Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ 29η Μαΐου 1453

Γράφει ο
Χρήστος Δελημπούρας
πρ. Σχολικός Σύμβουλος – Προϊστάμενος Π.Ε.

«Πήραν την πόλη, πήραν την! Πήραν και την Αγιά Σοφιά!

Πάλι με χρόνους με καιρούς, πάλι δικά σας είναι!»

Κατά τα 1100 χρόνια ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η Κωνσταντινούπολη είχε πολιορκηθεί αρκετές φορές, αλλά μόνο μια φορά είχε πέσει στα χέρια εχθρών, το 1204 από τους Σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας. Μετά την επανάκτησή της το 1261 το Βυζάντιο ήταν ήδη εξασθενημένο. Οι πολιτικές και θρησκευτικές έριδες, η αδυναμία βοήθειας από τη Δύση, η άσχημη οικονομική κατάσταση και η φυγή ανθρώπινου δυναμικού οδήγησαν στη σταδιακή εξασθένηση και συρρίκνωση.

Έτσι, η Άλωση ήλθε ως φυσικό αποτέλεσμα και της αδιάκοπης επέκτασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην ευρύτερη περιοχή. Η Άλωση της Πόλης υπήρξε το αποτέλεσμα της πολιορκίας της βυζαντινής πρωτεύουσας, της οποίας Αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, από τον οθωμανικό στρατό με επικεφαλής το σουλτάνο Μωάμεθ Β΄. Η πολιορκία διήρκησε από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη, 29^η Μαΐου 1453 και κράτησε 54 ημέρες.

Μετά τη μάχη της Άγκυρας (1402), η Οθωμανική Αυτοκρατορία βυθίστηκε στην αναρχία. Ο σουλτάνος Μουράτ Β΄ (1421-51) επανέφερε την τάξη σ’ αυτή και ανανέωσε την επιθετικότητά της. Κατέλαβε τα Ιωάννινα και τη Θεσσαλονίκη (1430) και κατανίκησε ένα σταυροφορικό στρατό στη Βάρνα (1444). Έτσι προετοίμασε την πολιορκία της Πόλης, την διηξήγαγε με επιτυχία ο διάδοχός του Μωάμεθ Β΄ Πορθητής (1451-81). Πριν αρχίσει την πολιορκία ο Πορθητής έκτισε στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου το φρούριο της Ρούμελης, για να εμποδίσει τον επισιτισμό της Πόλης από Εύξεινο Πόντο. Ο γενναίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος διέθετε ελάχιστες δυνάμεις. Στις 25 Μαΐου ο σουλτάνος έστειλε πρέσβη και ζητούσε την παράδοση της Πόλης με την υπόσχεση να επιτρέψει στον Αυτοκράτορα και σε όσους το επιθυμούσαν να φύγουν. Η απάντηση του Αυτοκράτορα ήταν: «Το δε την πόλιν σοι δούναι ουτ’ εμόν εστίν ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών». Η υπεροχή των Τούρκων σε στρατιώτες και εξοπλισμό ήταν συντριπτική. 

Στις 28 Μαΐου συντελέστηκε μεγάλη ακολουθία στην Αγία Σοφία, η τελευταία χριστιανική ακολουθία. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ στο λόγο του προς το λαό του είπε: «Οι Τούρκοι έχουν όπλα, ιππικό, πυροβολικό… Εμείς στηριζόμεθα πρώτα στο Θεό μας και κατόπιν στη δύναμή μας…».

Την Τρίτη το βράδυ 29 Μαΐου μεταξύ 01.00 και 02.00 εκδηλώθηκε γενική τουρκική επίθεση. Οι Βυζαντινοί αβοήθητοι από τα χριστιανικά κράτη αγωνίστηκαν ηρωικά, αλλά ο αγώνας ήταν άνισος. Κατόπιν σφοδρού βομβαρδισμού και συνεχών επιθέσεων οι γενίτσαροι πέρασαν από τα ρήγματα των τειχών και έγιναν κύριοι της Πόλης. Ένας από τους υπερασπιστές της Πόλης ο Γενουάτης Ιουστινιάνης τραυματίστηκε και εγκατέλειψε τον αγώνα. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση οι Τούρκοι μπήκαν στην Πόλη από την Κερκόπορτα. Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στη μάχη. Ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου που έχει συσκοτίσει την ιστορική πραγματικότητα.

