Από το 1963 στο 2023 ... Ιστορικές εγέρσεις και αναδιπλώσεις

Γράφει ο Νίκος Α. Κωνσταντόπουλος

Νομικός, πρώην Πρόεδρος του Συνασπισμού-Πρόεδρος Φοιτητικών Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθήνας-Μέλος Κεντρικού Συμβουλίου Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Ελλάδας (1962-1965)

Η βιωματική σχέση με τα γεγονότα της εποχής τους, είναι, για τις κοινωνίες και τους πολίτες, δυναμικό στοιχείο συνοχής, συνειδητοποίησης κι εγρήγορσης. Το πώς διαμορφώνεται, επίσης, η κοινή γνώση, για τη δημόσια ιστορία και η ιστορική μνήμη, αλλά και πώς αυτές αξιοποιούνται δημιουργικά ή εργαλειοποιούνται ευκαιριακά, επηρεάζει την ποιότητα κι αξιοπιστία του πολιτικοθεσμικού και κομματικού συστήματος. Όμως, είναι συνηθισμένο πολιτικό και πολιτισμικό, σύμπτωμα, να αλλοιώνονται και να φενακίζονται η δημόσια ιστορία και η ιστορική μνήμη από αφηγήματα επετειακά ή προσωπικά, με ψευδεπίγραφες μεταποιημένες, εκ των υστέρων, διηγήσεις. «Η ιστορία εν τω γίγνεσθαι», η ζώσα ιστορικότητα της καθημερινότητας είναι, βεβαίως, υπόθεση μελετητικών ερευνών, αλλά δεν πρέπει να γίνεται υλικό μυθοπλασίας κι επικοινωνιακών μεθοδεύσεων.
Πριν εξήντα χρόνια, από σήμερα, το 1963, ήταν χρονιά φορτωμένη κι αναστατωμένη με γεγονότα καθοριστικών διεργασιών κι επιπτώσεων, για τότε και για όσα ακολούθησαν. Περίοδος έντονα μεταβατική κι αντιφατική, με την ελληνική κοινωνική πραγματικότητα να μην βολεύεται και να πιέζεται, μέσα στο κρατικό, διοικητικό και θεσμικό πολιτικό σύστημα. Η καχεκτική δημοκρατία της μετεμφυλιακής δεκαετίας του 1950, βρισκόταν αντιμέτωπη με την γενικευμένη διεκδίκηση εκδημοκρατισμού, κοινωνικής δικαιοσύνης και εθνικής ανεξαρτησίας. Πρωτοπορία σε αυτό το ανανεωτικό και, για τα δεδομένα της εποχής, ριζοσπαστικό κίνημα, η νεολαία, οι φοιτητές, οι πνευματικοί άνθρωποι, οι καλλιτέχνες, οι αυτοδιοικητικές και εργατικές δημοκρατικές συλλογικότητες. Για να ανακοπεί η έξαρση εκείνης της περιόδου, που αποκλήθηκε «ελληνική άνοιξη», γίνανε τρία πραξικοπήματα, μεταξύ 1960 – 1967. Το εκλογικό, της βίας και νοθείας (1961), το ανακτορικό – κοινοβουλευτικό της αποστασίας (1965) και το στρατιωτικό της 21ης Απριλίου (1967).
Η αναφορά στα γεγονότα του 1963 δεν αποτελεί νοσταλγική καταφυγή παραμυθίας και άγονης παρελθοντολογίας, αλλά δραστική υπόμνηση της αναμορφωτικής δυνατότητας, που υπάρχει σε κάθε παρακμιακή κατάσταση της συλλογικής μας πορείας. Τότε ήταν, τον Απρίλιο του 1963, ένα μήνα πριν από τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, την παραίτηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή από την πρωθυπουργία και τη φυγή του στο εξωτερικό, που έγινε το 4ο Πανσπουδαστικό Συνέδριο, με θέμα Παιδεία και Οικονομία. Εκεί ιδρύθηκε η Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδας (ΕΦΕΕ) και ψηφίστηκε ο Καταστατικός Χάρτης του Φοιτητικού Κινήματος. Είχε προηγηθεί, με οργανωμένη, σκληρή προσπάθεια των κομματικών νεολαίων Ε.Δ.Α., Ένωσης Κέντρου, Προοδευτικών και άλλων σπουδαστικών οργανώσεων, η απομάκρυνση των διορισμένων, από το σπουδαστικό Τμήμα της Ασφάλειας, διοικητικών συμβουλίων, με την επικράτηση των μετωπικών φοιτητικών ψηφοδελτίων στην συντριπτική πλειοψηφία των σχολών. Αγωνιστικό αίτημα αυτής της ενωτικής προσπάθειας, ήταν η κατάργηση του Σπουδαστικού Τμήματος της Ασφάλειας, που αστυνόμευε την πανεπιστημιακή ζωή ακόμα και στα αμφιθέατρα, κατά τη διδασκαλία, αλλά και στις συναναστροφές των χαρακτηρισμένων, ως υπόπτων, σπουδαστριών και σπουδαστών. Αίτημα, επίσης, η διάλυση της Εθνικής Κοινωνικής Οργάνωσης Φοιτητών (ΕΚΟΦ) και των άλλων παρακρατικών Οργανώσεων. Ήταν ένας δύσκολος αγώνας κατά του «αστυνομικού