Αγανίκη Αινιάνος Μαζαράκη (Το Τρισεύοσμον άνθος της Οίτης)

Γράφει ο
Καλλιώρας Γεώργιος 
Απόστρατος Αξιωματικός Π.Ν.
Συγγραφέας, Ερευνητής

Η Αγανίκη Αινιάνος γεννήθηκε το 1838 στην Υπάτη, την πόλη των θρύλων, των μύθων και των παραδόσεων. Ήταν κόρη του Γερουσιαστή Φθιώτιδος Γεωργίου Αινιάνος, πρωτεργάτη της Φιλικής Εταιρείας, ήρωα της επανάστασης και λόγιου και της Ελένης Χατζοπούλου, εγγονή από μητέρα, του άρχοντα του Μαυρίλου Χατζή Δημάκη.

Η Αγανίκη Αινιάνος ηταν η πρώτη ποιήτρια της Φθιώτιδος και με το ποίημά της «Εργασία», θα μπορούσε να θεωρηθεί και η πρώτη φεμινίστρια της Ελλάδος.

ΕΡΓΑΣΙΑ

Ἐν Πειραιεῖ 1 Δεκεμβρίου.

ΤΙ εἶν᾽ τὸ κοπάδι ποῦ ’ρχεται; τί ζωντανό ’ναι κῦμα, ἐκεῖ... ἀπ᾽ τὸ ’περήφανο τοῦ Καραΐσκου μνῆμα;

Τί εἶν᾽ τὰ κορίτσια, ποῦ φτωχὰ εἶν᾽ τὰ φορέματά τους, τόσο ὑπερήφανα, σεμνὰ τὰ μέτωπά τους;

τὶ χαμογελοῦν γλυκά, καὶ σὰν τὰ χεληδόνια πετοῦνε καὶ χαρούμενα πηδοῦν μέσα ’ς τὰ χιόνια;

Εἶν᾽ τὰ κορίτσια τοῦ λαοῦ... ἐργάζονται νὰ ζήσουν ἀφοῦ ἱδρῶτα ἅγιο ἡμέρα ὅλη χύσουν,

Εἶναι ἡ κόρη τοῦ λαοῦ... ἡ κόρη ἡ ἐργάτις...

δὲν ζητιανεύει... δὲν πεινᾷ... γιὰ δὲς τὰ μάγουλά της, πῶς κοκκινίζουν!... τοῦ φτωχοῦ πατέρα της τὸ βάρος, δὲν εἶναι πλέον... καὶ γι᾽ αὐτὸ πετᾷ μὲ τόσο θάρρος.

Σὰ νὰ σοῦ λένε: «Δούλεψα ὡς ποὺ ’βγῆκε τ᾽ ἀστέρι! γιατὶ δὲν καταδέχομαι ν᾽ ἁπλώσω ’γὼ τὸ χέρι! βγαίνουν μαζύ, σὰ σύννεφο, σάν πιάσῃ τὸ σκοτάδι,

καὶ σὰν τ᾽ ἀρνιὰ ’ςτὴς στάνες τους πᾶνε κι᾽ αὐταὶς κοπάδι. Ἡ ἐργασία τῆς τιμῆς εἶν᾽ ἀτσαλένια ἀσπίδα,

τὰ ὄνειρά της τὰ χρυσᾶ, ἡ μόνη της ἐλπίδα!!

Ὁ ὕπνος σου οὐράνιος... ἀγγέλοι ’ς τὰ ὄνειρά σου! κόρη, μὴ πλέον μὴ θρηνῇς... θὰ ζήσῃς, πλὴν... ἐργάσου!!

Από μικρό κορίτσι δίπλα στο τζάκι άκουγε από τους γονείς της, την γιαγιά της, να της μιλούν για θρύλους και μύθους της περιοχής αλλά και της εξιστορούσαν για ηρωικές ιστορίες της οικογένεια της, η όποια είχε προσφέρει πολλά στον απελευθερωτικό αγώνα της πατρίδας της.

