Μουσειο…λόγος: Ψηφιακός πολιτισμός και μέλλον

Γράφει η Ιλιάνα Ζιώγα
Μουσειολόγος
Σύμβουλος Διαχείρισης
Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Η Φθιώτιδα, η καρδιά της Στερεάς Ελλάδας, συνιστά σημείο αναφοράς στο ελληνικό πολιτιστικό γίγνεσθαι όχι μόνο επειδή κατέχει αξιοσημείωτη γεωγραφική στρατηγική θέση ως ευρισκόμενη στο κέντρο της Ελλάδας, αλλά και λόγω του ότι αποτελεί και μία από τις περιοχές με πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα παγκόσμιας εμβέλειας. Στις μέρες μας, το επίκεντρο του προβληματισμού μας στρέφεται στην προσέλκυση επισκεπτών σε ιστορικούς χώρους και μουσεία, χωρίς ωστόσο να λαμβάνεται υπόψη η ενεργή συμμετοχή του κοινού στην μουσειακή διαδικασία. 

Ο πολιτιστικός σχεδιασμός, ο οποίος αποτελεί πυλώνα βιώσιμης ανάπτυξης, προϋποθέτει την ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών και των πολιτιστικών φορέων, με σκοπό την βελτίωση της ποιότητας ζωής, την λήψη αποφάσεων, την ευαισθητοποίηση του κοινού, την διάχυση της πληροφορίας στις κοινωνικές ομάδες και, το κυριότερο, την δέσμευση του εν λόγω κοινού για την συμμετοχή του σε έναν δημοκρατικό και εποικοδομητικό διάλογο στο πλαίσιο της συμμετοχικής διαδικασίας.  

Πολλάκις διερωτώμεθα πώς πρέπει να είναι τα μουσεία; Πώς οφείλουν να είναι τα μουσεία του μέλλοντος; Πώς δύναται να πραγματοποιηθεί η μετάβαση από το παραδοσιακό στο σύγχρονο μουσείο; Τι αποζητούν οι νέοι επισκέπτες; Είναι εφικτό τα περιφερειακά μουσεία να καταστούν αρωγοί στην ανάπτυξη του τόπου; Πλείστα ερωτήματα που επί σειρά ετών απασχολούν την παγκόσμια βιβλιογραφία σχετικά με τον ρόλο του μουσείου, τους επαγγελματίες μουσείων, τους φορείς και την τοπική κοινωνία εν γένει.

Στην βάση των εν λόγω ερωτημάτων προκύπτει η επιτακτική ανάγκη υιοθέτησης σύγχρονων μορφών παρουσίασης, οι οποίες αποκλείουν την αναπαραγωγή μονοσήμαντων ιστορικών αφηγημάτων, δίνοντας την σκυτάλη σε διαφοροποιημένες προσεγγίσεις που ενισχύουν την ερμηνευτική πολυφωνία και τον κριτικό στοχασμό απέναντι στο παρελθόν.

Πλήθος μουσείων στην Ευρώπη αντιμετωπίζουν διάφορες προκλήσεις και υφίστανται αλλαγές. Στην Ελλάδα, με την πλειάδα αρχαιολογικών και περιφερειακών μικρών μουσείων, οι προκλήσεις αυτές ανατρέπονται με ποικίλους τρόπους. Οι νέες συνθήκες και οι αλλαγές που προκύπτουν στην κοινωνία οφείλουν να ανταποκρίνονται στις νέες απαιτήσεις των επισκεπτών του πολιτισμού και να «ακουστούν οι φωνές τους», αξιοποιώντας την μελέτη και την έρευνα.

Με τον τρόπο αυτό θα προσελκύσουμε νέους επισκέπτες με την αρωγή του μάρκετινγκ μουσείων, της μουσειολογίας και της πολιτιστικής πολιτικής με κύριο γνώμονα τον συμμετοχικό σχεδιασμό.

Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί ότι το καθολικό επιβεβλημένο κλείσιμο εξαιτίας της πανδημίας COVID-19 απετέλεσε απειλή για πολλά μουσεία ακόμη και με οριστική διακοπή λειτουργίας.

Τα γρήγορα όμως αντανακλαστικά πολλών πολιτιστικών οργανισμών για μια «νέα εκκίνηση της ψηφιακής δραστηριότητας», επέβαλαν την ανάγκη για περισσότερη χρήση της τεχνολογίας προς όφελος του κοινού. Στοιχεία έδειξαν ότι αρκετά μουσεία με διαδικτυακούς ιστότοπους περιορισμένου περιεχομένου κατά την διάρκεια της πανδημίας δημιούργησαν σελίδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook, instagram, twitter) με σκοπό την προσέλκυση και συνεχή επικοινωνία με το κοινό.

Το μουσείο Μπενάκη, το οποίο αποτελεί ένα από τα εμβληματικά μουσεία της πρωτεύουσας με αξιόλογη επισκεψιμότητα λόγω θέσης και εκθεμάτων, μέσα στις ιδιότυπες συνθήκες της καραντίνας κλήθηκε να αντιμετωπίσει πρωτόγνωρες προκλήσεις.

Τελικά, κατάφερε μέσω της εξελιγμένης τεχνολογίας να προκαλέσει αίσθηση στα πολιτιστικά δρώμενα της χώρας και, μάλιστα, εν μέσω της προετοιμασίας για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, με μία άρτια ψηφιακή περιήγηση προσβάσιμη σε υπολογιστές στα πέρατα του κόσμου.

Η ενασχόληση με την τεχνολογία των επαγγελματιών του πολιτισμού και των επισκεπτών διάνοιξε τις προοπτικές για την πραγματοποίηση ψηφιακών εκδηλώσεων έναντι συμβολικής οικονομικής συμμετοχής.

Το γεγονός αυτό αποτέλεσε σημαίνουσα βοήθεια για την λειτουργία των μουσείων, καθώς παρατηρήθηκαν έσοδα από ανέλπιστες πηγές από όλο τον κόσμο. Επίσης, η χρήση της τεχνολογίας έδωσε τη δυνατότητα και δημιούργησε τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την συλλογή δεδομένων με την χρήση ερωτηματολογίων σχετικά με την επικρατούσα κατάσταση των πολιτιστικών οργανισμών, αλλά και την καταγραφή των προτάσεων σύμφωνα με τις απαιτήσεις του κοινού.

Επιτυχές παράδειγμα συμμετοχικής διαδικασίας συνιστά η επανέκθεση του νέου Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης της Αθήνας με την χρήση συμβατικών ερωτηματολογίων, διά μέσου των οποίων λήφθηκαν υπόψη οι απαιτήσεις του κοινού, το οποίο αποτελεί σε κάθε περίπτωση τον βασικό κορμό στήριξης της λειτουργίας του μουσείου.

Με τον συμμετοχικό σχεδιασμό ενθαρρύνονται επίσης οι ερευνητές, οι φορείς χάραξης πολιτιστικής πολιτικής και οι επαγγελματίες της πολιτιστικής κληρονομιάς να διερευνήσουν, να σχεδιάσουν στον τομέα των τεχνών και του πολιτισμού και να συμβάλουν καθοριστικά στην αναμόρφωση και στον χαρακτήρα των μουσείων/ πολιτιστικών οργανισμών της Φθιώτιδας.

Το σύνολο των αποτελεσμάτων των σύγχρονων ερευνών, με κύρια θεματική κατεύθυνση τον συμμετοχικό σχεδιασμό από το ίδιο το κοινό, είναι βέβαιο ότι θα αποδώσει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο παρέμβασης, το οποίο θα αποτελέσει τη βάση για περαιτέρω εμπειρική και θεωρητική μελέτη και έρευνα.

Παράλληλα, είναι σημαντικό ανάλογες έρευνες να επεκταθούν στα πλαίσια δράσης και άλλων πολιτιστικών ιδρυμάτων που άπτονται σε θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς.