ΤΟ ΑΛΛΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ

Γράφει ο
Aλέκος Κρητικός

«Το καλό το παλικάρι ξέρει κι άλλο μονοπάτι» λέει η λαϊκή παροιμία. Αρκεί βέβαια το άλλο μονοπάτι να μην οδηγεί σε άλλον προορισμό.

Αφορμή για να θυμηθούμε αυτή την παροιμία, αλλά και για να τη συνοδεύσουμε με την παραπάνω προϋπόθεση, είναι η ανάδειξη από τους Financial Times μιας εν εξελίξει συζήτησης για εξεύρεση τρόπων χρηματοδότησης κοινών ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών στον τομέα της άμυνας. Σύμφωνα με το δημοσίευμα της έγκυρης εφημερίδας, χώρες της ΕΕ συζητούν τη δημιουργία ενός κοινού ταμείου ύψους 500 δισ. ευρώ για κοινά έργα και παρεμβάσεις στον τομέα της άμυνας καθώς και για προμήθεια όπλων. Η χρηματοδότηση του ταμείου αυτού, ενός είδους SPV, θα γίνεται μέσω έκδοσης ομολόγων. Στο ταμείο θα συμμετέχουν όσα κράτη-μέλη το επιθυμούν, καθώς και ορισμένες χώρες εκτός ΕΕ (όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νορβηγία) ενώ οι εγγυήσεις για τα συναπτόμενα δάνεια θα δίνονται από όλες τις συμμετέχουσες χώρες.

Πρόκειται για μια σαφώς θετική πρωτοβουλία, που αυτονοήτως ενδιαφέρει τη χώρα μας, ειδικά αν σημειώσουμε ότι μεταξύ των παραδειγμάτων χρηματοδότησης κοινών έργων που αναφέρουν οι FT είναι η ενιαία προστασία του εναέριου ευρωπαϊκού χώρου, που έχει προταθεί από την Ελλάδα και την Πολωνία και η οποία από μόνη της θα κοστίσει 500 δισ. ευρώ, σύμφωνα με τον αρμόδιο για την Άμυνα Επίτροπο.

Η πρόταση αυτή προέκυψε ως αναγκαστικό επακόλουθο της επίμονης άρνησης της Γερμανίας και των λοιπών «frugal», όχι να δεχθούν αλλ’ ούτε καν να συζητήσουν την πρόταση της έκθεσης Ντράγκι για χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω ενός νέου κοινού δανεισμού της ΕΕ. Έτσι προέκυψε, ίσως και με γερμανική επίνευση, η ιδέα παράκαμψης των αντιρρήσεων μέσα από ένα «άλλο μονοπάτι», δηλαδή τη δημιουργία ενός διακυβερνητικού μηχανισμού, που θα λειτουργεί παράλληλα με την Ευρωπαϊκή Ένωση και όχι μέσα σε αυτήν.

Η πρόταση δίνει απάντηση στην ώριμη ανάγκη να ασχοληθεί η ΕΕ σοβαρά με την άμυνά της και τη στρατηγική αυτονομία της αλλά δίνει λαβή και σε ορισμένες επιφυλάξεις και ερωτήματα, όπως:

Αν δεν συμμετάσχει στην πρωτοβουλία αυτή η Γερμανία (πράγμα όχι απίθανο, αν λάβουμε υπόψη τον επίμονο αρνητισμό της στην ιδέα νέου κοινού δανεισμού) και δεδομένου ότι οι «συνήθεις ύποπτοι» από πλευράς frugal (Ολλανδία, Δανία, Φινλανδία) βλέπουν θετικά το εγχείρημα, τότε πιθανότατα εγκαινιάζεται μια περίοδος γερμανικού εξαιρετισμού στην ιστορία της ΕΕ. Πρώτα δείγματά του είδαμε στην οιονεί αυτονόμηση της Γερμανίας σε θέματα κρατικών ενισχύσεων αλλά και στη μονομερή εκ μέρους της αναστολή της συνθήκης Σένγκεν.

Ας θυμηθούμε πού οδήγησε ο βρετανικός εξαιρετισμός και ας σκεφτούμε τι θα σήμαινε μια ανάλογη εξέλιξη για την ίδια την ύπαρξη της ΕΕ. Το Ηνωμένο Βασίλειο δεν ήταν για την ΕΕ ό,τι είναι η Γερμανία.

