Αποκαλυπτική μελέτη για το ΕΣΠΑ 2021 - 2027: Προβληματίζει η μικρή συμμετοχή των Δήμων!

Προβληματίζει η συμμετοχή των Δήμων στο ΕΣΠΑ 2021-2027 στα πρώτα 4 χρόνια υλοποίησης που ανέρχεται μόλις σε 4%, συμφωνα με μεγάλη μελέτη του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης.  

Το συνολικό ποσό των Προσκλήσεων που έχουν εκδοθεί από τις Διαχειριστικές Αρχές των Προγραμμάτων ΕΣΠΑ 2021-2027 με δυνητικούς Δικαιούχους τους Δήμους, Δημοτικές Δομές και Εποπτευόμενους Φορείς έως το διάστημα αναφοράς, ανέρχεται σε 3,4 δις ευρώ ή ποσοστό 13% επί της Συνολικής Δημόσιας Δαπάνης (ΣΔΔ) των Προγραμμάτων ΕΣΠΑ 20212027 (η οποία ανέρχεται σε 26,3 δις ευρώ).

Στο σύνολο των 3,4 δις ευρώ, ο συνολικός προϋπολογισμός των προσκλήσεων που έχουν εκδοθεί από τα Περιφερειακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ 2021-2027 ανέρχεται σε 2,5 δις, ενώ η συνολική αξία των Προσκλήσεων των τομεακών προγραμμάτων ανέρχεται μόλις σε 850 εκ. ευρώ.

Με βάση τα πρόσφατα στοιχεία του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος (ΟΠΣ, στοιχεία 30/06/2024), η συμμετοχή των Δήμων στο ΕΣΠΑ 2021-2027 στα πρώτα 4 χρόνια υλοποίησης ανέρχεται μόλις σε 4% (3,6%), ήτοι στο σύνολο των 26,2 δις ευρώ σε όρους δημόσιας δαπάνης (τομεακά και περιφερειακά Προγράμματα ΕΣΠΑ 2021-2027) ο συνολικός προϋπολογισμός των εντάξεων των έργων με Δικαιούχους τους Δήμους ή/και Εποπτευόμενους Φορείς των Δήμων ανέρχεται σε 932,9 εκ. ευρώ.

Το ποσοστό αυτό είναι αρκετά χαμηλό ακόμη και σε σύγκριση με τη συμμετοχή των Δήμων και Δημοτικών Δομών στα Προγράμματα του ΕΣΠΑ της προηγούμενης Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020 κατά την οποία το ποσοστό εντάξεων με Δικαιούχους Δήμους ή/και Εποπτευόμενους Φορείς κατά τον 7ο χρόνο υλοποίησης ανερχόταν σε 12,5% επί της ΣΔΔ ή σε 3,5 δις ευρώ (ΙΤΑ, 2021).

Η συμμετοχή των Δήμων στα τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα της Προγραμματικής Περιόδου 2021-2027 υπολείπεται σε σύγκριση με τη συμμετοχή τους στα αντίστοιχα Περιφερειακά. Το ποσοστό εντάξεων έργων με Δικαιούχους τους Δήμους στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμμα (ΠΕΠ) ανέρχεται σε 9,7% επί της ΣΔΔ των ΠΕΠ ή σε 780,9 εκ. ευρώ σε σύνολο 8,06 δις ευρώ ενώ την ίδια στιγμή η συμμετοχή των Δήμων στα τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ 2021-2027, ήτοι το ποσοστό εντάξεων, ανέρχεται μόλις σε 0,9 % επί της ΣΔΔ των Τομεακών Προγραμμάτων ή σε 160 εκ. ευρώ σε σύνολο 18,2 δις ευρώ.