Η Πόλη παραδόθηκε στους μαχητές. Οι σφαγές και οι λεηλασίες διήρκησαν τρεις ολόκληρες ημέρες. Από την πρώτη ημέρα ο Μωάμεθ Β΄ μπήκε με πομπή στην κατοικημένη πόλη, προσευχήθηκε στην Αγία Σοφία και ανήγγειλε ότι εφεξής πρωτεύουσά του θα είναι η Πόλη.

Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών χάθηκαν αναρίθμητοι πολιτιστικοί θησαυροί. Δεν υπήρξε στοιχειώδης οίκτος και η Πόλη ερημώθηκε ολοσχερώς. Υπάρχουν θρύλοι και παραδόσεις για τον τελευταίο Αυτοκράτορα με κυριότερο αυτόν του «μαρμαρωμένου βασιλιά» που περιμένει τη στιγμή να κατακτήσει την Πόλη και την Αυτοκρατορία του.

Άλλη χριστιανική παράδοση αναφέρεται στον ιερέα που εξαφανίστηκε μέσα στον τοίχο, πίσω από το Άγιο Βήμα και θα επανέλθει, για να συνεχίσει τη λειτουργία που διακόπηκε με την είσοδο των μουσουλμάνων στην Αγία Σοφία. Άλλος θρύλος λέει ότι ο Αυτοκράτορας στο ένα χέρι είχε έξι δάχτυλα και αν βρεθεί κάποιος Έλληνας που έχει έξι δάχτυλα τότε θα ανακτήσει (ο Κωνσταντίνος) την Πόλη.

Οι συνέπειες! Η Άλωση τραυμάτισε αρχικά την υπερηφάνεια των Ελλήνων που θρήνησαν τη μεγάλη συμφορά σε όλους τους τόνους. Ωστόσο, σύντομα άρχισε να διαμορφώνεται η ελπίδα της Ανάστασης του Γένους! Το πνεύμα του Βυζαντίου μεταφέρθηκε από τους λογίους στη Δύση. Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους δρόμους της Ανατολής, ωθώντας τους ευρωπαίους στις μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις.

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου κράτους. Οι Ρώσοι θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτιστικής παράδοσης και διατύπωσαν στις αρχές του 16^ου αιώνα τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η τρίτη Ρώμη, η Πόλη που έμελλε να αναστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Πέραν των Ρώσων και οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό, ενώ η Ορθοδοξία συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Συνολικά, η συνεισφορά του Βυζαντίου στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό ήταν πολύ σημαντική. Η Αυτοκρατορία διέσωσε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό από την απειλή των αραβικών κατακτήσεων κατά τον 7^ο και 8^ο αιώνα. Ανέπτυξε μια μεγάλη και πρωτότυπη τέχνη που επηρέασε Ανατολή και Δύση, εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη και η οθωμανική αρχιτεκτονική. Το Βυζάντιο διαφύλαξε, καλλιέργησε και μετέδωσε στην Ευρώπη την κλασική κληρονομιά, στην οποία ανήκει και η ρωμαϊκή νομική παράδοση. Ανέπτυξε νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία, λειτουργική ποίηση) και τις θετικές επιστήμες (αστρονομία, μαθηματικά) και τελειοποίησε την οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο, τα μεσαιωνικά βαλκανικά κράτη, η Ρωσία και το Οθωμανικό κράτος. Συνέβαλε, επίσης, στη διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής, του μοναστισμού, των ουμανιστικών ή ανθρωπιστικών σπουδών και άλλων εκφάνσεων του πολιτισμού στη Δυτική Ευρώπη. Πόλεις, όπως η Βενετία, η Φλωρεντία, η Ρώμη κ.ά. άνοιξαν την αγκαλιά τους στους πρόσφυγες βυζαντινούς λογίους που εγκαταστάθηκαν σ’ αυτές μεταφέροντας τον πολιτισμό.

29^η Μαΐου 1453, ημέρα Τρίτη, η «αποφράδα» μέρα του Ελληνισμού!

Η Κωνσταντινούπολη, η Βασιλεύουσα «Εάλω η Πόλις»!