ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΡΙΑ

Δρ. Κωνσταντίνος Π. Μπαλωμένος

Πολιτικός Επιστήμονας – Διεθνολόγος
Πρώην Γενικός Διευθυντής - Γενικής Διεύθυνσης
Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και Διεθνών Σχέσεων (ΓΔΠΕΑΔΣ)
Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ)

Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ και η επιδίωξη της Τουρκίας να  μετατρέψει τη Συρία σε Τουρκικό Προτεκτοράτο, περιπλέκει ακόμη περισσότερο την κατάσταση στο ήδη ασταθές και έντονα συγκρουσιακό περιβάλλον ασφάλειας της Μέσης Ανατολής.      Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί επίσης, η απουσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), από τα τεκταινόμενα στην περιοχή.

Συγκεκριμένα, η Ε.Ε. αδυνατεί να λειτουργήσει ως ένας αξιόπιστος πάροχος ασφάλειας -όπως ορίζει ο πρωταρχικός στόχος της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Πυξίδας (Strategic Compass)- και να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στον τομέα της άμυνας και ασφάλειας, επηρεάζοντας τις διεθνείς εξελίξεις.

Υπό το πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα καλείται να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο για τη διαμόρφωση μιας αξιόπιστης ευρωπαϊκής πολιτικής για τη Συρία και τη Μέση Ανατολή γενικότερα.

Συγκεκριμένα, ο Έλληνας Πρωθυπουργός κ. Κυριάκος Μητσοτάκης οφείλει να συνεχίσει τις έως τώρα σημαντικές παρεμβάσεις του και να αξιοποιήσει ακόμη περισσότερο το διεθνές κύρος και την επιρροή του στους ομολόγους του (με πολλούς από τους οποίους διαθέτει άριστη προσωπική και πολιτική σχέση), ώστε: α) να αντιληφθούν οι Ευρωπαίοι εταίροι μας το κόστος ασφαλείας που θα κληθεί να πληρώσει η Ευρώπη σε περίπτωση περαιτέρω αποσταθεροποίησης της Συρίας και της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής και β) να ληφθούν από μέρους της Ε.Ε. άμεσες αποφάσεις και απτές θεσμικές πρωτοβουλίες που θα συμβάλουν στην αποκλιμάκωση της κρίσης στη Συρία, τη διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας και την ομαλή πολιτειακή της μετάβαση και σταθεροποίηση. 

Αξίζει να υπενθυμίσουμε, ότι στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής που έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες, στις 19/12/2024, η Ελλάδα μαζί με την Κύπρο και την Αυστρία κατέθεσαν Non-Paper σχετικά με τα επόμενα βήματα που θα πρέπει να αναλάβει η Ε.Ε. για να μην παραμείνει παρατηρητής των εξελίξεων στη Συρία.

Επίσης, οι Πρωθυπουργοί Ελλάδας και Κύπρου ενημέρωσαν τους ομολόγους τους για την πιθανότητα να καθοριστεί κάποιου είδους ΑΟΖ μεταξύ Τουρκίας και Συρίας, που να παραγνωρίζει τα αναμφισβήτητα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου, τονίζοντας ότι:  «Δεν μπορεί να υπάρξει πιθανότητα οποιασδήποτε συμφωνίας Τουρκίας - Συρίας, που να καταπατά τα δικαιώματα της Κύπρου».

Στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε., υπήρξε και μια ακόμη επιτυχία για την Ελλάδα.

Έπειτα από πρόταση του Έλληνα Πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη, συμφωνήθηκε η σύγκληση Έκτακτης Συνόδου της Ε.Ε. στις 3 Φεβρουαρίου 2025, με αποκλειστικό θέμα την Ευρωπαϊκή Άμυνα. Το γεγονός αυτό, αποτελεί μεγάλη επιτυχία για την Ελλάδα (αν σκεφτεί κανείς, ότι από την ένταξη της Ελλάδας στην Ε.Ε., ουδείς άλλος Έλληνας Πρωθυπουργός έχει καταφέρει να ορίζει την ατζέντα Συνόδου της Ε.Ε.) και ταυτόχρονα, μεγάλη ευκαιρία για να προωθηθούν τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας και της Κύπρου.