Ο πατέρας της Γεώργιος και ο θείος της Δημήτριος Αινιάνας ήταν οι πρώτοι διδάσκαλοι της. Πέρα από αυτούς, οι γονείς της έδωσαν τα πάντα για την επιμόρφωσης της με ειδικούς διδασκάλους, αλλά της παρείχαν και χιλιάδες τόμους βιβλίων και εγχειριδίων που υπήρχαν στον πύργο των Αινιάνων.
Χαρακτηριστικό της ιδιαίτερης σημασίας που έδιναν οι γονείς της για την πνευματική της καλλιέργεια, ήταν το όνομα που της έδωσε ο ανάδοχος της.  Αγανίκη! !!
Το βαπτιστικό της παραπέμπει στην κόρη του βασιλιά της Θεσσαλίας Ηγήτορος. Η αρχαία Αγανίκη, σύμφωνα  με  τον  Πλούταρχο, έζησε  τον  5ο αιώνα π.Χ.  και ήταν η πρώτη χρονολογικά γυναίκα  αστρονόμος της αρχαίας Ελλάδας.  Η αρχαία Αγανίκη είχε γίνει διάσημη για την ικανότητα της να προβλέπει τις εκλείψεις του Ηλίου και της Σελήνης με απόλυτη ακρίβεια. Σύμφωνα με την παράδοση, η ίδια ισχυρίζονταν ότι μπορούσε να κατεβάσει από τον ουρανό την σελήνη και τ’ άστρα σε μια νύχτα και να τα ξανανεβάσει πάλι στον ουρανό. Σχετικό σχόλιο υπάρχει και στον Απολλόδωρο τον Ρόδιον (εις το εδάφιο Δ’ 59 όπου αναφέρει ότι ήτο μάντισσα και φημισμένη αστρολόγος).

Στον Πύργο των Αινιάνων στην Υπάτη , εν μέσω των «ανθέων και της κρυσταλλώδους βρύσης» όπως η ίδια αναφέρει στο αποχαιρετιστήριο άσμα της, μεγάλωσε σαν την πριγκίπισσα των παραμυθιών. Μια πριγκίπισσα που ζούσε μέσα σε μια γυάλινη παραμυθένια σφαίρα, απολαμβάνοντας τα πλούτη και τις ανέσεις, μιας και οι Αινιάνες ήταν ακόμη από τους πιο πλούσιους παράγοντες της εποχής τους.  
Ο λόγιος Τιμολέων Φιλήμων γράφει: «Δεχθείσα τας πρώτας αυτής εν τω βίω εντυπώσεις, με τη πολιτική της πατρικής της οικίας αιθούσης, πλήρη αείποτε, από παν ότι εκλεκτότερον είχε να επιδείξει, τότε η πατρίς εν τη  πολιτεία, τοις γράμμασι και ταις στρατιωτικές αρεταίς περιστοιχιζόμενη από μητέρα και συγγενείς, πάσας αυτόπτας μάρτυρας ή ηρωίδας των ενδοξοτέρων αλλά και δραματικότερων σελίδων της μεγάλης εκείνης επαναστάσεως νανουρισθείσα απ’ αυτής της κοιτίδος, με την πλήρη θύμου εκείνην δημοτικήν ποίησην των βουνών, δεν ήτο δυνατόν ή να εναποθηκεύσει εν τη ευρεία διανoία και τη έτι ευρυτέραν καρδία της, όλην εκείνην την ποίησην του αγώνος, την τρυφερότητα μετά των παθημάτων, τον προς την πατρίδα έρωτα μετά του φόνου και της αιχμαλωσίας, τον ενθουσιασμόν μετά της αυτοθυσίας. Ταύτα δε πάντα ως ιεράς ανα μνήσεις αποθησαυρίσασα, έγνω εν τη μεγάλη φιλοπατρία της, να διασώσει εν διηγήμασι πολλού λόγου αξίοις διά τε την εν γένει του μύθου έντεχνον πλοκήν, τον πλούτον των γνώσεων του τότε βίου, αλλά και δια το ατυχώς όλως παρ’ ημίν ανεκμετάλλευτων των ζοφερών εκείνων χρόνων του δακρύου και του αίματος».

