Βιβλιοπαρουσίαση Το σαμποτάζ στη σήραγγα Κούρνοβου - Μυθεύματα και αλήθεια του Νίκου K. Τσίτσα

Γράφει ο Κωνσταντίνος Αθαν.  Μπαλωμένος, Φυσικός

Κάθε αλήθεια περνάει από τρία στάδια. Πρώτα γελοιοποιείται. Μετά βρίσκει σφοδρή αντίδραση. Και τέλος θεωρείται αυτονόητη. Arthur Schopenhauer, Γερμανός φιλόσοφος

Πρόλογος
Στις αρχές Ιανουαρίου 2016 κυκλοφόρησε το βιβλίο “ΚΟΥΡΝΟΒΟ, η απομυθοποίηση ενός σαμποτάζ”, του Νίκου Κ. Τσίτσα. Σ’ αυτό ο συγγραφέας επανέφερε στη δημοσιότητα και ανέδειξε - με παράθεση όλων των σχετικών δημοσιευμάτων - την ανατίναξη της σιδηροδρομικής σήραγγας Κούρνοβου στις 2 Ιουνίου 1943, κατά τη στιγμή της διέλευσης ιταλικής επιβατικής αμαξοστοιχίας από Αθήνα προς τη Λάρισα, με αποτέλεσμα το θάνατο 200 περίπου αδειούχων Ιταλών στρατιωτών, 7 Γερμανών, αλλά και 50 Ελλήνων αιχμαλώτων. Το εγχείρημα όλα τα χρόνια που πέρασαν αναδείχθηκε ως μεγάλη αντιστασιακή πράξη, αποκρύπτοντας ή υποβαθμίζοντας την ανώφελη, άδικη και απερίσκεπτη θυσία των αθώων Ελλήνων.
Η αποκατάσταση της αλήθειας, σε συνδυασμό με το χρέος προς τον Κώστα Τσίτσα, πατέρα του συγγραφέα, που χάθηκε μαζί με τους υπολοίπους Έλληνες, ήταν ο λόγος της συγγραφής του βιβλίου.

1. Γενικά
Την περίοδο της Κατοχής, η Αντίσταση κατά των κατακτητών, ήταν η αυτονόητη επιλογή των πατριωτών Ελλήνων. Από τα μέσα του 1941 δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις, με πιο γνωστές τον ΕΔΕΣ (στις 9 Σεπ. 1941), το ΕΑΜ (27 Σεπ. 1914) και το στρατιωτικό σκέλος του, τον ΕΛΑΣ (16 Φεβ. 1942). Η συμμαχική διοίκηση από τη Μέση Ανατολή, ήθελε δράση, με δολιοφθορές (σαμποτάζ) και χτυπήματα στον κατακτητή. Η ανατίναξη της σιδηρ. γέφυρας Γοργοποτάμου (25 Νοε. 1942) ήταν η κορυφαία αντιστασιακή πράξη, που έγινε από κοινού (ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ).  
Στις 2 Ιουνίου 1943 έγινε η έκρηξη στη σήραγγα του Κούρνοβου, τη στιγμή της διέλευσης ανερχόμενης επιβατικής αμαξοστοιχίας, με 200 περίπου Ιταλούς αδειούχους στρατιώτες και 50 Έλληνες ομήρους, με τραγικά αποτελέσματα γι’ αυτούς. Η σήραγγα και η κυκλοφορία των τραίνων αποκαταστάθηκαν σε 2 ημέρες. Μετά 2 ημέρες ακολούθησαν και αντίποινα, με την εκτέλεση 106 Ελλήνων από τους Ιταλούς.
Στις 21 Ιουνίου 1943 έγινε από ομάδα Άγγλων, η καταστροφή της γέφυρας του Ασωπού, η δε συγκοινωνία αποκαταστάθηκε μετά από 68 ημέρες! Δεν υπήρξαν αντίποινα στον ελληνικό πληθυσμό από τους Γερμανούς.