Η πρόταση του κ. Μητσοτάκη έρχεται σε συνέχεια της Επιστολής που είχε αποστείλει το Μάιο του 2024 ο Έλληνας Πρωθυπουργός μαζί με τον Πολωνό Πρωθυπουργό κ. Τούσκ στην κα. Φον ντερ Λάϊεν, με αίτημα τη δημιουργία μιας κοινής «ΑΣΠΙΔΑΣ» για την αεράμυνα της Ευρώπης, με κοινοτική χρηματοδότηση.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τις δηλώσεις του κ. Μητσοτάκη (μετά την τελευταία Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε.), «οι χώρες της Ε.Ε. πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για την οργάνωση της άμυνάς τους και λόγω της τεράστιας γεωπολιτικής έντασης την οποία αντιμετωπίζουμε, απαιτείται μία πολιτική αφύπνιση της Ευρώπης μέσω της διάθεσης ευρωπαϊκών πόρων, καθώς και τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Αμυντικού Ταμείου». 

Κοντολογίς, αν στην έκτακτη Σύνοδο της Ε.Ε. που θα λάβει χώρα στις 3/2/2025 επιτευχθεί ο στόχος του Έλληνα Πρωθυπουργού, η Ελλάδα θα μπορέσει να εντάξει την άμυνά της στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής άμυνας και έτσι, μέσω ευρωπαϊκής χρηματοδότησης να καλύψει τους πόρους που απαιτούνται για την ικανοποίηση μέρους ή του συνόλου των εξοπλιστικών της αναγκών.

Αν επιτευχθεί κάτι τέτοιο, το όφελος για την Ελλάδα εκτός από αμυντικό θα είναι και δημοσιονομικό.

Για παράδειγμα, ας αναλογιστούμε τι θα συμβεί αν η Ελλάδα κατορθώσει να λαμβάνει κάθε χρόνο 3 έως 5 δις Ευρώ, για την κάλυψη των εξοπλιστικών της αναγκών από την Ε.Ε.. Τα χρήματα που θα εξοικονομηθούν από τον κρατικό προϋπολογισμό, θα δημιουργήσουν δημοσιονομικό χώρο και θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν από την οποιαδήποτε Ελληνική Κυβέρνηση, για κοινωνικές παροχές και τη βελτίωση του βοιωτικού επιπέδου των Ελλήνων πολιτών.  

Ειδικότερα, η Ελλάδα για να πρωταγωνιστήσει σε αυτή τη διαδικασία, θα πρέπει να μιλήσει στους Ευρωπαίους εταίρους της όχι με όρους εθνικού συμφέροντος, αλλά με όρους ευρωπαϊκού συμφέροντος και να αναδείξει τα ευρωπαϊκά συμφέροντα που διακυβεύονται από τις εξελίξεις στη Συρία και τη Μέση Ανατολή.

Συγκεκριμένα, θα πρέπει να τονίσει τις απειλές που ελλοχεύουν για την ασφάλεια των ευρωπαίων πολιτών (τρομοκρατία, μεταναστευτικό, διασπορά όπλων μαζικής καταστροφής κ.λπ), των κρίσιμων υποδομών και την ακεραιότητα των συνόρων της Ευρώπης, καθώς επίσης, το σημαντικό ρόλο που καλείται να διαδραματίσει η Ε.Ε. τόσο για τη σταθερότητα στην Ευρώπη όσο και για τη διασφάλιση της ειρήνης και ασφάλειας σε όλο τον κόσμο.

Η Ελλάδα επίσης, θα πρέπει να αποτελέσει την φωνή των Κούρδων της Συρίας μέσα στην Ε.Ε. και να επιδιώξει οι εταίροι της, να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την υποστήριξή τους και τη διατήρηση της αυτονομίας τους.

Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι Κούρδοι της Συρίας συμμετείχαν στην Παγκόσμια Εκστρατεία κατά του ISIS και συνεχίζουν να διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο κατά της τρομοκρατίας, αφού διατηρούν υπό κράτηση χιλιάδες αιχμαλώτους μαχητές του ISIS.

Επιπλέον, η Ελλάδα θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες για τη διαμόρφωση ευρωπαϊκού πλαισίου για την ανοικοδόμηση της Συρίας και τη διαδικασία υλοποίησής του.  