Υπάρχει το ζήτημα των στρατιωτικά «ουδέτερων» και εκτός ΝΑΤΟ κρατών-μελών (Αυστρία, Μάλτα, Ιρλανδία, Κύπρος), τα οποία παραμένουν επιφυλακτικά ως προς τη συμμετοχή τους σε αμυντικά μπλοκ. Για τις χώρες αυτές, και για όσο θα διαρκεί η επιφυλακτικότητά τους – πιθανότατα όχι για πολύ, ειδικά αν αποσυρθεί η αμερικανική ομπρέλα - θα μπορούσε να εξετασθεί ένα opting out, εντός όμως διαδικασιών ΕΕ , όπως είχε συμβεί με το Ηνωμένο Βασίλειο στο παρελθόν. Εξ άλλου, με τον ένα ή άλλο τρόπο, οι χώρες αυτές ήδη συμμετέχουν σε κοινές πρωτοβουλίες αμυντικής ενίσχυσης της Ουκρανίας ενώ κάποιες φέρονται να χτυπούν ήδη την πόρτα της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

Η προτεινόμενη λύση, παρά τις αναμφίβολα πολλές θετικές πλευρές της, μειώνει, αν δεν εκμηδενίζει, την πίεση για εφαρμογή των προτάσεων Λέτα και Ντράγκι για επαναλαμβανόμενη έκδοση ομολόγων από την ίδια την ΕΕ, με ό,τι αυτό θα σήμαινε για την πρόοδο της δημοσιονομικής και οικονομικής ένωσης και, κατ’ επέκταση, για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

Η παροχή εγγυήσεων στον κοινό δανεισμό όχι από την ΕΕ αλλά από τα συμμετέχοντα κράτη-μέλη θα επιβαρύνει το δημόσιο χρέος τους, γεγονός που ίσως δυσκολέψει όσα από αυτά είναι υπερχρεωμένα. Αυτό δεν ισχύει για τον κοινό δανεισμό του Next Generation EU, οι εγγυήσεις του οποίου αναλαμβάνονται από την ΕΕ ως νομική οντότητα και η αποπληρωμή του προβλέπεται να γίνεται από τον προϋπολογισμό της.

Η Συνθήκη της ΕΕ προβλέπει βεβαίως τη δυνατότητα «ενισχυμένων συνεργασιών» μεταξύ όσων κρατών-μελών τις επιθυμούν, η συγκεκριμένη όμως πρωτοβουλία, που θα περιλαμβάνει και εκτός ΕΕ χώρες, δεν μπορεί κατ’ αρχήν να έχει τη μορφή ενισχυμένης συνεργασίας. Θα είναι δε απώλεια για την ΕΕ να αναληφθεί έξω από αυτήν μια δράση στρατηγικής σημασίας για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, όταν μάλιστα οι προτάσεις των εκθέσεων Λέτα και Ντράγκι για νέα μέσα χρηματοδότησης και ευρωομόλογα χτίστηκαν γύρω από τον άξονα της χρηματοδότησης της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Ούτε πρόκειται για εφαρμογή της ιδέας Μακρόν για «ομόκεντρους κύκλους» στην Ευρώπη, καθώς η υλοποίηση αυτής της ιδέας προϋποθέτει ότι οι κύκλοι αυτοί έχουν σκληρό πυρήνα σταθερής σύνθεσης.

Εν προκειμένω, τυχόν απουσία της Γερμανίας από τον κύκλο της άμυνας, τον μετατρέπει σε παράπλευρο κύκλο και όχι σε ομόκεντρο. Από την άλλη πλευρά, το θετικό αυτής της επιλογής είναι ότι μέσω αυτής η Βρετανία και η Νορβηγία θα έλθουν πιο κοντά στην ΕΕ.

Πρέπει πάντως, ούτως ή άλλως, να περιμένουμε την οριστικοποίηση και εξειδίκευση της πρότασης για να γίνει η αξιολόγησή της και να δούμε αν το «άλλο μονοπάτι», που εξ ανάγκης θα έχει επιλεγεί, θα οδηγεί στον αρχικό προορισμό. Εκτός αν εν τω μεταξύ τα αποτελέσματα των γερμανικών εκλογών τροποποιήσουν το σκηνικό - και την πρόταση.