ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΤΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ - Ο ΤΥΠΟΣ - Η ΔΙΚΗ 1922 : Η ΔΙΚΗ ΣΤΗ ΛΑΜΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1922

Γράφει
ο Νίκος Ταξ. Δαβανέλλος

«Το κήρυγμα του συμφέροντος είναι
υπονόμευσις και ανατροπή της ηθικής τάξεως».
                                            Γ. Παπανδρέου.

Η δημοσίευση του Μανιφέστου των δημοκρατικών πολιτευτών, του τόσον διαφωτιστικού και εμπεριστατωμένου για την τραγική θέση των εθνικών μας ζητημάτων, αναστάτωσε τη βασιλική κυβέρνηση του Γούναρη, ο οποίος και διέταξε αμέσως ανακρίσεις κατά των συντακτών του, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, διότι τάχα εστρέφετο κατά του βασιλέως και του βασιλικού θεσμού, κατηγορία που ετιμωρείτο με την ποινήν του θανάτου.

Οι ανακρίσεις όπως ήταν φυσικό άλλωστε για την εποχή εκείνη, απέβησαν εις βάρος των κατηγορουμένων, των οποίων και διετάχθη η προφυλάκιση. Το Συμβούλιο όμως των Πλημμελειοδικών με το βούλευμά του απήλλαξε τους κατηγορουμένους από την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και διέταξε την προσωρινή αποφυλάκισή τους. ‘Εγινε όμως ανακοπή του βουλεύματος από τον εισαγγελέα που ανέτρεψε το βούλευμα του Συμβουλίου των Πλημμελειοδικών, αλλά εδέχθη την προσωρινή αποφυλάκισή τους με καταβολή εγγυήσεως. Εγγύηση όμως δεν ήταν σε οικονομική θέση οι κατηγορούμενοι να καταβάλουν και προπαντός ο πτωχότερος όλων Αλ. Παπαναστασίου και έτσι οι περισσότεροι τουλάχιστον αδυνατούσαν να εξαγοράσουν την αποφυλάκισή τους. Τελικά όμως βρέθηκαν τα χρήματα, αφού ένα μέρος του απαιτουμένου ποσού κατέβαλε ο Κ. Μελάς, που ήταν εύπορος, και το άλλο μέρος, το μεγαλύτερο, η κυρία Δέλτα, κόρη του εθνικού ευεργέτη Εμμανουήλ Μπενάκη, άλλοτε δημάρχου Αθηνών. Αργότερα μαθεύτηκε ότι η ανακοπή του βουλεύματος του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών, έγινε κατόπιν επιθυμίας του βασιλέως Κωνσταντίνου.

Αντί όμως η δίκη των κατηγορουμένων δημοκρατικών να γίνη στην Αθήνα, όπως ήταν φυσικό, οι εισαγγελείς, τυφλά όργανα του βασιλισμού, Γερακάρης και Δεσποτόπουλος, όρισαν τόπο της διεξαγωγής της δίκης τη Λαμία, όπου το κλίμα ήταν έντονα φιλοβασιλικό και αντιβενιζελικό και ήταν βεβαία η καταδίκη τους.

Για να είναι βέβαιοι για την καταδίκη των κατηγορουμένων οι βασιλόφρονες εισαγγελείς, εφρόντισαν και η σύνθεση του δικαστηρίου και οι ένορκοι να είναι από τους πιο φανατικούς αντιβενιζελικούς. Συνήγοροι των κατηγορουμένων ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου, Π. Αραβαντινός, Γ. Φαραντάτος, Κ. Τριανταφυλλόπουλος, Γ. Δουζίνας, Βασιλείου, ο πρώην εφέτης Στρατηγόπουλος και οι Λαμιείς δικηγόροι Ι. Μακρόπουλος, μετέπειτα υπουργός της κυβερνήσεως Τσαλδάρη. Ο Πολυτόπουλος και ένα ακόμη.Σαν μάρτυρες υπερασπίσεως παρουσιάσθηκαν περί τους τριάντα, με επικεφαλής τους Θεμιστοκλή Σοφούλη, Αλ. Διομήδη, Κ. Ζαβιτσάνο, Κ. Ρέντη κ.λ.π. Μόλις φάνηκαν οι κατηγορούμενοι και οι συνήγοροί τους που πλησίαζαν στο δικαστήριο, οι συγκεντρωμένοι μπράβοι του βασιλισμού άρχισαν να φωνάζουν με πείσμα, «Ζήτω ο βασιλεύς!», «Ελιά και Κώστα βασιλιά!» και άλλα βασιλικά συνθήματα.