2. Σύντομα ιστορικά στοιχεία
Το καλοκαίρι 1943 το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής πρότεινε δολιοφθορά (καταστροφή) στη γέφυρα Ασωπού, για διακοπή της σιδηρ. γραμμής. Το Γενικό Αρχηγείο Ρούμελης αντιπρότεινε την ανατίναξη της σήραγγας Κούρνοβου, με εκρηκτικά των Άγγλων.
Η ηγετική ομάδα του ΕΛΑΣ ανέθεσε στο Αρχηγείο Δομοκού την εκτέλεση του σαμποτάζ. Επικεφαλής ήταν ο Σπ. Μπέκιος (καπετάν Λάμπρος). Τα εκρηκτικά τοποθετήθηκαν, χωρίς να έχουν ακριβείς πληροφορίες για τα πυκνά δρομολόγια των τραίνων εκείνη την περίοδο. Δεν είναι γνωστό, αν το σαμποτάζ είχε ως σκοπό την απόφραξη της σήραγγας με την ανατίναξη, ή ταυτόχρονα και την καταστροφή διερχόμενης αμαξοστοιχίας. Για τη δεύτερη περίπτωση πάλι δεν είναι γνωστό αν θα ήταν γερμανική ή ιταλική και τι θα μετέφερε (στρατό, πυρομαχικά, καύσιμα).
Γράφτηκε ότι αποσκοπούσαν σε ταυτόχρονο χτύπημα κατερχόμενης γερμανικής αμαξοστοιχίας, αλλά δεν πρόλαβαν την τοποθέτηση των εκρηκτικών. Έτσι, ανέφεραν, ότι το σαμποτάζ έγινε στην επόμενη αμαξοστοιχία, που ανερχόταν προς τη Λάρισα. Δεν είναι βέβαιο ότι ήξεραν – κακώς βέβαια - ότι ήταν επιβατική ιταλική αμαξοστοιχία, που μετέφερε αδειούχους Ιταλούς στρατιώτες. Η σήραγγα ήταν αφύλακτη από τους Γερμανούς.
Η αμαξοστοιχία είχε 20 βαγόνια (18 με Ιταλούς, 1 με Έλληνες αιχμαλώτους και 1 με Γερμανούς). Ακολούθησε η έκρηξη από την οποία καταστράφηκαν τα 12 βαγόνια, τα δε υπόλοιπα με την ατμομηχανή πρόλαβαν και είχαν βγει από τη σήραγγα. Ο τελικός απολογισμός των θυμάτων ήταν 127 Ιταλοί και οι 50 Έλληνες αιχμάλωτοι.
Ως αντίποινα για το σαμποτάζ αυτό, οι Ιταλοί κατακτητές εκτέλεσαν 106 έλληνες πατριώτες, που ήταν κρατούμενοι στη Λάρισα. Είναι προφανές ότι οι συνολικές1 ελληνικές απώλειες είναι πολύ μεγαλύτερες από τις ιταλικές.
Το πρωί της 4ης Ιουλίου 1943, δηλ. μετά από 2 ημέρες η σιδηροδρομική συγκοινωνία στη σήραγγα Κούρνοβου αποκαταστάθηκε.

3. Παρουσίαση του γεγονότος
στο ευρύ κοινό και εκμετάλλευση
Στα επόμενα χρόνια, πολλοί έγραψαν για το σαμποτάζ της σήραγγας Κούρνοβου. Στα δημοσιεύματα εφημερίδων της Κατοχής αναφέρεται ότι “50 Έλληνες εκάησαν ζωντανοί εντός βαγονίου2”. Στην εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ, της 6ης Ιουνίου 1943, δημοσιεύτηκαν και τα ονόματα των 50 Ελλήνων. Σε Απομνημονεύματα επωνύμων (Στέφ. Σαράφης, Έντυ Μάγερς, Σπ. Μπέκιος), αλλά και συγγραφέων ιστορικών βιβλίων (Νικ. Καρκάνης, Ανδρ. Κέδρος, κ.ά.) δεν απαντούν σε σημαντικά ερωτήματα για την επιχείρηση αυτή, όπως:
1.    Ποιος πρότεινε την ανατίναξη της σήραγγας Κούρνοβου;
2.    Ποιος όρισε το σχέδιο της επιχείρησης ;
3.    Σκοπός της ανατίναξης ήταν η απόφραξη της γραμμής μόνον;
4.    Το σχέδιο πρόβλεπε να περνάει αμαξοστοιχία τη στιγμή της ανατίναξης ;
5.    Στην περίπτωση αυτή, θα ήταν γερμανική ή ιταλική αμαξοστοιχία;
6.    Είχαν ασφαλείς πληροφορίες για το φορτίο της αμαξοστοιχίας, που θα χτυπούσαν ;
7.    Θα μετέφερε στρατιωτικό υλικό (όπλα, πυρομαχικά, εκρηκτικά, καύσιμα, κλπ.) ή μόνο στρατιώτες;
8.    Ποιος και με ποια κριτήρια θα αποφάσιζε σε ποια αμαξοστοιχία, σε ποιο δρομολόγιο, την ημέρα και την ώρα του σαμποτάζ ;

