«Η Δύση ξυπνάει από τον μεταψυχροπολεμικό της λήθαργο»

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου,

Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Όταν στις 9 Νοεμβρίου του 1989, το τείχος του Βερολίνου που χώριζε την κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία από τη Δυτική κατέρρευσε, η Δύση πανηγυρίζει αφού επικρατεί σε παγκόσμιο επίπεδο, με τον Ψυχρό Πόλεμο να ρίχνει ουσιαστικά αυλαία. Η πάλαι ποτέ κραταιά Σοβιετική Ένωση ασθμαίνει, ενώ μεγάλες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία ψάχνουν να βρουν το βηματισμό τους και ο υπόλοιπος κόσμος Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική να προσπαθεί να αποαποικιοποιηθεί στην πράξη.

Με την πτώση του τείχους οι διαδικασίες κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης επιταχύνθηκαν. Δύο χρόνια μετά, το καλοκαίρι του 1991 οι αδιάλλακτοι κομμουνιστές που αντιτάχθηκαν στις μεταρρυθμίσεις του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, εκμεταλλευόμενοι την απουσία του για θερινές διακοπές στην Κριμαία, επιχείρησαν ένα αποτυχημένο πραξικόπημα.

Το πραξικόπημα διήρκεσε τρεις ημέρες με απότοκο την επικράτηση των μεταρρυθμιστών και των φιλοδυτικών συσπειρωμένοι γύρω από τον Μπόρις Γιέλτσιν, ενώ οι δημοκρατίες της η μία μετά την άλλη, κηρύσσουν την ανεξαρτησία τους με αυτό να σημαίνει την αρχή του τέλους για την υπερδύναμη.

Φεβρουάριος 2022, τριάντα χρόνια μετά, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία καταδεικνύει ότι η ρωσική αρκούδα όχι μόνο ξύπνησε από τον χειμέριο ύπνο που είχε πέσει τόσα χρόνια, αλλά βρυχάται και επιζητεί τον ζωτικό της χώρο. Ο Πούτιν με τη δυναμική αυτή ενέργεια  ενεργοποιεί την ιδεολογία του πανσλαβισμού, που ακολουθήθηκε σταθερά από τη ρωσική/σοβιετική εξωτερική πολιτική είτε με εθνικό είτε με διεθνιστικό πρόσημο.

Ο πανσλαβισμός έχει τις απαρχές του τον 19ο αιώνα και είναι το πνευματικό, πολιτικό και πολιτιστικό δόγμα που αποσκοπούσε στην πολιτική συνένωση των σλαβικών λαών με την δημιουργία ενιαίου ομοσπονδιακού κράτους, υπό ρωσικό έλεγχο. Η ένωση αυτή αποσκοπούσε στην αύξηση της δύναμης των Σλάβων, αλλά κατ’ ουσίαν  ήταν ένα ιδεολογικό πρόσχημα της ρωσικής επεκτατικής πολιτικής. Δεν είναι τυχαίο πως μεταξύ των κοινών συμβόλων του κινήματος, διακρίνονται κυρίως τα χρώματα, λευκό, μπλε και κόκκινο, χρώματα της ρωσικής σημαίας.

Είναι όμως το ουκρανικό ζήτημα το μόνο που προβληματίζει τη Δύση σήμερα; Δυστυχώς η απάντηση είναι αρνητική, αφού η Δύση και ειδικότερα η Ευρώπη βρίσκονται σε μια μέγγενη αναταραχών που μπορεί να λαμβάνουν χώρα έξω από το έδαφός της, αλλά την επηρεάζουν άμεσα. Αν ανατρέξουμε  είκοσι χρόνια πριν, η κήρυξη του πόλεμου στο Ιράκ και η Αραβική Άνοιξη οδήγησαν στο Ισλαμικό Κράτος και στον συριακό εμφύλιο.