Περιφερειακά Προγράμματα ΕΣΠΑ 2021-2027 Το μεγαλύτερο ποσοστό εντάξεων επί της ΣΔΔ του Προγράμματος με Δικαιούχους Δήμους ή/και εποπτευόμενους φορείς εμφανίζει το Πρόγραμμα «Ανατολική Μακεδονία, Θράκη» με ποσοστό 19,02% και ακολουθούν η Δυτική Ελλάδα, με ποσοστό 16%, το Νότιο Αιγαίο, με ποσοστό 15,9%, και η Ήπειρος, με ποσοστό 13,6%. Αντίθετα το χαμηλότερο ποσοστό εντάξεων με Δικαιούχους τους Δήμους εμφανίζει το Περιφερειακό Πρόγραμμα «Αττική», με ποσοστό που ανέρχεται στο 5%. Κατά μέσο όρο με βάση τα στοιχεία ΟΠΣ 30/6/2024, περίπου 1 στις 4 εντάξεις αφορά έργα με δικαιούχους τους Δήμους.

Συγκεκριμένα, το ποσοστό των ενταγμένων έργων με Δικαιούχους τους Δήμους, στις συνολικές εντάξεις των Περιφερειακών Προγραμμάτων ανέρχεται σε 28,6% (στοιχεία 30/06/2024).

Όσον αφορά τον ρυθμό συμβασιοποίησης στα Περιφερειακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ σε σύγκριση με αυτόν των Δήμων, παρατηρείται ότι στα περισσότερα ΠεΠ τα ποσοστά συμβασιοποίησης επί των εντάξεων σε έργα με Δικαιούχους τους Δήμους δεν υπολείπονται σημαντικά από τα αντίστοιχα ποσοστά για το σύνολο του Προγράμματος γεγονός που υποδεικνύει την διοικητική επάρκεια των Δήμων στις διαδικασίες συμβασιοποίησης των έργων τους. Αντίστοιχα είναι τα συμπεράσματα και όσον αφορά τα ποσοστά απορρόφησης των δαπανών σε έργα με Δικαιούχους τους Δήμους σε σύγκριση με τα αντίστοιχα ποσοστά 7 στο σύνολο κάθε Προγράμματος, δηλαδή δεν σημειώνεται σημαντική υστέρηση στα ποσοστά απορρόφησης δαπανών των έργων με Δικαιούχους τους Δήμους.

Όσον αφορά τις εντάξεις των έργων στα Περιφερειακά Προγράμμα ΕΣΠΑ 2021-2027 με Δικαιούχους τους Δήμους παρατηρείται ότι ποσοστό άνω του 80% του συνολικού π/υ κατανέμεται σε πέντε (5) μόνο Ειδικούς Στόχους, ως ακολούθως:

Το 25,7% των συνολικών εντάξεων των Δήμων συνεισφέρει στον Ειδικό Στόχο ESO4.11, ο οποίος ενισχύει την ισότιμη πρόσβαση σε ποιοτικές κοινωνικές και υγειονομικές υπηρεσίες.

Το 18,8% των συνολικών εντάξεων των Δήμων συνεισφέρει στον Ειδικό Στόχο ESO5.1, ο οποίος ενισχύει την ολοκληρωμένη και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική ανάπτυξη, του πολιτισμού, της φυσικής κληρονομιάς, του βιώσιμου τουρισμού και της ασφάλειας στις αστικές περιοχές.

Το 14,1% των συνολικών εντάξεων των Δήμων συνεισφέρει στον Ειδικό Στόχο RSO2.5, ο οποίος στοχεύει στην προαγωγή της πρόσβασης στην ύδρευση και της βιώσιμης διαχείρισης του νερού. To

11,6% των συνολικών εντάξεων των Δήμων συνεισφέρει στον Ειδικό Στόχο RSO2.1. για την προώθηση μέτρων ενεργειακής απόδοσης και την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

To 10,2% των συνολικών εντάξεων των Δήμων συνεισφέρει στον Ειδικό Στόχο RSO4.2. ο οποίος ενισχύει τις δράσεις που αφορούν τις Υποδομές εκπαίδευσης και κατάρτισης. Τομεακά Προγράμματα ΕΣΠΑ 2021 - 2027.

