2ο ΜΕΡΟΣ - ΚΥΠΡΟΣ: Η Χρυσή ιστορική ευκαιρία για την Ένωση

Γράφει ο
Παπαϊωάννου Κων/νος
Πολιτικές κ’ Νομικές επιστήμες
Θεσσαλονίκη

Το 1964 ο ψυχρός πόλεμος μεταξύ Η.Π.Α και Σοβιετικής Ένωσης βρισκόταν στο απόγειο του – Ο πρόεδρος της Αμερικής Λίντον Τζόνσον παρακολουθούσε με ανησυχία την Κύπρο να αναπτύσσει κάποιες διπλωματικές σχέσεις με την Σοβιετική Ένωση – όπως η επίσκεψη του υπουργού εξωτερικών της Κύπρου Σπ. Κυπριανού στις 19/8/1964 για επίσημες συνομιλίες στη Μόσχα η οποία επεδίωκε να διευρύνει την συνεργασία της με τον Πρόεδρο Μακάριο –ευτυχής συγκυρία και για την Σοβιετική Ένωση  να κατέβει στην ανατολική μεσόγειο εγκαθιστώντας στρατιωτική βάση στην Κύπρο, εμποδίζοντας την παρουσία του ΝΑΤΟ στην περιοχή με την  συγκατάθεση του Μακαρίου – Μεγάλη απειλή για την κυριαρχία των Η.Π.Α στην περιοχή  της ανατολικής μεσογείου – Το Υπ. Εξ. Και η διπλωματική υπηρεσία δραστηριοποιούνται προς κάθε κατεύθυνση για την αποτροπή του κινδύνου αυτού- Ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Γ. Παπανδρέου αντελήφθη έγκαιρα τις ανησυχίες της Αμερικής  και αποφασίζει να μη περιμένει τις εξελίξεις να επηρεάσουν την Ελλάδα, αλλά σπεύδει ο ίδιος να τις διαμορφώσει προς ωφέλεια της αναλαμβάνοντας ενεργό ρόλο σ’ αυτές – Αντικειμενικός σκοπός του: Η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα – Ο Γ. Παπανδρέου ένας πολιτικός με 50 χρόνια πολιτική καριέρα δεν ήταν δυνατόν να μην εκτιμήσει το θέμα αυτό στην πραγματική του διάσταση διαβλέποντας την εθνική ωφέλεια που θα προέκυπτε εάν πραγματοποιείτο η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα – Κριτήριο του η φιλοπατρία του και η ενσυναίσθηση του χρέους του έναντι της ιστορίας και του μέλλοντος του έθνους. Γνώριζε ότι εάν το ζήτημα αυτό εξελίσσετο επιτυχώς θα μεγάλωνε η Ελλάδα σε ξηρά  θάλασσα και αέρα και πληθυσμό  - πολιτική  ισχύς του η διπλωματική του δεινότητα – Στρατιωτική ισχύς του , αφ’ ενός μεν η παρουσία  της ελληνικής Μεραρχίας στην Κύπρο η οποία αποτρέπει κάθε επιδίωξη των Τούρκων για επίθεση στην Κύπρο, αφ’ ετέρου δε υπολογίζοντας και την στρατιωτική παρουσία των Η.Π.Α υπέρ της Ελλάδος στην περιοχή- Στις 24/6/1964 ο Γ. Παπανδρέου επισκέφθηκε τις Η.Π.Α για επίσημες συνομιλίες με τον Αμερικάνο Πρόεδρο παρουσία και του Υφ. Εξ. των Η.Π.Α- Θέμα συζητήσεως το Κυπριακό, Ο Γ. Παπανδρέου με πολύ προσεκτικό χειρισμό ενισχύει τις ανησυχίες των Αμερικανών για τον κίνδυνο εγκαταστάσεως των Σοβιετικών στην Κύπρο – τους πείθει τεχνηέντως να αντιληφθούν ότι η μοναδική λύση του προβλήματος είναι η ΕΝΩΣΗ της Κύπρου με την Ελλάδα, πράγμα που θα οριστικοποιούσε την παρουσία του ΝΑΤΟ στην περιοχή και θα απέκλειε παντοτινά την κάθοδο της Σοβιετ. Ένωσης – Ο Αμερικανός ηγέτης αντιλαμβάνεται αμέσως ότι επείγει – Το αποδέχεται και θέτει σε ενέργεια τους μηχανισμούς της υλοποίησης του – Στις 15/7/1964 αρχίζουν στη Γενεύη διμερείς συνομιλίες μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας για εξεύρεση λύσεως επί του Κυπριακού- Ο Αρχιεπ. Μακάριος δεν συμμετέχει αυτοπροσώπως αλλά ενημερώνεται διαρκώς για κάθε εξέλιξη – Η Αγγλία συμμετέχει τυπικώς ως παρατηρητής των εξελίξεων της συζήτησης. Με ψήφισμα του Ο.