H συμβολή της Ορθόδοξης Πίστης στη διαμόρφωση των ηθικών αρχών και των λειτουργιών της Τεχνητής Νοημοσύνης υπέρ του ανθρώπου

Η Τεχνητή Νοημοσύνη, που έχει εισβάλει ραγδαία και καταλυτικά στη ζωή μας και ποιός είναι ο ευεργετικός ρόλος που μπορεί η Ορθόδοξη Πίστη κι η ανανοηματοδότησή της να παίξουν στις ηθικές και μεταφυσικές αρχές των νέων τεχνολογιών, τη λειτουργία και τα πορίσματά τους, απασχολούν τη διημερίδα «Τεχνητή Νοημοσύνη και Ορθόδοξη Θεολογία» (27-28 Νοεμβρίου), η οποία εγκαινιάσθηκε την Πέμπτη 27 Νοεμβρίου στο Σπίτι της Κύπρου/Κέντρο Πολιτισμού. 

Στο μήνυμά του κατά την έναρξη της διημερίδας, ο πρέσβης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Αθήνα Σταύρος Αυγουστίδης τόνισε ότι η ραγδαία εξέλιξη των τεχνολογικών δυνατοτήτων κατά τα τελευταία έτη πυροδοτεί σοβαρούς προβληματισμούς και ανησυχίες για το μέλλον του ανθρώπου και της κοινωνίας. Μέσα σε τούτο το πλαίσιο, πρόσθεσε, η ορθόδοξη θεολογία προσφέρει ένα μοναδικό χώρο συλλογής και κριτικής θεώρησης, καθώς θέτει στο επίκεντρο το πρόσωπο, την ελευθερία, την πνευματική διάσταση του ανθρώπου, ενώ υπενθυμίζει ότι κάθε τι που ονομάζεται τεχνολογική πρόοδος οφείλει και να υπηρετεί τον άνθρωπο. Ο πρέσβης τόνισε πως ο διάλογος ανάμεσα στην Τεχνητή Νοημοσύνη και την ορθοδοξοδολογική σκέψη μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη διαμόρφωση ενός ηθικού και ανθρωποκεντρικού πλαισίου όπου η τεχνολογία θα λειτουργεί ως εργαλείο δημιουργίας και θα αποτελεί το υπόστρωμα για το μέλλον στο οποίο η καινοτομία και η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος θα συμβαδίζουν με την ηθική ευθύνη και την πνευματική ενόραση, με τη σκέψη ότι η ΤΝ, η βιοηθική κι η ορθόδοξη θεολογία αποτελούν τρεις ομόλογους τρόπους για να θέσουμε το ερώτημα τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. 