Η συνολική αξία των ενταγμένων έργων με Δικαιούχους τους Δήμους στο σύνολο των Τομεακών Προγραμμάτων της ΠΠ 2021-2027 ανέρχεται σε μόλις 160 εκ. ευρώ (ή ποσοστό 0,9% επί της Συνολικής Δημόσιας Δαπάνης των τομεακών Προγραμμάτων, η οποία ανέρχεται σε 18,1 δις ευρώ). Παρά το γεγονός ότι προβλέπεται η υλοποίηση τεσσάρων μεγάλων δράσεων με Δικαιούχους τους Δήμους εκτιμώμενου συνολικού π/υ 600 εκ. ευρώ (SMART CITIES, Ηλεκτρικά Οχήματα, Ανάπτυξη λιμενικών Υποδομών, Ολιστική διαχείριση υδάτων και λυμάτων) το ποσοστό συμμετοχής των Δήμων στα τομεακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ δεν αναμένεται να ξεπεράσει το 3% έως 4% επί της ΣΔΔ με βάση τόσο την έως τώρα υλοποίηση, ήτοι το ποσοστό ενταγμένων έργων με δικαιούχους Δήμους, όσο και των προγραμματισμένων ενδεικτικών δράσεων με δυνητικούς Δικαιούχους τους Δήμους των Τομεακών Προγραμμάτων βάσει εξειδίκευσης.

Σε επίπεδο Ειδικού Στόχου τα ενταγμένα έργα με Δικαιούχους Δήμους στα Τομεακά Προγράμματα ΕΣΠΑ 2021-2027 συνεισφέρουν μέχρι στιγμής μόνο σε τρεις (3) Ειδικούς Στόχους, ήτοι στον Ειδικό Στόχο RS01.2. «Αξιοποίηση των οφελών της ψηφιοποίησης για τους πολίτες, τις εταιρείες, τους ερευνητικούς οργανισμούς και τις δημόσιες αρχές (ΕΤΠΑ)», τον Ειδικό Στόχο RSO2.1. «Προώθηση μέτρων ενεργειακής απόδοσης και μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΕΤΠΑ)» και, τέλος, στον Ειδικό Στόχο RSO2.4.

«Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και της πρόληψης του κινδύνου καταστροφών, της ανθεκτικότητας, λαμβάνοντας υπόψη προσεγγίσεις που βασίζονται στο οικοσύστημα (ΤΣ)». 8 Με βάση τα πρόσφατα στοιχεία του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος (ΟΠΣ, στοιχεία 30/06/2024), η συμμετοχή των Δήμων στο ΕΣΠΑ 2021-2027 στα πρώτα 4 χρόνια υλοποίησης ανέρχεται μόλις σε 4% (3,6%), ήτοι στο σύνολο των 26,2 δις ευρώ δημόσιας δαπάνης του ΕΣΠΑ 2021-2027 (τομεακά και περιφερειακά Προγράμματα) ο συνολικός προϋπολογισμός των εντάξεων των έργων με Δικαιούχους τους Δήμους ή/και Εποπτευόμενους Φορείς των Δήμων ανέρχεται σε 932,9 εκ. ευρώ.

Σημειώνεται ότι το ποσοστό αυτό είναι αρκετά χαμηλό ακόμη και σε σύγκριση με τη συμμετοχή των Δήμων και Δημοτικών Δομών στα Προγράμματα του ΕΣΠΑ της προηγούμενης Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020 κατά την οποία το αντίστοιχο ποσοστό κατά τον 7ο χρόνο υλοποίησης ανερχόταν σε 12,5% επί της ΣΔΔ ή σε 3,5 δις ευρώ (ΙΤΑ, 2021).

Σύμφωνα με τα παραπάνω, εξάγεται το συμπέρασμα ότι οι Δήμοι θα πρέπει να έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή στον σχεδιασμό των προτάσεων προκειμένου οι προσκλήσεις που βγαίνουν και τους αφορούν άμεσα ως δικαιούχους των έργων να απαντάνε στις ανάγκες τους.

Διότι οι Δήμοι, ως ο εγγύτερος προς τον πολίτη θεσμός, γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Δεν αρκεί να είναι αποδέκτες προσκλήσεων χωρίς να συμμετέχουν και οι ίδιοι στον σχεδιασμό τους.