Τα ερωτήματα είναι πολλαπλά και αναδεικνύουν την ανευθυνότητα των αντιστασιακών που την πρότειναν, όσων την ανέλαβαν και δυστυχώς την εφάρμοσαν. Αντί για απαντήσεις, σε μερικά δημοσιεύματα εξ αυτών προβάλλονται δικαιολογίες (δεν πρόλαβαν, δεν ήξεραν, κ.ά.)   
Η σήραγγα Κούρνοβου ήταν αφύλακτη και επομένως πιο εύκολος στόχος. Είναι φανερό ότι δεν προτιμήθηκε η καταστροφή μόνο της σήραγγας, αλλά και η διέλευση αμαξοστοιχίας, ώστε το “αντιστασιακό” αποτέλεσμα να είναι πιο εντυπωσιακό. Όμως είναι μια ανεύθυνη επιλογή, εφόσον δεν φρόντισαν ώστε να είναι ακριβώς προσδιορισμένος ο στρατιωτικός στόχος. Όφειλαν να μάθουν – και υπήρχε τρόπος από τα τηλέφωνα επικοινωνίας των Σιδηρ. Σταθμών – τα δρομολόγια, τι αμαξοστοιχία θα περνούσε και τι θα μετέφερε. Ο αγωνιστής της αντίστασης ποτέ δεν πρέπει να θυσιάσει συμπατριώτες του, για να πετύχει έναν πολεμικό σκοπό. Ούτε είναι δεκτή η δικαιολογία ότι “δεν ήξεραν”, ότι υπήρχαν όμηροι ή αιχμάλωτοι στο τραίνο.
Κι όμως, τόσο ο ΕΛΑΣ, όσο και η παράταξη του ΚΚΕ, όλα τα χρόνια παρουσιάζει ως μεγάλη επιτυχία, το σαμποτάζ του Κούρνοβου, για δύο “κατορθώματα”:
•    το θάνατο σημαντικού αριθμού Ιταλών στρατιωτών (αρχικά 200, όπως έγραφαν) και
•    την καταστροφή της σιδηρ. σήραγγας και τη διακοπή της κυκλοφορίας.
Για το πρώτο, δεν ανέφεραν ότι ήταν επιβατική αμαξοστοιχία με αδειούχους Ιταλούς στρατιώτες και ο αριθμός τους ήταν πολύ μικρότερος (127 άτομα). Για το δεύτερο, η διακοπή της κυκλοφορίας κράτησε μόνο 2 ημέρες!
Υποβάθμιζαν όμως ότι με το σαμποτάζ χάθηκαν 50 Έλληνες πατριώτες, από αυτή την αντιστασιακή πράξη. Όλα αυτά τα χρόνια, οι εκδηλώσεις γίνονταν από αντιστασιακούς του ίδιου κομματικού χώρου, με εκφωνήσεις λόγων τιμητικών για την Εθνική Αντίσταση. Δεν είναι όμως έτσι στην παρούσα περίπτωση.

4. Επιβεβαίωση και απομυθοποίηση
Από το 1943 έπρεπε να περάσουν 74 χρόνια, μέχρι το 2017, που ο Νίκος Κ. Τσίτσας, που μια ζωή (από παιδί 4 ετών) έφερε δύσκολα τον πόνο και μαζί το θυμό για το χαμό του πατέρα του Κώστα, στο μοιραίο τραίνο. Έκανε σκοπό της ζωής του, να μάθει την αλήθεια. Όλα αυτά τα χρόνια συγκέντρωσε όλο το υλικό που αναφέρεται στο σαμποτάζ του Κούρνοβου, από ελληνικές πηγές (επίσημες και ανεπίσημες), επιπλέον δε και από γερμανικές και ιταλικές.
Το βιβλίο στηρίζεται σε 55 βιβλιογραφικές πηγές, σε 24 αναφορές από υλικό εφημερίδων και άλλες 19 από περιοδικά. Επιπλέον υπάρχουν οι μαρτυρίες από άτομα 2 οικογενειών, που έχασαν ανθρώπους στο σαμποτάζ (Τσίτσας, Καρσάκης).
Το τελευταίο σημαντικό στοιχείο που έγινε γνωστό ήταν αποσπάσματα3 από το ημερολόγιο του Ιταλού Συνταγματάρχη Μηχανικού Umberto Morena, διοικητή στην Κατοχή (1941-43) της Ιταλικής Στρατιωτικής Διεύθυνσης Σιδηροδρόμων και Ορυχείων. Από αυτό οριστικοποιήθηκαν χωρίς αμφισβήτηση τα στοιχεία της μοιραίας αμαξοστοιχίας, με την επιβεβαίωση του θανάτου των 50-52 Ελλήνων αιχμαλώτων, που μετέφερε.