Από την πλευρά του ο Γιάννης Μαστρογεωργίου, ειδικός γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού στην Προεδρία της Ελληνικής Κυβέρνησης ως εκπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης, υπογράμμισε πως η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι δραστικά παρούσα κι επιδρά στη ζωή μας και στον ψυχοσωματικό συναμφότερο εαυτό μας, μαζί με όλες τις ευκαιρίες, τις προκλήσεις και τους κινδύνους που εγκυμονεί, για τούτο είναι απαραίτητο να διαχωρίσουμε ποιές είναι οι κατάλληλες εφαρμογές της χρήσης της, ιδίως σε ό,τι αφορά την ορθόδοξη πίστη και την Εκκλησία και να βρεθεί ένας πνευματικός οδικός χάρτης για τον άνθρωπο, ώστε να καταφέρει να πλοηγηθεί μέσα στην απαιτητική τούτη εποχή. Σύμφωνα με τον κ. Μαστρογεωργίου, η ΤΝ μπορεί να αποδειχθεί ένα χρήσιμο εργαλείο σε μία ενορία, κάνοντας καλύτερο τον προγραμματισμό και την οργάνωση του ποιμνίου, αλλά και για την καλύτερη μετάδοση του μηνύματος. Εξέφρασε επιφυλάξεις ως προς την χρήση της ΤΝ ως οιωνεί υποκαταστάτη του ποιμένα, πέρα από την σύμβαση του ψηφιακού βιβλιοθηκονόμου των πατερικών κειμένων, καθώς το εργαλείο αυτό είναι ένας ψηφιακός οργανωτής στα όρια της στατιστικής παράθεσης λέξεων και πατερικών αναγνωσμάτων και μόνο στο σημείο αυτό μπορεί να γίνει αρωγός στην ορθοδοξία. Εκείνη την επίδραση της ΤΝ πάνω στην ορθόδοξη πίστη που ξεχώρισε ως σημαντική ο κ. Μαστρογεωργίου είναι η δυνατότητά της να βοηθήσει στην ανανοηματοδότηση της ορθοδοξίας και του πατερικού λόγου, για τη διαμόρφωση μίας νέας υπόστασης του ανθρώπου σε προσωπική πνευματική βάση. Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται και μαζί της συνεξελίσσεται κι ο άνθρωπος, ως δημιουργός της κι ως παρακολούθημά της, η ορθοδοξία δύναται να ανανοηματοδοτήσει και να κατευθύνει τον αποπροσανατολισμένο άνθρωπο από την ταχύτητα εξέλιξης των δικών του δημιουργιών και της σαγήνης που αυτά του εμπνέουν, προσφέροντας αντίβαρα πνευματικότητας, ισορροπώντας την εξέλιξη και τον Λόγο, προσδιορίζοντας ξανά την οντολογία των πραγμάτων, τη συνύπαρξή μας μαζί τους και πως κοινωνούμε μαζί με τη δημιουργία του Θεού. Κάνοντας μία λογική υπέρβαση ο κ. Μαστρογεωργίου, πρόσθεσε πως εάν ο Απόστολος Παύλος διέθετε την ΤΝ είναι αναμφισβήτητο ότι θα τη χρησιμοποιούσε με τον καλύτερο και πιο επωφελή τρόπο για τη διάδοση του Λόγου του Θεού όσο πιο μακριά γίνεται.

Στον χαιρετισμό του ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, κ.κ. Γεώργιος έκανε λόγο για την ανάγκη προβληματισμού πάνω σε μία νέα κατάσταση, η οποία πάντοτε ως κάτι καινούργιο δημιουργεί αβεβαιότητα και απαιτεί «τον φόρο του αίματος» για την αντικατάσταση του παλαιού μοντέλου, όπως άλλωστε συνέβη και με τη βιομηχανική επανάσταση και την κοινωνική αναστάτωση που δημιούργησε ή την επιστημονική επανάσταση που ανέσκαψε τα θεμέλια της αντικειμενικότητας των φυσικών νόμων. Ανάλογα, τόνισε ο Μακαριώτατος, γεννάται το ερώτημα εάν αυτοί οι φόβοι κι αμφιβολίες για την ΤΝ μελλοντικά θα μετριασθούν. Η ορθόδοξη πίστη, ανέφερε, μπορεί να λειτουργήσει ως πυξίδα, υπενθυμίζοντας πως η αληθινή πρόοδος μετράται στο κατά πόσον διατηρείται κι ενισχύεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια κι όχι το αμφιλεγόμενο κέρδος. Το ζητούμενο δεν είναι τι μπορεί να κάνει η τεχνολογία, αλλά το τι πρέπει για να προστατευθούμε από τις πλάνες που μπορεί να υποκρύπτει, καθώς η δεοντολογία είναι ασπίδα της ζωής κι όχι τροχοπέδη. Ο Μακαριώτατος πρόσθεσε πως πάντοτε πρέπει να υπολογίζουμε τα όρια της ΤΝ, η οποία δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ανθρώπινη δημιουργικότητα κι επινοητικότητα και κρίση κι ούτε εκφράζει συναισθήματα ή ηθικές αξίες. Απλά επιταχύνει ορισμένες διεργασίες και αναλύει δεδομένα, συνεπώς χρειάζεται την ανθρώπινη εποπτεία για να λειτουργήσει σωστά. Ευθύνη της Εκκλησίας είναι να εκπαιδευθούν οι άνρθωποι για το πώς θα χειρίζονται ορθώς, όχι μόνον τις πληροφορίες, αλλά και τις ανθρώπινες σχέσεις και το συναίσθημα και να στραφούν προς τον άνθρωπο για την αναζήτηση νοήματος και κατεύθυνσης στη ζωή. Ευχήθηκε δε, μέσα από την χειραγωγία της Εκκλησίας, οι νέες τεχνολογίες να τεθούν στην υπηρεσία του ανθρώπου, αναδεικνύοντας την αξία του ως νοήμονος δημιουργήματος του Θεού. 

