Κάρολος Παπούλιας: Η άγια ισορροπία της ανισορροπίας

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 10.11.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μια κουβέντα ήταν αυτή. Στα ογδόντα τετραγωνικά σπίτι, όλο κι όλο, ανακαλύψαμε πολύ γρήγορα ότι οι καρέκλες, οι πολυθρόνες, τα τραπεζάκια, ο καναπές, ακόμα και το πάτωμα, χρησίμευαν σαν πρόχειρες βιβλιοθήκες. Για να χωρέσουν όσα βιβλία, χαρτιά, σημειώσεις, μικροαντικείμενα, δίσκοι, ξεχείλιζαν από τις πέντε ή έξι βιβλιοθήκες του σπιτιού.

Δύο τεράστια ποδήλατα στημένα σοφά στο κέντρο του δωματίου —ένα εργομετρικό, ολυμπιακών προδιαγραφών, κι ένα απλό— άφηναν ευτυχώς κάποιο διάδρομο να περάσεις.

«Προσέξτε μόνο το φωτιστικό, είναι χαμηλά κρεμασμένο κι έχει χαλάσει» φώναξε ο υπουργός.

Όση ώρα ο Κάρολος Παπούλιας ετοίμαζε το τσίπουρο στην κουζίνα, ο Μελίτας κι εγώ εξερευνούσαμε. Το δωμάτιο, ένα μικρό εθνολογικό μουσείο, πρόδιδε τον μανιώδη συλλέκτη του. Γνήσιες μάσκες από τη Γουατεμάλα, απολιθώματα ψαριών ενός εκατομμυρίου χρόνων από τον Αμαζόνιο, πέτρες της θάλασσας όμοιες με μικρά γλυπτά του Μουρ, μια σπάνια καρύδα της θάλασσας από τις Σεϋχέλλες, μικροαντικείμενα από την Κολομβία και την Κίνα, ατελάρωτοι πίνακες ενός μοντέρνου Ρώσου ζωγράφου, φωτογραφίες, κύπελλα από αγώνες, μια μεγάλη συλλογή δίσκων από μουσική τζαζ, εκκλησιαστική μουσική και δημοτικά τραγούδια. Το σήμα «απαγορεύεται το κάπνισμα» μάς οδήγησε στη βεράντα, για ένα τσιγαράκι, πριν επιστρέψει ο υπουργός. Εκεί μας περίμενε μία ακόμα έκπληξη.

Ένα αληθινό περιβόλι, λίγα μόλις τετραγωνικά, στην Ασκληπιού. Ροδιές, μανταρινιές, αχλαδιές, λεμονιές, βερικοκιές, περγαμόντο.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 10.11.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Α, είμαι περήφανος για τον κήπο και τα βιβλία μου» λέει ο κ. Παπούλιας. «Τα δέντρα είναι από τα Γιάννινα. Και τα βιβλία τα κυνήγησα εδώ και τριάντα χρόνια σ’ όλα τα παλαιοπωλεία της Ευρώπης. Μερικά είναι δυσεύρετα. Άλλα δεν υπάρχουν πια στην αγορά, παρά μόνο σε κάποιες παλιές μεγάλες βιβλιοθήκες. Κυρίως η σειρά με τους Γερμανούς σοσιαλιστές μελετητές. Λοιπόν, πώς σας φαίνεται ο χώρος μου;»

«Επιτέλους σαν στο σπίτι μου» φωνάζει ενθουσιασμένος ο Μελίτας. «Θα ’χω να λέω στη μάνα μου ότι το δωμάτιό μου μοιάζει μ’ αυτό του υπουργού Εξωτερικών…»

«Μην ανησυχείς» ανταπαντά ο κ. Παπούλιας. «Κι η δικιά μου στα 86 γκρινιάζει για το νοικοκυριό. Ομηρικοί καυγάδες γίνονται εδώ μέσα για να αφήσει το χώρο μου όπως είναι. Γι’ αυτό σου λέω. Κράτα γερά, έχεις μέλλον…»

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 10.11.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κι η τελευταία φράση του υπουργού πυροδοτεί τέτοιες φωνές, γέλιο και θόρυβο, κλίμα που δεν είχε να ζηλέψει τίποτα από μια μάζωξη φοιτητών, πιθανότατα ενοχλητική για τους γείτονες.