Εν τω μεταξύ η ώρα που θα άρχιζε η δίκη είχε περάσει και οι κατηγορούμενοι με τους συνηγόρους τους επέστρεψαν στο ξενοδοχείο όπου έμεναν. Μετά κάμποση ώρα όμως, ένας από τους συνηγόρους, ο Βασιλείου, παρουσιάσθηκε στον πρόεδρο του δικαστηρίου και εξήγησε γιατί αποσύρθηκαν οι κατηγορούμενοι. Ο πρόεδρος εκνευρισμένος απάντησε ότι η συνεδρίαση θα προχωρήση και εξεφώνησε τα ονόματα των κατηγορουμένων χωρίς αυτοί να είναι παρόντες, ο δε εισαγγγελεύς Γερακάρης ζήτησε να συλληφθούν οι κατηγορούμενοι και να φυλακισθούν. «Η αποχώρησις» είπε, «των κατηγορουμένων είναι άνανδρος. Εις παρομοίαν άνανδρον φυγήν ετράπη και ο Βενιζέλος και τα μέλη του κόμματός του, διατρίβοντα ήδη εις επαύλεις του εσωτερικού και εξωτερικού». Εν τέλει το δικαστήριο δέχτηκε την πρόταση του εισαγγελέα και εξέδωκε απόφαση με την οποία ανακαλούσε την απόλυση των κατηγορουμένων με εγγύηση και διέταξε τη σύλληψη και κράτησή τους στις φυλακές της Λαμίας. Η απόφαση αυτή εκτελέστηκε αμέσως και οι κατηγορούμενοι από το ξενοδοχείο όπου έμεναν, μεταφέρθηκαν στις φυλακές, με συνοδεία χωροφυλάκων, και από εκεί κατόπιν μεταφέρθηκαν στο δικαστήριο, όπου όλες οι αιτήσεις τους για αναβολή της δίκης, για εξαίρεση των δικαστών κ.λ.π.. απερρίφθησαν και άρχισε η εξέταση των μαρτύρων.

Η ιδέα που έρριξαν οι βενιζελικές εφημερίδες, οι κατηγορούμενοι να μην απολογηθούν αφού οι δικαστές δεν ήταν αμερόληπτοι, απερρίφθη από τον Παπαναστασίου, ο οποίος επέμενε να χρησιμοποιηθή το βήμα του δικαστηρίου για να ξεσκεπαστούν και οι δικαστές και το κυβερνητικό καθεστώς κα να λάμψει η αλήθεια. Εισαγγελεύς, πρόεδρος δικαστηρίου και δικαστές ήταν προκλητικοί απέναντι των δικαζομένων και προπαντός κατά του Παπαναστασίου, στον οποίον απευθυνόμενος ο πρόεδρος στον ενικό, είπε, «Κατηγορούμενε, τι έχεις να απολογηθείς;...» Και ο μέλλον πρωθυπουργός και ιδρυτής της πρώτης Δημοκρατίας, ψύχραιμος και αδιαφορών για την απρεπή συμπεριφορά του προέδρου, άρχισε απολογούμενος: «Ο εισαγελεύς, είπε, ωμίλησε όχι ως μέλος της δικαστικής οικογενείας, αλλά ως πολιτικός αντίπαλος, με πάθος...

ΕΙΣΑΓΕΛΕΥΣ (διακόπτων) : Ωμίλησα ως εκπρόσωπος του έθνους, το οποίον, κατηγορούμενε, ηθελήσατε να ρυπάνετε δια των ύβρεων σας προς το ιερόν πρόσωπον του λαοφιλούς ημών βασιλέως…

Και ο Παπαναστασίου, χωρίς να δώση προσοχή στην εισαγγελική πρόκληση, γύρισε προς τους δικαστές : «Ο κ. εισαγγελεύς, είπε, στηριχθείς επί πολιτικών αοριστολογιών, ομοιάζει με πνιγμένον πιανόμενον από τα μαλλιά του. Έπρεπε να είναι ευλαβέστερος απέναντι ανθρώπων διαχειρισθέντων την εξουσίαν, όπως την διαχειρίσθησαν, απέναντι ανθρώπων τους οποίους κατηγορεί επί συμφεροντολογία και οι οποίοι εν τούτος στερούνται καλύβης».
Οι λόγοι αυτοί του Παπαναστασίου επροξένησαν αίσθηση διότι ήταν γνωστή η φτώχεια του πολιτικού αυτού ανδρός, όπως και των περισσοτέρων από τους δικαζομένους. Και συνέχισε ο Παπαναστασίου: «Κύριοι δικασταί, με την διακήρυξίν μας καταλύγομεν εις το συμπέρασμα ότι η Ελλάς οφείλει να προσαρμοσθή με τας αντιλήψεις των Μεγάλων Δυνάμεων και ότι ο βασιλικός θεσμός αποτελεί εμπόδιον…»

ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΥΣ (εξοργησμένος): Επαναλάβετε αυτό που είπατε περί βασιλικού θεσμού, δια να το ακούσουν ευκρινέστερον οι κύριοι ένορκοι.

ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ: Νομίζω, κύριε εισαγγελεύ, ότι υπήρξα σαφής. Επαναλαμβάνω όμως, δια να ικανοποιήσω τον κύριον εισαγγελέα, ότι ο βασιλικός θεσμός αποτελεί εμπόδιον όπως το έθνος μας προσαρμοσθεί εις τας αντιλήψεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Ετονίσαμεν επίσης εις την διακήρυξίν μας ότι η κυβέρνησις δεν δύναται να καταντήση την Ελλάδα τιμάριον του βασιλέως.

ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΥΣ (εν οργή) Αυτό είναι το ποιόν των κατηγορουμένων, οι οποίοι εξ ιδιοτελείας κατηγορούν το έθνος δια των ύβρεών των προς το σεπτό πρόσωπον του βασιλέως μας…

ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ (έχοντας τα βλέμματα στραμένα προς τον πρόεδρο) Ούτε να καταντήση την Ελλάδα τιμάριον ουδενός. Η διακήρυξίς μας αποτελεί κατηγορητήριον κατά της πολιτικής εκείνης της μερίδος, ήτις εχρησιμοποίησε το πρόσωπον του βασιλέως ως αρχηγόν κόμματος, επιρρίψασα εις αυτόν τας ιδίας της ευθύνας…

ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΥΣ: Ο βασιλεύς είναι μόνον αρχηγός του έθνους.

ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ : Υπεράνω της Ελλάδος ούτε θεσμός ούτε πρόσωπα υπάρχουν.
Περαίνων την απολογίαν του ο δημοκρατικός ηγέτης , είπε: «Υπεράνω του βασιλεως και πάντων είναι η πατρίς. Η κυβέρνησις θα έπραττε έργον σωτηρίας εάν εμπόδιζε την επάνοδον του βασιλέως».

Στη συνέχεια απολογήθηκαν με σθένος και οι άλλοι κατηγορούμενοι και τόνισαν ότι η καταστροφή των εθνικών συμφερόντων συνεχίζεται, διότι οι υπεύθυνοι κυβερνήται απέκρυψαν την αλήθειαν από τον λαόν και έταξαν υπεράνω της εθνικής σωτηρίας προσωπικά συμφέροντα του βασιλέως, ‘οπισθεν των οποίων καλύπτεται ευτελής κομματική ιδιοτέλεια. Ο κατηγορούμενος Γ.Βηλαράς, απολογούμενος ετόνισε, απαντών στον εισαγγελέα, είπε ότι οι κατηγορούμενοι εκινήθησαν από προσωπικόν συμφέρον: “Ημείς, είπε, εκυτάξαμε μόνο το συμφέρον της κινδυνευούσης πατρίδος και ουδενός άλλου».

ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΥΣ: Εκυτάξατε και το συμφέρον του ολετήρος του έθνους, του Βενιζέλου σας

Ο δικαζόμενος Δ. Πάζης, ιατρός, μακεδονομάχος, δευτερολογών, ετόνισεν την πατριωτική του δράση κατά του Μακεδονικού αγώνα.

ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΥΣ: Είσθε εξ Ανατολικης Μακεδονίας;

ΠΑΖΗΣ: Μάλιστα.

ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΥΣ: Γνωρίζετε ποιος απελευθέρωσε την Ανατολικήν Μακεδονίαν;

ΠΑΖΗΣ: Μάλιστα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΥΣ: Αυτό είναι ένα πελώριο ψεύδος όλων των βενιζελικών, διότι αυτός που απελευθέρωσε την Ανατολικήν Μακεδονίαν είναι ο βασιλεύς Κωνσταντίνος.

Κατόπιν δευτερολόγησε ο Παπαναστασίου, υπεραμυνόμενος της υπολήψεώς του και είπε: Εθίγη η υπόληψίς μας παρά του εισαγγελέως, ειπόντος ότι προσωπικά ήσαν τα συμφέροντα τα οποία ημείς οι κατηγορούμενοι επεδιώξαμε. Κατηγορούμεν τον κύριον εισαγγελέα διότι εχρησιμοποίησε το κομματικόν του πάθος δια να βάλη εκ της έδρας του εναντίον ανθρώπων οι οποίοι εσύρθησαν εις το εδώλιον του κατηγορουμένου. Δεν τον τιμά όταν ωμίλησε καθ’ ον τρόπον ωμίλησε μετά κομματικού πάθους και η κατηγορία δεν δύναται να σταθή. (Η συνέχεια της Δίκης και η απόφαση στο επόμενο άρθρο μας)

ΝΙΚΟΥ ΚΑΣΤΡΙΝΟΥ,
«ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ -
Ο ΑΝΑΜΟΡΦΩΤΗΣ  ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ»
ΜΠΑΫΡΟΝ - Ιπποκράτους 6 Αθήναι. 1975