια χρεοκραπία της κακο-διαχείρισης των πρώτων δανείων και τον έλεγχο των νεοραγιάδων. Διαβάζουμε για αυτά στον τότε τύπο, Ιούνιος 1825:

¨Οι δανειστές του Λονδίνου εκβιαστικά απαιτούν την εκτέλεση του Κολοκοτρώνη και των λοιπών προδοτών¨.

¨…Είκοσι μουρτάτες, (προδότες) βρωμόσκυλα, δεν εμπορείτε να κομματιάσετε;…¨.

Την σχετική επιστολή στέλνει από το Λονδίνο ο Ιωάννης Ορλάνδος στις 30/6/1825. Παραλήπτης είναι ο Γ. Κουντουριώτης τον οποίο η βρετανική πολιτική ανέδειξε Πρόεδρο της προσωρινής Κυβέρνησης στη θέση του νόμιμα εκλεγμένου Π. Μαυρομιχάλη.

Σύμφωνα με τον Κ. Καλαντζή, ο Οδ. Ανδρούτσος, ακόμη και μετά τον θάνατό του αντιμετωπίστηκε με άθλιο τρόπο: «Μετά ταύτα έγινεν η κηδεία του πολύ καταφρονημένη και χειρότερα και του τελευταίου καταδίκου. Τον έθαψαν σα σκυλί εις τον ναόν του Αγίου Δημητρίου (Λουμπαρδιάρη) προς δυσμάς της Ακροπόλεως». Η οριστική ανακομιδή των οστών του στο Α΄ νεκροταφείο έγινε μόλις το 1865, καθώς ο Όθωνας, όσο ήταν βασιλιάς, δεν ήθελε να θίξει τον πιστό του Μαμούρη, έναν από τους δολοφόνους του Ανδρούτσου.

Η οριστική αποκατάστασή του έγινε στις 25/2/1873 στον φιλολογικό σύλλογο «Παρνασσός» με διάλεξη από τον φοιτητή Κωνσταντίνο Παπαμιχαλόπουλο μετέπειτα υπουργό και κεντρικό ομιλητή στα αποκαλυπτήρια προτομής του στη Γραβιά στις 29 Μαΐου 1888.