«Έχω και στην κρεβατοκάμαρα βιβλία. Ίσα-ίσα που κοιμάμαι» προσθέτει ο υπουργός.

Ένα δωμάτιο δύο επί δύο, ένα μικρό κρεβάτι, ένα πουκάμισο κρεμασμένο στο πόμολο της ντουλάπας, οι τοίχοι γεμάτοι αφίσες, με τη Μαίριλυν Μονρόε και τον Τζακ Λέμον να δεσπόζουν σ’ εκείνη την σπαρταριστή σκηνή από το «Μερικοί το προτιμούν καυτό», σημειώσεις, φωτογραφίες, αποκόμματα εφημερίδων καρφιτσωμένα σ’ ένα μεγάλο νοβοπάν, κι η κρεβατοκάμαρα του υπουργού χρησιμεύει σαν μία ακόμα βιβλιοθήκη του σπιτιού.

— Και πώς τα καταφέρνετε να μη χάνεστε εδώ μέσα, κύριε υπουργέ; τολμάω να ρωτήσω για πρώτη φορά.

Η άγια ισορροπία της ανισορροπίας. Έτσι και αλλάξει κάτι στο σπίτι, είμαι σαν ψάρι έξω από τα νερά του. Όταν έρχομαι εδώ, στα βιβλία μου, στον κήπο, τους δίσκους μου, είμαι άλλος άνθρωπος. Ο υπουργός των Εξωτερικών έχει κρεμάσει το σακάκι και τη γραβάτα του έξω από την πόρτα. Ο χώρος αυτός είναι μια από τις δικλείδες διαφυγής μου. Κι αυτό μου δίνει τη δύναμη να ξαναγυρίσω στο… μαυσωλείο μου. Το υπουργείο Εξωτερικών.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 10.11.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Μια δουλειά άχαρη υπαινίσσεστε;

Κάθε άλλο. Είναι μια δουλειά πολύ ενδιαφέρουσα, γοητευτική. Μια δουλειά πνευματικής προπόνησης που σε κρατεί εν εγρηγόρσει κάθε στιγμή. Πρόκληση καθημερινή. Γιατί στο υπουργείο Εξωτερικών δεν μπορείς να πεις «με συγχωρείτε, λάθος». Εδώ πια μιλάμε για την εξωτερική πολιτική της χώρας σου και τα λάθη από ανθρώπινα γίνονται επικίνδυνα. Ύστερα είναι κι εκείνη η ταχύτητα εναλλαγής στο τοπίο της σκέψης. Την ίδια μέρα πρέπει να μεταφερθείς από το ένα πρόβλημα στο άλλο. Και πάντα να συνθέσεις τη δικιά σου προσέγγιση στο κάθε θέμα που ανακύπτει. Θέση που πρέπει να είναι απόλυτα συνεπής με την εξωτερική πολιτική της χώρας σου.

[…]

— Πάντως στο διαμέρισμα της Ασκληπιού δεν θυμίζετε καθόλου τον υπουργό Εξωτερικών που γνωρίζουμε. Στα Γιάννινα επίσης, στο άτυπο συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών της Κοινότητας, γνωρίσαμε έναν «άλλο» Κάρολο Παπούλια.

Δεν έχετε άδικο. Στην Αθήνα αισθάνομαι αποστασιοποιημένος, μαζεμένος. Εκτελώ την υπηρεσία μου με μια τυπική ευγένεια αν θέλετε. Δεν είμαι όμως ο εαυτός μου. Εκεί πάνω αισθάνομαι να κολυμπάω στα δικά μου νερά. Εκεί μεγάλωσα, πείνασα, αγωνίστηκα. Εκεί οι άνθρωποι έχουν μείνει το ίδιο. Πιστεύουν ακόμα σε οράματα, ιδέες, είναι έτοιμοι να αγωνιστούν γι’ αυτά. Δεν μιλάνε πολύ, δεν είναι θεατρικοί. Μπαίνουν όμως πρώτοι στο χαράκωμα και βγαίνουν τελευταίοι. Είναι έντιμοι, περήφανοι, και με εντυπωσιάζει ότι δεν σκέφτηκαν ποτέ να χρησιμοποιήσουν την εξουσία για να επιβιώσουν, αν και έχουν ανάγκες. Έχετε δίκιο λοιπόν. Στα Γιάννινα απελευθερώνονται η σκέψη, οι ιδέες, οι αισθήσεις μου. Ταυτίζομαι με την αυστηρότητα του τοπίου, τους Δωριείς που κατοικούν σ’ αυτά τα βουνά, το χώμα, που μια φούχτα του στάζει αίμα ακόμα. Ναι, τον αγαπώ τον τόπο μου.

