Εδώ Βαρσοβία

Γράφει ο Δρ Θεόδωρος Γ. Κουτρούμπας
Καθηγητής του Παν/μίου της Λουβαίνης
Επισκέπτης Καθηγητής του Παν/μίου του Μοντρεάλ

Θυμάται κάποιος ακόμα τον Ντόναλντ Τουσκ; Ο 66χρονος πολιτικός από το Γντανσκ, που διετέλεσε πρωθυπουργός της χώρας του από το 2007 έως το 2014 και Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου από το 2014 έως το 2019, βρίσκεται και πάλι στο κέντρο της πολιτικής σκηνής της Πολωνίας, πολεμώντας με όλες του τις δυνάμεις ενάντια σ´ένα νέο νόμο που θα μπορούσε να τον καταδικάσει σε πολλά χρόνια σιωπής. 

Οι δυο εμπνευστές του « Νόμου Τουσκ», γιατί έτσι αποκαλούν πια τα μέσα ενημέρωσης το προταθέν στο Κοινοβούλιο κείμενο, είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Andrzej Duda, και ο πρωθυπουργός Mateusz Morawiecki, αμφότεροι μέλη της ηγεσίας του υπερσυντηρητικού κόμματος «Νόμος και Δίκαιοσύνη» (PiS), που ιδρύθηκε το 2001 από τους αδελφούς Kaczynski με εθνικιστική και ακραιφνώς ρωμαιοκαθολική ατζέντα. Ευρωσκεπτικό, το PiS τάσσεται υπέρ της ελεύθερης αγοράς με την προϋπόθεση δυνατότητας κρατικής παρέμβασης για κοινωνικούς λόγους, αλλά υποστηρίζει θέσεις ίδιες με εκείνες της Αμερικανικής «χριστιανικής» ακροδεξιάς σε θέματα όπως ο ορισμός της οικογένειας, οι εκτρώσεις ή τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων.

Αμέσως μετά από τη νίκη του στις βουλευτικές εκλογές του 2015, το κόμμα πέτυχε την κατάργηση όλων των κρατικών οργάνων που είχαν συστηθεί για την πρόληψη και την καταπολέμηση του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και των κοινωνικών διακρίσεων. Μια σειρά από νόμους που επιδιώκουν να θέσουν τα κρατικά μέσα ενημέρωσης κάτω από τον απόλυτο έλεγχο της κυβέρνησης, να εμποδίσουν του δικαστές να εφαρμόζουν την Ευρωπαϊκή νομοθεσία, να περιορίσουν την ελευθερία του λόγου και το δικαίωμα του συνέρχεσθαι, και να ποινικοποιήσουν την έκτρωση για οποιοδήποτε λόγο, οδήγησαν πολλούς πολιτικούς αναλυτές στο συμπέρασμα πως το καθεστώς της χώρας είναι πλέον αυταρχικό, κατ’εικόνα αυτού της Ουγγαρίας του Βίκτωρος Όρμπαν.

Παρά τις μαζικές διαδηλώσεις φιλελευθέρων πολιτών, το PiS κέρδισε και πάλι τις εκλογές το 2019 με ένα εντυπωσιακό 43,6% χάνοντας τον απόλυτο έλεγχο της Γερουσίας, αλλά διατηρώντας μια μεγάλη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, ικανή να διατηρήσει τον Κύριο Morawiecki στον πρωθυπουργικό θώκο. Η αποτυχία του Δημάρχου της Βαρσοβίας, Rafal Trzaskowski να πάρει την Προεδρία της Δημοκρατίας από τα χέρια του χαρισματικού Andrzej Duda το 2020, κατέστησε αναγκαία την εκλογή ενός νέου αρχηγού του ετερόκλητου συνασπισμού κομμάτων που αποτελεί την αξιωματική αντιπολίτευση.