Η υπόσχεση για εκδημοκρατισμό του αραβικού κόσμου, μέσω της  Αραβικής Άνοιξης έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα με αποσταθεροποίηση του ευρύτερου μεσογειακού χώρου με τις περιπτώσεις της Λιβύης και της Συρίας να είναι οι πιο χαρακτηριστικές. Ο εκτεταμένος πόλεμος στη Συρία, ο οποίος δημιούργησε την προσφυγική κρίση στην Ευρώπη, συνέβαλε στην άνοδο του λαϊκισμού στη Δύση.

Η νίκη του Brexit στο δημοψήφισμα στη Βρετανία εκτός των άλλων, σαφώς συνδέεται  με την ανάκτηση του ελέγχου των συνόρων της Βρετανίας για να περιοριστεί η μετανάστευση. Αυτό είναι εμφανές και σήμερα αφού οι Βρετανοί ελέγχουν τις προσφυγικές ροές από την Ουκρανία, δημιουργώντας σημεία ελέγχου στο Καλαί της Γαλλίας.

Έτσι, ο πόλεμος του Ιράκ συνέβαλε στην απώλεια της πίστης του κοινού στους ειδικούς και στο κατεστημένο. Δυστυχώς, ο μεταψυχροπολεμικός θρίαμβος της Αμερικής και εν γένει της Δύσης συνετρίβη και κάηκε στη Μέση Ανατολή. Αν ο πόλεμος του Ιράκ ήταν ο καταλύτης, η αποτυχία να σταματήσει την αιματοχυσία στη Συρία ήταν η απόδειξη.

Αν παρατηρήσουμε πιο προσεκτικά τη μεγάλη εικόνα με την επέμβαση της Ρωσίας δημιουργείται ένα τόξο αποσταθεροποίησης γύρω από τον ευρωπαϊκό χώρο από τον Αρκτικό Ωκεανό (σύνορα Ρωσίας-Φιλανδίας) έως τις μεσογειακές ακτές.  Βέβαια, οφείλουμε να συνυπολογίσουμε και τις βλέψεις της Τουρκίας οι οποίες έχουν και αυτές αναθεωρητικό χαρακτήρα συνόρων, όπως προσπάθησε τον Φεβρουάριο του 2020, ανεπιτυχώς να κάνει.

Έτσι, ο δυτικός κόσμος και ειδικότερα η Ευρώπη έχει να αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις. Εκτός από την εκρηκτική περιρρέουσα ατμόσφαιρα, η επισιτιστική αλλά κυρίως η ενεργειακή αυτάρκεια θα απασχολήσουν τη γηραιά ήπειρό. Προφανώς, οι επόμενες χρονιές θα είναι κρίσιμες, αν και οι πλούσιες δυτικές κοινωνίες λόγω οικονομικής ευμάρειας θα βρουν τον τρόπο να επιβιώσουν έστω και δύσκολα, αφού θα μπορέσουν να έχουν πρόσβαση στα πλανητικά αποθέματα τροφής και ενέργειας.

Η μεγάλη πρόκληση δυστυχώς θα είναι για τις πιο φτωχές χώρες που θα αντιμετωπίσουν επισιτιστικές αλλά και ενεργειακές ελλείψεις με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων εστιών έντασης ανά τον πλανήτη.


    Βιβλιογραφία
•    Duby, Georges. Παγκόσμιος Ιστορικός Άτλας. Εκδόσεις: Πατάκη
•    Young, Robert. Μεταποικιακή Θεωρία, Μια ιστορική εισαγωγή. Εκδόσεις: Πατάκη
•    Σούκα, Σοφία – Αθηνά. Η επίδραση του Πανσλαβισμού στη ρωσική κοινωνία και εξωτερική πολιτική. Μεταπτυχιακή διατριβή
•    Χατζηβασιλείου, Ευάνθης. Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου. Εκδόσεις: Πατάκη
•    Η Αραβική Άνοιξη και το φαινόμενο της πεταλούδας. Το Βήμα
•    Δέκα χρόνια μετά την Αραβική Άνοιξη. https://p.dw.com/p/3mpo2