Χαιρετίζοντας την εκδήλωση, ο εκπρόσωπος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερώνυμου Β΄, Σεβασμιώτατος Επίσκοπος Χριστουπόλεως Βαρνάβας-Θεοχάρης, τόνισε πως τα τρία τελευταία χρόνια, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος έχει αποδώσει ιδιαίτερη σημασία στο ζήτημα της τεχνολογίας και στις συνέπειές της σε όλες τις εκφάνσεις και εκδηλώσεις του ανθρώπινου βίου. Όπως τόνισε, το γεγονός ότι όλοι φοβούνται την αυξανόμενη ανάπτυξη και εξέλιξη της τεχνολογίας και συζητούν για ρυθμιστικά πλαίσια, κριτήρια και κανόνες για τη χρήση και τη λειτουργία της φανερώνει ότι υπάρχει πρόβλημα. Ο Σεβασμιότατος τόνισε επίσης στο σύντομο μήνυμά του, πως κάθε τέτοια ευκαιρία για συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα είναι ωφέλιμη και επιδοφόρα για το μέλλον.  

Παίρνοντας τον λόγο, ο Κωνσταντίνος Ν. Φελλάς, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου, τόνισε πως όπως οι Πατέρες της Εκκλησίας είχαν διαχωρίσει σε ξεχωριστά πεδία μελέτης της θεολογίας, της φιλοσοφίας και της επιστήμης, όχι ως σύγκρουση ή εξωτερική αντιμετώπιση των πραγμάτων και μια διάκριση του καλού με το κακό, αλλά ως μία μέθοδο γνώσεων του Θεού, μέσα από την καθαρτική ή τη φωτιστική άσκηση υπό το πρίσμα της ηθικής, έτσι κι ο νεωτερικός άνθρωπος καλείται να επιτύχει μία ψυχοσωματική ενότητα και να αναλάβει μία ηθική στάση απέναντι στα ζητήματα και τους κινδύνους που εγκυμονεί η ΤΝ κι η κατάχρησή της. Στα αχαρτογράφητα νερά της ΤΝ, πρόσθεσε ο ίδιος, η ορθόδοξη θεολογία, που προσλαμβάνει και μεταμορφώνει λυτρωτικά τα σχήματα του κόσμου μπορεί να διαλέγεται με την επιστήμη και την τεχνολογία και να την νοηματοδοτεί. Ειδικότερα δε, για την ΤΝ  η ορθόδοξη θεολογία προσφέρεται να τη διακονήσει παρέχοντας απαραίτητο ηθικό υπόβαθρο και χαράσσοντας τα όρια της χρήσεως της, όχι φυσικά για την περιορίσει και να την ελέγξει, αλλά για να την στρέψει στην υπηρεσία του ανθρώπου, ο οποίος αποτελεί μεν δημιούργημα κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση του Θεού, αλλά δεν είναι ένα απλό είδωλο, παρά ένα αυτονομημένο και δημιουργικό ον.  