— Διαβλέπω έναν έντονο τοπικισμό, κύριε Παπούλια. Αισθάνεστε περισσότερο Γιαννιώτης και λιγότερο υπουργός των Εξωτερικών, θα έλεγα.

Μάλλον, και σ’ αυτό έχετε δίκιο. Άλλωστε είναι λίγες οι φορές που έχω κατηγορηθεί από τον πρωθυπουργό (σ.σ. τον Ανδρέα Παπανδρέου). Κι αυτές για… τοπικισμό.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 10.11.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Να λοιπόν που ανακαλύψαμε τους δρόμους διαφυγής σας.

Και όχι μόνο. Μην ξεχνάτε τα αθλητικά μου. Είμαι παλιός πρωταθλητής στο άλμα επί κοντώ, στην πρώτη μεταπολεμική γενιά που έβγαλε τους μεγαλύτερους αθλητές. Και αθλητής επίσης στην εθνική βόλεϋ. Σήμερα είμαι πρόεδρος του Εθνικού Γυμναστικού Συλλόγου. Όσο γερνάει, βλέπετε, κανείς, περνάει από τον ενεργό αθλητισμό στην… προεδρία. Αλλά μη νομιστεί ότι δεν κάνω και σήμερα αθλητισμό. Κατεβαίνω δυο τρεις φορές την εβδομάδα στον Εθνικό και προπονούμαι στο βόλεϋ. Φόρμα, παλιοί φίλοι και συμπαίκτες από το Παγκράτι. Κάπου ζούμε τη δεύτερη εφηβεία μας.

Έφηβος λοιπόν στα… 59 του χρόνια, ο Κάρολος Παπούλιας περηφανεύεται για την καταγωγή του. Γεννήθηκε στην Πωγωνιανή, ένα χωριό σχεδόν πάνω στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Εκεί ζει τα παιδικά του χρόνια, ελεύθερος, με τη φύση και τα βουνά. Εκεί μαθαίνει ν’ αγαπάει το δημοτικό τραγούδι, την εκκλησιαστική μουσική, τη μουσική της επαρχίας του, που καθώς λέει είναι κατ’ ευθείαν απόγονος της βυζαντινής μουσικής. Η μάνα του, Ηπειρώτισσα (μένει χήρα στα 33 της χρόνια, όταν αυτός είναι εφτά χρονών), αφιερώνεται στο μοναχοπαίδι, για να το ζήσει εκείνα τα δύσκολα χρόνια. Η οικογένεια μετακομίζει προπολεμικά στο Παγκράτι, αλλά ο χειμώνας του ’41, η πείνα κι η Κατοχή τούς αναγκάζει να επιστρέψουν στο χωριό. Στα δεκατέσσερά του ο Κάρολος Παπούλιας γνωρίζει το αντάρτικο. Εντάσσεται στο 15ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Δύο χρόνια ο μοναχογιός εγκαταλείπει το σπίτι για τα βουνά.

«Χρόνια σκληρά, ηρωικά κι αξέχαστα» λέει ο ίδιος. Η οικογένεια, κυνηγημένη, επιστρέφει πάλι στην Αθήνα. Εκεί ο Παπούλιας τελειώνει το 7ο Γυμνάσιο. Το ’47 μπαίνει στη Νομική. Φεύγει για μεταπτυχιακές σπουδές στην Ιταλία και τη Γερμανία. Αρχίζει η περίοδος της ξενιτιάς. Είκοσι χρόνια στο εξωτερικό. Περίοδος ’61-’62. Ο Κάρολος Παπούλιας, ανήκοντας στη νεολαία του Σβώλου, φτιάχνει την πρώτη σοσιαλιστική οργάνωση της Ευρώπης. Τη Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ένωση (ΣΔΕ). Εκεί εντάσσονται αρκετοί από τους παλιούς σοσιαλιστές. Ο πατέρας Σωμερίτης, ο Μπάμπης Πρωτοπαπάς, αργότερα γραμματέας της οργάνωσης.