Δυστυχώς όμως, η γυάλινη σφαίρα με τον παραμυθένιο κόσμο της Αγανίκης έμελλε να κρατήσει μέχρι τα δέκα της χρόνια. Λίγο πριν το 1848, χάνει την μητέρα της και τον Ιανουάριο του 1848 χάνει και τον πατέρα της. Αλλά τα προβλήματα για την μικρή Αγανίκη μόλις είχαν ξεκινήσει. Την ίδια χρονιά το 1848 στην Αθήνα ξεκίνησε η επανάσταση κατά του Όθωνα, που βρίσκει τον θείο και κηδεμόνα της, Δημήτριο Αινιάνα, πρωτεργάτη και συντονιστή των επαναστατών στην Φθιώτιδα. Ο Πύργος των Αινιάνων μετατράπηκε σε στρατηγείο επαναστατικής δράσης εναντίον του βασιλέα. Όταν τα Οθωνικά στρατεύματα έφτασαν στην Υπάτη για να καταδιώξουν και να συλλάβουν τον θείο της Δημήτριο Αινιάνα, αυτός μαζί με την οικογένεια του και την μικρή Αγανίκη κατέφυγαν στην αγέρωχη και υπερήφανη Οίτη. Όταν τα πράγματα ησύχασαν, μαζί με τον θείο της και την οικογένεια του επέστρεψαν στην Υπάτη στον Πύργο των Αινιάνων. Αλλά εκεί το μόνο που αντίκρισαν ήταν στάχτες και αποκαΐδια. Οι Οθωνικοί είχαν κάψει τον Πύργο τους, μαζί με τα χιλιάδες βιβλία και εγχειρίδια που είχε συγκεντρώσει η οικογένεια της. Το σοκ ήταν τόσο δυνατό που ο θείος της, αυτός ο πολεμιστής που έφαγε την μπαρούτη με την χούφτα, έκλαψε. Η μικρή Αγανίκη βλέποντας την ζεστή φωλιά των παιδικών της χρόνων καταστραμμένη, εκτονώνει την θλίψη και τον οδυρμό της με την ποίηση . Από την ημέρα εκείνη και έπειτα σε όλη την ζωή της οτιδήποτε την κέντριζε, η της προκαλούσε το ενδιαφέρον το έκανε ποίηση.

Με την ψυχή της πάντα στην ρομαντική και «προσφιλή» της, Υπάτη, η Αγανίκη το 1848 εγκαταλείπει το χώμα των προγόνων της για να συνεχίσει την ζωή της σπουδάζοντας στην Αθήνα. Εκεί η Αγανίκη με σκοπό να ακολουθήσει ανώτερες σπουδές με προτροπή του θείου της Δημητρίου, γράφτηκε στο Αρσάκειο, μιας και ο πατέρας της, Γεώργιος Αινιάνας υπήρξε ένας από τα από τα ιδρυτικά μέλη της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας που ίδρυσε το Αρσάκειο.

Το 1855 και σε ηλικία 17 ετών αποφοίτησε από το λύκειο. Αμέσως μετά την αποφοίτηση της παντρεύτηκε τον ιατρό του Ελληνικού Στρατού Ιωάννη Μαζαράκη από την Κύθνο.

Στο πρόσωπο του αξιωματικού Ιωάννη Μαζαράκη, η Αγανίκη βρήκε το απάνεμο λιμάνι που θα έδενε με σιγουριά το καράβι της ψυχής της και θα άφηνε πίσω της, τις πίκρες, τους πόνους, τα βάσανα και τις στενοχώριες, που της έδωσαν τα παιδικά της χρόνια. Τα όνειρα της, όπως γράφει, για τα χρόνια που θα ζούσε μαζί του, ήταν απλά και όμορφα. Σαν κοριτσόπουλο, ορμώμενη από την ανατροφή της και τα τρυφερά παιδικά της όνειρα, ονειρεύεται ανάμεσά τους αγάπη και ευτυχία. Η Αγανίκη, μια γυναίκα με αρχές και με γνήσια ρουμελιώτικη ανατροφή, αμέσως μετά τον γάμο της, καταπιάστηκε με τις υποχρεώσεις του σπιτιού της και αφοσιώθηκε τόσο στην ανατροφή των παιδιών της όσο και στις κοινωνικές της υποχρεώσεις, στην υψηλή κοινωνία των Αθηνών.