Από τη δική του πλευρά ο αντιπρόεδρος και προεδρεύων της Ελληνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής, Χαράλαμπος Τσέκερης, τόνισε πως η εποχή μας, ναι μεν είναι μία εποχή τεχνολογικά κορεσμένη, αλλά ταυτόχρονα διψά για πνευματικές αναζητήσεις. Παρά την πολυπλοκότητα της καθημερινότητας και την υποχώρηση εννοιών που άπτονται της ηθικής παρασκευής του ανθρώπου, σήμερα αναζητούμε νόημα και ταυτότητα όσο ποτέ άλλοτε. Άλλωστε, τόνισε ο κ. Τσέκερης, η λογική και η τεχνολογία προσπαθούν από την πλευρά τους να εστιάσουν στο πώς διαταράσσονται ηθικές έννοιες, όπως η ελευθερία, η αυτονομία, η δικαιοσύνη, η ασφάλεια σε μία εποχή που διαταράσει κάθε τι που θεωρούσαμε δεδομένο και αυτονόητο ειδικά για την ελευθερία και την ελευθερία της βούλησης που μας προσέδωσε η θεία Χάρις. «Μέσα σε τούτη την καθημερινή αμφιβολία για τις βεβαιότητες της τεχνικής και την παντοδυναμία των μηχανών,  χρειαζόμαστε περισσότερο αναστοχασμό πνευματικό και νομίζω ότι η ορθόδοξη θεολογία μπορεί να μας βοηθήσει να αναστοχαστούμε για το σκοπό της ύπαρξης για το νόημα της κοινωνικής συνύπαρξης», σχολίασε. Η καλή πνευματικότητα και η ορθόδοξη θεολογία, δημιουργούν ένα πλαίσιο αποφατικής θεωρίας και για την ΤΝ, η οποία θα νοείται ως μία νοημοσύνη που απλά διευκολύνει κι απομακρύνει εμπόδια και δεν είναι μία καταστατική τεχνητή νοημοσύνη που θέλει να ελέγχει. 

Την εναρκτήρια διάλεξη για τη διημερίδα, με τίτλο «Η σωτηριολογική διάσταση της τεχνολογίας: οντολογικές προϋποθέσεις μιας θεμελιώδους παρεξήγησης», παρέδωσε ο Αλέξανδρος Κατσιάρας, διευθυντής σύνταξης του περιοδικού «Θεολογία» της Εκκλησίας της Ελλάδος.  Ανατρέχοντας στην ιστορική πορεία της θεμελίωσης της εσφαλμένης αντίληψης για μία οντολογία εδραζόμενη στην χρησιμοθηρία της τεχνικής, ο κ. Κατσιάρας τόνισε πως στους μοντέρνους καιρούς διαμορφώνεται η πίστη πως η γνώση πλέον αποκτά αξία, μόνον όταν παράγει χρήσιμες ιδέες. Η αποθέωση της χρησιμοθηρίας, έχει ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να παραμένουν στην επιφάνεια των πραγμάτων, στη φαινομενολογία τους κι όχι στην ουσιαστική οντολογία. Αίφνης, η τεχνολογία κι η λειτουργικότητα, αποκτούν μία σωτηριολογική υπόσταση, ενισχύοντας την πίστη, αλλά και τη φαντασίωση ή την ουτοπική ελπίδα, ότι η κατ' αυτόν τον τρόπο εννοούμενη πρόοδος μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα και να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε την αδυναμία, τη φθορά και την αντολογική διαφορά μεταξύ θεού και ανθρώπου κι ίσως ακόμη και τον ίδιο τον θάνατο. Όπως τόνισε ο ίδιος, η μετακένωση αυτής της εσχατολογικής ελπίδας στον χώρο της τεχνολογίας είναι η πρώτη οντολογική μετατόπιση που δεν αφορά μόνο το τι μπορούμε να κάνουμε αλλά και το ποιοι είμαστε. Παράλληλα, δημιουργεί μία νέα σφαλερή ηθική κλίμακα για τα τεχνουργήματα, που αφορά την ουδετερότητα της επιστήμης και των δημιουργιών της, με την δεοντοπρακτική τους νοηματοδότηση να εξαρτάται από τη χρήση (καλή ή κακή) που κάνει ο άνθρωπος και μεταθέτοντας σε αυτόν και την πρόθεσή του, την ευθύνη για τις συνέπειες από αυτή τη χρήση, εξαγνίζοντας την επιστήμη και απαλλάσσοντας το εργαλείο. Αγνοώντας ότι το κάθε εργαλείο επινοήθηκε, σχεδιάσθηκε και προσαρμόσθηκε σε συγκεκριμένες εποχές και για να επιτελέσει καθορισμένους σκοπούς, συνεπώς δεν είναι άμοιρο του πλαισίου της χρήσης τους,  η αποθέωση της έννοιας της ουδετερότητας της επιστήμης συσκοτίζει και μεταθέτει το οντολογικό ερώτημα σε ηθικοπρακτική σκοπιμότητα και τη συναρτά με την αποτελεσματικότητα, την ποσοτικοποίηση, το κέρδος. 
Τούτη η σωτηριολογική ανάταξη της τεχνολογίας, κατά τον κ. Κατσιάρα, έχει ως συνέπεια ότι το πρόσωπο--κεντρικός άξονας της ορθόδοξης πίστης--δεν αναγνωρίζεται πλέον βάσει των φυσικών ιδιοτήτων του και με τη φυσικη του παρουσία, ιδίως με τη σχέση του με το θείο, αλλά με γνώμονα την ικανότητά του απέναντι στη χρήση και τον ετεροπροσδιορισμό του με βάση τα αποτελέσματα της τεχνολογίας. Καθώς η τεχνολογία κι ο ψηφιακός κόσμος μας διαπλάθει εκ των ένδον χωρίς να το καταλαβαίνουμε, τότε η λύση δεν είναι η ενοχοποίηση ή επίκριση ή ο φόβος απέναντι στην τεχνολογία. Η όποια λύση θα προέλθει μόνο αν αναγνωρίσουμε ότι κάθε τεχνολογικό εργαλείο μας διδάσκει ένα τρόπο υπάρξεως, όπου η παντογνωσία δεν είναι σωτηρία. 