Η.Ε  ορίζεται από τον Γ.Γ. του Ο.Η.Ε Ουθαντ Φιλανδός μεσολαβητής των συνομιλιών και βοηθός του ορίζεται ο Αμερικανός πολιτικός Ντιν Ατσεσον ο οποίος ανέλαβε τον ουσιαστικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις – Πριν από την έναρξη των συνομιλιών στη Γενεύη ο Γ. Παπανδρέου γνωρίζοντας ότι η ελληνική πλευρά βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση έναντι της Τουρκίας, λόγω της επείγουσας ανάγκης των Αμερικανών για την Ένωση κάλεσε τον Μακάριο και τον Γ. Γρίβα σε κοινή σύσκεψη στην Αθήνα- Τους εξήγησε την κρισιμότητα και σπουδαιότητα που είχε για το μέλλον της Κύπρου και της Ελλάδος η διάσκεψη της Γενεύης, το αποτέλεσμα της οποίας αναμενόταν μετά βεβαιότητας ευεργετικό για Ελλάδα και Κύπρο – Τους τόνισε ότι το μόνο που χρειαζόταν από την πλευρά  μας ήταν να μην απαντήσουμε σε ενδεχόμενες τουρκικές προκλήσεις – Μακάριος κ΄ Γρίβας συμφώνησαν απολύτως με τον Γ. Παπανδρέου και τον διαβεβαίωσαν ότι δεν θα δώσουν στους Τούρκους την ευκαιρία να επηρεάσουν τις συνομιλίες – Ο Μακάριος όμως δεν ήθελε στην ουσία την ΕΝΩΣΗ- Βλέποντας ότι η Τουρκία πιθανότατα να δεχθεί την ΕΝΩΣΗ   πιεζόμενη από τις Η.Π.Α και να απολέσει τα φιλόδοξα και αρχομανή σχέδια του αποφασίζει να δυσχεραίνει τις συνομιλίες της Γενεύης – επιστρέφοντας στην Κύπρο διέταξε επίθεση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων της Κύπρου κατά των Τουρκικών χωριών της Τηλλυρίας – Οι Τούρκοι που είχαν τον έλεγχο της περιοχής με παραστρατιωτικές δυνάμεις απάντησαν αμέσως και η σύρραξη γενικεύθηκε – Ο Παπανδρέου και ο Γρίβας αιφνιδιάστηκαν από την προδοτική ενέργεια του Μακαρίου ώστε αναγκάσθηκαν να επέμβουν για να αποσοβήσουν τον κίνδυνο με την επιστροφή του Γρίβα στην Κύπρο και την ανάληψη της διοίκησης των Ελληνοκυπριακών δυνάμεων και την διάλυση των Τουρκικών. Η προσωρινή και τοπική αυτή σύρραξη δεν επηρέασε την εξέλιξη των συνομιλιών της Γενεύης οι οποίες συνεχίσθηκαν ομαλώς οι συνομιλίες τελικά κατέληξαν σε μια πρόταση από τον Ντιν Ατσεσον προς την Ελληνική Πλευρά για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα άνευ όρων και άνευ παραχωρήσεων προς την Τουρκία υποστηριζόμενη για την εφαρμογή της εξ’ ολοκλήρου από τις Η.Π.Α. Η Τουρκία συμφώνησε με την πρόταση Άτσεσον για πολλούς λόγους, ο βασικότερος των οποίων ήταν ο εκβιασμός από την πλευρά Η.Π.Α   οι οποίες έθεσαν τον όρο: Εάν δεν δεχθείτε την πρόταση Άτσεσον για ένωση άνευ ανταλλάγματος δεν θα έχετε την στρατιωτική συμπαράσταση των Αμερικανών σε περίπτωση εισβολής των Σοβιετικών στο έδαφος σας Και ενώ ήταν όλα έτοιμα για υπογραφή αφού έγινε αποδεκτό το σχέδιο Άτσετον για την ΕΝΩΣΗ άνευ ανταλλάγματος προς την Τουρκία και από τις τρείς χώρες : Ελλάδος – Τουρκίας και Αμερικής ενημερώνουν τον Μακάριο για την ευτυχή έκβαση για την Κύπρο της διάσκεψης Γενεύης –Δυστυχώς ο Μακάριος απορρίπτει πεισμώνως το σχέδιο γιατί δεν ήθελε την ΕΝΩΣΗ  που θα του στερούσε το αξίωμα της προεδρίας της Κύπρου λόγω αρχομανίας με την φθηνή δικαιολογία ότι: Η Κύπρος έχει πιο εύρωστη οικονομία από την Ελλάδα έθετε δε  και τον όρο  «ή μου δίνετε  την αντιβασιλεία ή δεν έχει ένωση» Έτσι χάσαμε την μεγάλη ιστορική ευκαιρία.