6. Το βιβλίο - Επίλογος
Η γραφή του Νίκου Κ. Τσίτσα στο βιβλίο “ΚΟΥΡΝΟΒΟ, η απομυθοποίηση ενός σαμποτάζ”, είναι χειμαρρώδης και αποκαλύπτει το έντονο συναίσθημα της απώλειας του πατέρα του Κώστα, από την ηλικία των 4 ετών. Ο συγγραφέας δεν είναι ιστορικός και δεν ήταν σκοπός του να γράψει μια πραγματεία. Ήθελε να παραθέσει όσα γράφτηκαν για το σαμποτάζ και να δοκιμάσει το βαθμό ακρίβειας και αντικειμενικής αλήθειας αυτών.
Τα μεγάλα ονόματα που άφησαν τη γραφή τους ως Απομνημονεύματα, δεν σημαίνει ότι υπηρετούν πάντα την απόλυτη ιστορική αποτύπωση. Συνήθως έχουν άλλες σκοπιμότητες. Η  παράθεση πληθώρας ντοκουμέντων αποκάλυψε τα αδύνατα σημεία των γραφών αυτών, την αυτοπροβολή τους, την υποβάθμιση κάποιων στοιχείων στα γεγονότα, αλλά και την αξιοποίηση για κομματική ωφέλεια.
Το βιβλίο έχει 296 σελίδες, σε μέγεθος 17,5 Χ 24 cm, με εξώφυλλο από εικαστικό έργο του Ιάσ. Χανδρινού, ο οποίος προλόγισε και το βιβλίο.
Κλείνοντας, θεωρώ επιβαλλόμενη στην επόμενη εκδήλωση στις αρχές Ιουνίου 2022, οι οργανωτές να αποφύγουν τη μεγαλοστομία του αντιστασιακού σαμποτάζ και να τελέσουν μνημόσυνο για τους 50 Έλληνες πατριώτες, που ήταν θύματα μιας απερίσκεπτης αντίστασης.

Υστερόγραφο: Συγχαρητήρια στον Πολιτιστικό Σύλλογο Τριλόφου Φθ/δας “Ο Άγιος Αθανάσιος”, για την εκδήλωση μνήμης στις 16 Αυγ. 2018, που οργάνωσε, με μνημόσυνο, τα αποκαλυπτήρια μαρμάρινης πλάκας με τα ονόματα των 50 θυμάτων και τις σχετικές αναφορές των ομιλητών. Η παρουσία του αντιπεριφερειάρχη Στερεάς, του δημάρχου Μακρακώμης, και άλλων  ήταν τιμητική για τους νεκρούς, από το σαμποτάζ της 2ας Ιουνίου 1943. Στην εκδήλωση αυτή παρουσιάστηκε και το βιβλίο του Νικ. Τσίτσα.


Βιβλιογραφία-Αναφορές-Ιστοσελίδες
1.    Θωμά Σίδερη (έρευνα) : Το σαμποτάζ στο Κούρνοβο : Ο θάνατος 50 αθώων Ελλήνων πατριωτών και η αποσιώπηση (σε https://www.ertnews.gr/) – Μέρη Α και Β’.
2.    Νίκου Κ. Τσίτσα : “ΚΟΥΡΝΟΒΟ, η απομυθοποίηση ενός σαμποτάζ”, εκδ. “συλλογές”, 2017, Αθήνα.
3.    Νίκου Κ. Τσίτσα : Η επιβεβαίωση της απομυθοποίησης, στην εφ. ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, σελ. 8, 10-11 Απρ. 2021, Λαμία.
4.    https://mixanikosose.blogspot.com : Εκδήλωση στο Τρίλοφο (Κούρνοβο) Φθιώτιδας (23 Αυγ. 2018)
5.    Βικιπαίδεια


1     Άλλοι 15 Έλληνες σκοτώθηκαν σε μεγάλη διαδήλωση που έγινε στην Αθήνα, στις 25 Ιουνίου 1943.
2    Ήταν βαγόνι τραίνου κανονικό και όχι “κλούβα”, όπως έβαζαν μόνον οι Γερμανοί στις αμαξοστοιχίες μπροστά από την ατμομηχανή.
3    Άρθρο του δρα ιστορικού Στέλιου Περ. Καράβη, με τίτλο “Θέσεις και αντιθέσεις στο ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο, κατά τη διάρκεια της Ιταλική Κατοχής (1941-43)”. Δημοσιεύτηκε στο περ. “Σιδηροτροχιά”, τεύχος 55, Ιούνιος 2020, Αθήνα. Εκδίδεται από το Σύλλογο Φίλων Σιδηροδρόμου.