«Νέος» ο Ντόναλντ Τουσκ σίγουρα δεν ήταν, αλλά στα μάτια πολλών, τα χρόνια της διακυβέρνησης της Πολωνίας από το κεντρώο χριστιανοδημοκρατικό του κόμμα φάνταζαν σαν παράδεισος μπροστά στο «αδιάντροπο και μόνιμο κακό» που εκπροσωπεί το PiS, για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του ίδιου του πρώην πρωθυπουργού. Έτσι, η «Πλατφόρμα των Πολιτών» (PO), το κόμμα που ο ίδιος ίδρυσε το 2001, τον εξέλεξε και πάλι πρόεδρο τον Ιούλιο του  2021, καθιστώντας τον de facto ηγέτη του αντικυβερνητικού Συνασπισμού.  

Το μίσος ανάμεσα στον Τουσκ και στους οπαδούς του κόμματος των αδελφών Kaczynski είναι σχεδόν προσωπικό. Μετά το τραγικό αεροπορικό δυστύχημα που οδήγησε το 2010 στο θάνατο τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Lech Kaczynski και μεγάλο αριθμό αξιωματούχων που ταξίδευαν προς το Σμολένσκ για να παραστούν σε τελετες μνήμης σφαγιασθέντων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο Πολωνών στρατιωτικών, ο δίδυμος αδελφός του εκλιπόντος Προέδρου, Jaroslaw Kaczynski, κατήγγειλε συνωμοσία του Κρεμλίνου.

Η επίσημη έρευνα όμως που διεξήχθει από την τότε κυβέρνηση Τουσκ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το δυστύχημα ωφειλόταν σε λάθος του κυβερνήτη του αεροσκάφους που υποτίμησε τη σοβαρότητα των καιρικών συνθηκών. Ο Kaczynski δεν ξέχασε αυτό που θεώρησε ως προδοσία. Όταν ο Τουσκ έθεσε υποψηφιότητα για να επανεκλεγεί Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου το 2017, η Πολωνική κυβέρνηση ήταν η μόνη που καταψήφισε τον Πολωνό υποψήφιο.

Τα χρόνια που πέρασαν δεν κατεύνασαν το μίσος. Με τις βουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου 2023 πρό των πυλών και τις δημοσκοπήσεις να μήν δείχνουν πλειοψηφία για το PiS, ο Πρόεδρος Duda υπέγραψε το νόμο που εγκρίθηκε από τη Βουλή κατόπιν προτάσεως του πρωθυπουργού Morawiecki, με σκοπό να συσταθεί επιτροπή που θα διερευνήσει κατά ποσό η χώρα επηρεάστηκε παρανόμως από τη Μόσχα κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του Τουσκ.

Βαριές τιμωρίες και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων προβλέπονται για τους ενόχους.

Προφανώς ο πρώτος στόχος της κυβέρνησης είναι να θέσει εκτός παιχνιδιού τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, αλλά η συνέχεια της πορείας πολλών στελεχών του Συνασπισμού και άλλων αντιπάλων του PiS, μεταξύ των οποίων αρκετοί δημοσιογράφοι και συνδικαλιστές, απειλείται επίσης.

Εν τω μέσω του συνεχιζομένου πολέμου στη γειτονική Ουκρανία και με το αντιρωσικό αίσθημα πολύ έντονο μεταξύ των Πολωνών, ο «Νόμος Τουσκ» δίχασε βαθιά την κοινωνία και προκάλεσε σωρεία μαζικών διαδηλώσεων και έντονη δυσφορία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που βλέπει με αγανάκτηση την υποχώρηση των δημοκρατικών ελευθεριών στα ανατολικά μέλη της.

Εάν ο Τουσκ αποκλειστεί τελικά από τις εκλογές και μαζί του χαθεί η πιθανότητα ανατροπής του παρόντος αυταρχικού καθεστώτος, θα είναι ολοένα και πιο δύσκολο για τις Βρυξέλλες να ομιλούν περί « κοινών αξιών» για το χτήσιμο του κοινού Ευρωπαϊκού μέλλοντος. Και σε ένα τέτοιο σενάριο είναι ενδιαφέρον να θυμηθούμε ότι οι καταστατικές Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπουν διαδικασία εθελουσίας αποχώρησης κράτους μέλους, αλλά όχι διαδικασία αποκλεισμού.