Δικτατορία. Τον βρίσκει στην Κολωνία. Ως γραμματέας της ΣΔΕ έχει την πρώτη του επαφή με τον Ανδρέα Παπανδρέου, όταν βγαίνει στην Ευρώπη το ’68. «Από τότε», λέει ο ίδιος, «άρχισε η γόνιμη συνεργασία μου με τον Ανδρέα Παπανδρέου, μια σχέση που ξεπέρασε τα όρια της πολιτικής κι έγινε μια πολύτιμη φιλία, με πνευματικό περιεχόμενο, που δεν έχει ποτέ διαταραχθεί».

Μεταπολίτευση. Επιστρέφει στην Ελλάδα. Στο μεταξύ έχει παντρευτεί. Έχει αποκτήσει τρεις κόρες, 19-27 χρόνων, που σπουδάζουν όλες στο εξωτερικό. Η γυναίκα του Ελληνίδα, με σπουδές Ψυχολογίας στη Σορβόννη, αναγκάζεται να μείνει πίσω με τα παιδιά.

«Πολλά πράγματα δεν έρχονται όπως τα θέλεις» εξομολογείται ο υπουργός. «Η αναγκαστική απομάκρυνση και η στέρηση των παιδιών, στα καλύτερά τους χρόνια, είναι επώδυνη. Όμως, η γενιά μου είχε τις ιστορικές ευκαιρίες να δοκιμαστεί στις ιδέες της. Οι επιλογές ήταν σκληρές. Από τη μια η οικογένεια, τα παιδιά, μια καλή και στρωμένη δουλειά. Κι από την άλλη το χρέος, η ηθική στάση απέναντι στους εργάτες, στους φοιτητές που ξεσήκωνες την περίοδο της δικτατορίας, για να κάνουν πράξη τα οράματά τους. Ναι… Μεγάλο το κόστος. Αλλά στην Ελλάδα άνοιγε ο δρόμος κι εσύ έπρεπε να αποφασίσεις. Εμείς, εξ άλλου, είμαστε από τους τυχερούς. Πολλοί σύντροφοί μας έδωσαν τη ζωή τους για τις ιδέες. Στήθηκαν κατά χιλιάδες στο απόσπασμα. Μπήκαν στις φυλακές είκοσι, τριάντα χρόνια…»

— Θα λέγατε το ίδιο και σήμερα, κύριε Παπούλια; Θα ξαναρχίζατε την ίδια ζωή;

Και να ξαναρωτιόμουνα, πάλι ναι θα ’λεγα, που λέει κι ο ποιητής. Με τις ίδιες δυσκολίες, την ίδια αγωνία. Αν μου έλεγε κανείς ότι σταματάει η πολιτική μου ζωή, σίγουρα θα είχα πολλά πράγματα να κάνω. Να τελειώσω κάποιες ιστορικές μου μελέτες, να διαβάσω πιο πολλή ποίηση, που την έχω ανάγκη. Να γίνω αναλυτής διεθνών σχέσεων σε κάποιο κέντρο μελετών. Όμως πρέπει να το ομολογήσω. Η καλύτερη πληρότητα για μένα είναι η πολιτική πάλη.

*Απόσπασμα από εκτενέστατη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο Κάρολος Παπούλιας (τότε υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου) στη δημοσιογράφο Αθηνά Ραπίτου. Έφερε τον τίτλο Κάρολος Παπούλιας – Ο «άγνωστος» υπουργός των Εξωτερικών και είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» στις 10 Νοεμβρίου 1988.

Ο Κάρολος Παπούλιας, ο σπουδαίος Ηπειρώτης με καταγωγή από το Πωγώνι, γεννήθηκε στις 4 Ιουνίου 1929 και απεβίωσε στις 26 Δεκεμβρίου 2021.

Ο αείμνηστος Παπούλιας υπήρξε ο έκτος Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας μετά την πολιτειακή μεταβολή του 1974 και την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα μας.

Ο ευπατρίδης της πολιτικής παρέμεινε στο ύπατο πολιτειακό αξίωμα από το 2005 έως το 2015 (δύο προεδρικές θητείες).

ΠΗΓΗ ΙΝ.GR