Θα πρέπει να επισημανθεί επίσης, ο κίνδυνος ενός νέου μεταναστευτικού κύματος και η απειλή ασφάλειας που θα προκύψει σε περίπτωση που μέσω των εν λόγω ροών εισέλθουν ισλαμιστές τρομοκράτες στην Ευρώπη έτσι ώστε, να υπάρξει ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική για την επιστροφή Σύρων προσφύγων, αλλά και τη συνολική διαχείριση των μεταναστευτικών ροών όχι μέσω της Τουρκίας, αλλά απευθείας με τη νέα Συριακή ηγεσία. 

Επιπρόσθετα, η Ελλάδα πρέπει να επισημάνει στους εταίρους της, ότι σε περίπτωση παράτασης της αστάθειας στην περιοχή, ελλοχεύει ο κίνδυνος νέας ενεργειακής κρίσης με σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις για την Ευρώπη καθώς επίσης, ότι η μετατροπή της Συρίας σε Τουρκικό προτεκτοράτο, θα οδηγήσει στην ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από την Τουρκία.   

Υπό το πρίσμα αυτής της απειλής, η Ελλάδα καλείται να παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των  μελλοντικών ενεργειακών διαδρομών (π.χ. Ισραήλ – Κύπρος – Ελλάδα), ώστε να καταστεί ενεργειακός παίκτης και να συμβάλλει στην ενεργειακή αυτονομία της Ευρώπης.

Επιπλέον, η Ελλάδα πρέπει να αξιοποιήσει το νέο Σύμφωνο της Ε.Ε. για τη Μεσόγειο και να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην υλοποίηση σημαντικών έργων όπως η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Αιγύπτου, το λεγόμενο GREGY, και το IMEC και ο Οικονομικός Διάδρομος της Μέσης Ανατολής της Ινδίας.

Μέσω της Ε.Ε., πρωταγωνιστικό ρόλο μπορεί να παίξει η Ελλάδα επίσης, στην προστασία των δικαιωμάτων των θρησκευτικών μειονοτήτων στη Συρία και να τεθεί επικεφαλής ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών ανθρωπιστικής βοήθειας.     

Τέλος, σε σχέση με την πιθανότητα οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ  Τουρκίας και Συρίας, η Ελλάδα θα πρέπει να χειριστεί το θέμα όχι έως Ελληνο –Τουρκικό, αλλά ως Ευρω –Τουρκικό και μέσω της Ευρωπαϊκής ισχύος να ασκηθούν οι ανάλογες πιέσεις (εμπορικές πιέσεις, διακοπή προμήθειας εξοπλισμών, περιοριστικά μέτρα κ.λπ), ώστε  να ακυρωθεί μια τέτοια προσπάθεια.  

Εν κατακλείδι, κόντρα στις φωνές του λαϊκισμού και τους παντός είδους κινδυνολόγους που μιλούν για αμηχανία της Ελλάδας μετά τις τελευταίες εξελίξεις στη Συρία, και την ανάδειξη της Τουρκίας σε πρωταγωνιστή στην περιοχή, η Ελλάδα δεν έχει λόγο να ανησυχεί.

Έχει δικαιωθεί από τις έως τώρα στρατηγικές της επιλογές και διαθέτει γεωπολιτική και διπλωματική ισχύ για να εξισορροπήσει την πρόσκαιρη ενίσχυση του ρόλου της Τουρκίας.

Η Ελλάδα μέσω της Ε.Ε. και των ισχυρών συμμαχιών της, μπορεί να καταστεί σημαντικός παίκτης, αλλά και πυλώνας σταθερότητας και ασφάλειας στην περιοχή και τέλος, εγγυητής για την ειρηνική μετάβαση στη Συρία.

Υπό αυτή την οπτική, η Ελλάδα χρειάζεται να αξιοποιήσει τις στρατηγικές ευκαιρίες που θα προκύψουν και να αναπτύξει ακόμη πιο ενεργή διπλωματία, ώστε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της πολιτικής της Ε.Ε. για τη Συρία, να καταστεί ο εκφραστής της Ευρώπης στην περιοχή και να αυξήσει το γεωπολιτικό της αποτύπωμα.