Ο έγγαμος βίος της Αγανίκης δοκιμάστηκε πολύ άσχημα. Από τον γάμο της, απέκτησε οκτώ αγόρια και μια κόρη. Από τα εννέα παιδιά της πέθαναν τα τέσσερα, ο Περικλής, ο Πελοπίδας, ο Νεοπτόλεμος και κάποιο αβάπτιστο. Έζησαν τα πέντε παιδιά της, ο Γεώργιος, που υπηρέτησε σαν διπλωματικός υπάλληλος στη Πόλη, η Ανδριανή που ασχολήθηκε με τις δουλειές του σπιτιού , ο Περικλής, που αναδείχτηκε βουλευτής Κυκλάδων και οι ήρωες των βαλκανικών πολέμων και μακεδονομάχοι, υποστράτηγοι Κων/νος και Αλέξανδρος. Ο Κωνσταντίνος διατέλεσε δυο φορές αρχηγός του Ελληνικού στρατού και ο Αλέξανδρος , διατέλεσε ακαδημαϊκός και αρχηγός του Ελληνικού Στρατού επίσης. .

Η απώλεια του αδερφού της, των γονιών της, των τεσσάρων παιδιών της και άλλων συγγενικών της προσώπων, ήταν η αιτία για να βυθιστεί σε βαθιά μελαγχολία. Η πίστη στην οικογένεια της, η αγάπη για τη ανατροφή των παιδιών της, της δίνουν την δύναμη να αντισταθεί και να αντέξει της μοίρας τα χτυπήματα.

Η Αγανίκη, σαν Κυρία με ανατροφή και υψηλή παιδεία, γρήγορα αντιλαμβάνεται την ψεύτικη και σαθρή κοινωνική πραγματικότητα της Αθηναϊκής αριστοκρατίας και απογοητεύεται. Έτσι αρχίζει να απομακρύνεται από το αριστοκρατικό περίγυρο της, θεωρώντας τον ψευδοαριστοκρατισμό και διεφθαρμένο και στρέφεται στην φύση, στην ζωγραφική στο διάβασμα και ιδικά στην ποίηση.

Τα θέματα που προσέλκυαν την ψυχή της Αγανίκης από τα σωζόμενα ποιήματα της είναι πολλά και διάφορα. Θέματα που αφορούν την οικογένεια, την φύση, την πατρίδα, την ελευθερία, την φτώχεια, την ορφάνια, τον αγώνα, την καταγωγή της και πάνω απ΄ όλα την γυναίκα. Η Αγανίκη σε όλη της την ζωή έγραφε ποίηση, κάθε πόνος, κάθε χαρά και κάθε τι που κέντριζε την ψυχή της, το μετέτρεπε σε ποίηση. Είχε γράψει χιλιάδες ποιήματα, αλλά σώθηκαν πολύ λίγα από αυτά, διότι, όπως έγραφε με πάθος, με το ίδιο πάθος κατέστρεφε τα ποιήματα της κατά σωρούς.
Πριν πεθάνει παρακαλεί τους οικείους της. Δεν θέλει τιμές, δεν θέλει στεφάνια και όμορφα ακριβά λουλούδια, θέλει ένα κομμάτι της άγριας φύσης να την συνοδεύουν στο μακρινό της ταξίδι.
«Τ’ αγριολούλουδα του κάμπου που στις ρεματιές ανθίζουν. Ω, αυτά ποθώ το χώμα το στερνό μου να στολίζουν».

Η ψυχή της Αγανίκης Αινιάνος Μαζαράκη ξεκουράστηκε στης 27 Σεπτεμβρίου του 1892 (Σαν σήμερα) σε ηλικία 54 ετών.

Μετά τον θάνατό της οι δικοί της ανακαλύπτοντας τα ποιήματα της εξεπλάγησαν. Τα συγκέντρωσαν και το 1893 εξέδωσαν έναν τόμο με τον τίτλο «Ποιήσεις».