Σύμφωνα με τον κ. Κατσιάρα, η ορθόδοξη οπτική δεν εξαντλείται τόσο στην επιμήκυνση της βιολογικής ζωής, διότι η όντως ζωή δεν είναι υπόθεση βιολογίας δηλαδή φύσεως, αλλά του τρόπου υπάρξεως της πίστεως κι η σωτηρία δεν είναι επιδιόρθωση ούτε βελτίωση αλλά σχετίζεται με την τελική νίκη επί του θανάτου, μία νέα άνωθεν γέννηση δια του βαπτίσματος και των μυστηρίων, που δεν είναι συσσώρευση γνώσεων αλλά αποτέλεσμα της σχέσεως με τον Θεό. Για τον λόγο τούτο, η  θεολογική προσέγγιση της χριστιανικής οντολογίας θα μας βοηθήσει να θυμόμαστε ότι το ανθρώπινο Είναι μας δεν αποτελεί ιδιοκτησία μας, αλλά δώρο δάνειο του Θεού, που περιμένει να το επιστρέψουμε. Η οντολογία της τεχνικής, που είναι μία παρα-οντολογία που συγχέει τη λειτουργικότητα με την αλήθεια, την αποτελεσματικότητα με το νόημα, την επιτάχυνση με την πληρότητα και θέτει το ζήτημα της καλής- κακής χρήσης όχι μόνο δεν είναι το πρόβλημα, αλλά συσκοτίζει την πραγματικότητα. Σήμερα, συμπέρανε ο κος Κατσιάρας, κάθε άνθρωπος έχει ψηφιακή υπόσταση και ψηφιακή ταυτότητα, παράλληλα ζει σε ένα ψηφιακό κόσμο. Αυτό, ναι μεν δεν μπορούμε να το αλλάξουμε, ούτε να το σταματήσουμε, αλλά στο μέλλον μπορούμε να αποκτήσουμε μία επίγνωση των συνεπειών και μέσα από τη ανανοηματοδότηση μέσω της πίστεως της ανθρώπινης πλευράς και της ανάγκης για πνευματικότητα να δημιουργηθεί μια ελπίδα, από την οποία μπορεί να πιαστεί η ανθρωπότητα όταν φτάσει σε κάποιο, απευκτέο βέβαια, ενδεχόμενο αποκαλυπτικό αδιέξοδο εντός της Ιστορίας.  

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