κράτους του Καραμανλή», με άμεση διακινδύνευση τον χαρακτηρισμό ως κομμουνιστή, συνοδοιπόρου αντεθνικής δράσης, την στέρηση υποτροφιών, τη διακοπή αναβολών στράτευσης, την πολύπλευρη εκβιαστική πίεση σε βάρος οικογενειών ή συγγενών δημοσίων υπαλλήλων, την κατάταξη σε κατηγορίες στρατευόμενων άνευ ειδικότητας, σκαπανέων, ημιονηγών και επικίνδυνων, την καθημερινή ανάκριση και με σωματικό βασανισμό στην Γενική Ασφάλεια, τα Αστυνομικά Τμήματα και τα γραφεία (Α2) της Στρατονομίας των διαφόρων στρατιωτικών μονάδων. Το φοιτητικό κίνημα εκείνης της περιόδου πρωτοπόρησε με τα συνθήματα «15% του προϋπολογισμού για την Αναγέννηση της Παιδείας» και το «τρομοκρατήσατε τους τρομοκράτες». Έκανε το τελευταίο άρθρο 114 του τότε Συντάγματος, που όριζε ότι η τήρησή του, επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, από γενική διακηρυκτική αναφορά, συνταγματική επιταγή και δημοκρατικό καθήκον έμπρακτης πολιτικής αντίστασης, στον αυταρχισμό, την αστυνόμευση και την πολύμορφη βία, που ασκούν στους πολίτες και τις κοινωνίες. Έδωσε πραγματικό περιεχόμενο ζωής, κοινωνικής ευθύνης και ανιδιοτέλειας, στον συνταγματικό πατριωτισμό, τις δημοκρατικές και πολιτισμικές αξίες.
Το 4ο Πανσπουδαστικό Συνέδριο του 1963 διακήρυσσε την αυτονομία του φοιτητικού κινήματος, τον πολιτικό και κοινωνικό του χαρακτήρα, την αγωνιστική του παρέμβαση εναντίον των κατεστημένων δυνάμεων, μηχανισμών, ηγεσιών και συμφερόντων, την προτεραιότητα των προβλημάτων διαβίωσης, εργασίας, και εκπαίδευσης της ελληνικής νεολαίας συνολικά. «Ο σπουδαστής είναι νέος, εργαζόμενος, διανοούμενος» έγραφε ο καταστατικός χάρτης, όπως μετέφρασε σχετική αναφορά της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Γαλλίας (UNEF), ο Στέλιος Ράμφος, με πρωταγωνιστικό ρόλο στο φοιτητικό κίνημα, αλλά και στην σύνταξη της «Πανσπουδαστικής», που μαζί με την «Προοπτική», της νεολαίας του κόμματος των Προοδευτικών (Σπ. Μαρκεζίνη) διαμόρφωναν δημιουργικό, κριτικό πνευματικό περιβάλλον σύγχρονου προβληματισμού και πέραν του χώρου του φοιτητικού κινήματος. Σχετικό δείγμα των ευρύτερων προβληματισμών, που διαμόρφωναν ξεχωριστό φρόνημα, ήθος και στάση ζωής, η απόφαση του 4ου Πανσπουδαστικού Συνεδρίου προς υλοποίηση της οποίας, το Νοέμβριο του 1964, από το Γραφείο Μορφωτικών Υποθέσεων, της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθήνας (ΔΕΣΠΑ), με υπεύθυνο τον Γιώργο Μαυρογορδάτο, και τον Σύλλογο Σπουδαστών Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΣΣΕΜΠ), με υπεύθυνο τον Νίκο Λεβεντάκη, δημιουργήθηκε Φοιτητική Κινηματογραφική Λέσχη, με προβολές – συζητήσεις τα Σαββατοκύριακα, στον κινηματογράφο «ΙΡΙΣ» και στο Πολυτεχνείο. Αντίστοιχες πρωτοβουλίες παρεμβατικής δράσης στο ευρύ κοινωνικό πεδίο, οι εκδηλώσεις για τις φυλετικές διακρίσεις, τον αναλφαβητισμό, τον αφοπλισμό, την ειρήνη, την απαγόρευση των πυρηνικών, την ευθανασία, τη θανατική ποινή, τα προβλήματα υπεράσπισης στην ποινική δίκη, τα ηθικά διλλήματα του αστικολόγου, τη δίκη του Κάφκα, με συμμετοχές του καθηγητή Ν, Χωραφά και των υφηγητών Γ. - Α. Μαγκάκη, Γ. Κουμάντου, Α. Κατσαντώνη και άλλων.
Στο φοιτητικό κίνημα της δεκαετίας του 1960, διαμορφώνονται φρόνημα αμφισβήτησης, συνείδηση αντίστασης κι αφιέρωσης στις κοινωνικές δημοκρατικές προτεραιότητες του συνταγματικού πατριωτισμού. Κι όλες αυτές οι διεργασίες, μέσα σε συνθήκες παραδοσιακού κομματισμού, που εχθρευόταν τον νεανικό ριζοσπαστισμό, αντιδημοκρατικού αυταρχισμού, που αντιστρατευόταν τον εκδημοκρατισμό, κατεστημένου συντηρητισμού, που δυσπιστούσε στις νεωτερικές αναζητήσεις μιας ελληνικότητας ελευθερωμένης από στερεότυπους δογματισμούς.

Αθήνα, 25-4-2023