Μουσειο…λόγος: «Η ισότητα και η διαφορετικότητα στα Μουσεία»

Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα
Μουσειολόγος - Επιμελήτρια Εκθέσεων - Υπ. Διδάκτωρ Μουσειολογίας & Επικοινωνίας της Επιστήμης

Τα ζητήματα της ισότητας και της διαφορετικότητας απασχολούν χρόνια τώρα τη μουσειακή κοινότητα, ακόμη και σήμερα δεν περιλαμβάνονται στις πρακτικές  και την πολιτική του μουσείου. Κάποια ιδρύματα, περιορίζονται σε συγκεκριμένα θέματα ισότητας (όπως φυλή, φύλο ή αναπηρία). H κοινωνία μας συνεχώς εξελίσσεται και αλλάζει και το μουσείο θα πρέπει να αναζητήσει νέους τρόπους προσέγγισης της διαφορετικότητας. Ορισμένοι οργανισμοί προσπάθησαν να ενσωματώσουν την ποικιλομορφία και την ισότητα στην οργάνωση τους, όπως το να προσλάβουν προσωπικό σε όλα τα επίπεδα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, να ενισχύουν τις σχέσεις μεταξύ διαφορετικών ομάδων, να προσελκύσουν κοινό με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κ.ά. Σύμφωνα με έρευνες, καλές πρακτικές για το θέμα αυτό συναντούμε σε μουσεία τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μερικά από τα θέματα που απασχολούν τα μουσεία είναι ο στρατηγικός σχεδιασμός και η διαμόρφωση πολιτικής του οργανισμού για τα κρίσιμα αυτά ζητήματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σε μουσεία στο εξωτερικό, το προσωπικό έχει ως βασική αρμοδιότητα την ανάπτυξη πολιτικών και πρακτικών για την ισότητα και τη διαφορετικότητα. Παράλληλα, οι εργαζόμενοι ενημερώνονται για τις νέες εξελίξεις από εξωτερικούς συνεργάτες και κατά τη διάρκεια της επιμόρφωσης τους διαμορφώνουν νέα σχέδια δράσεων που καλύπτουν τις ανάγκες της κοινωνίας και επαναπροσδιορίζουν το ρόλο του μουσείου.
Το γνωστό μουσείο Victoria & Albert Museum (V&A) στο Λονδίνο διαθέτει υπεύθυνο για την ισότητα και τη διαφορετικότητα και μια εγκεκριμένη από τη νομοθεσία Στρατηγική Πρόσβασης, Ένταξης και Διαφορετικότητας. Από το 2010, διαθέτει σχετικά σχέδια δράσης, τόσο για τα προγράμματα αναπηρίας όσο και για την ισότητα των φύλων. Όλα αυτά έχουν πλέον ενσωματωθεί στη πολιτική του μουσείου και στον ετήσιο στρατηγικό σχεδιασμό του. Ένας από τους κύριους στόχους του είναι: «Να παρέχει τη βέλτιστη πρόσβαση σε συλλογές και υπηρεσίες για διαφορετικά είδη κοινού, τώρα και στο μέλλον».  Επίσης, το Μουσείο του Λονδίνου, το οποίο είναι ένα από τα πρώτα μουσεία που προσέγγισε ζητήματα ισότητας, δημιούργησε τμήμα για την καλύτερη μελέτη και σχεδιασμό της διαφορετικότητας. Σημαντικό είναι να ελέγχονται τακτικά όλα τα ζητήματα και οι λειτουργίες των μουσείων για την ενσωμάτωση της ισότητας και της διαφορετικότητας στον ετήσιο σχεδιασμό της στρατηγική τους, όπως είναι η πολιτική συλλογής, η δια βίου μάθηση και οι στρατηγικές ανάπτυξης κοινού. Μια τέτοια πρακτική, της αξιολόγησης «αναγκάζει» τον οργανισμό να εξετάσει τόσο τις αρνητικές όσο και τις θετικές επιπτώσεις σε σχέση με τις πολλές παραμέτρους που πρέπει να λάβει υπόψιν, όπως θέματα της κοινωνίας και της νομοθεσίας κάθε χώρας. Πολλοί επαγγελματίες του πολιτισμού αναφέρουν ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην πολιτική και στο ρόλο που διαδραματίζει το Υπουργείο Πολιτισμού, Μέσων Ενημέρωσης και Αθλητισμού, σε αντίθεση με τις Η.Π.Α που δεν διαθέτει παρόμοιο φορέα. Παράλληλα, στις Η.Π.Α τα περισσότερα μουσεία ιδρύονται και λειτουργούν από ιδιώτες, γεγονός που δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για δράσεις ισότητας και διαφορετικότητας, ενσωματώνοντας αυτούς τους τομείς στην αποστολή και στον στρατηγικό τους σχεδιασμό.  

Πολλές έρευνες, επίσης, αναφέρουν ότι η ηγεσία αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα για την προώθηση της αλλαγής που θα θέλαμε να δούμε. Τα ερωτήματα που δημιουργούνται είναι τα εξής: είναι ικανός ένας και μόνο ηγέτης να προχωρήσει στην αλλαγή αν δεν έχει την υποστήριξη των υπολοίπων εργαζομένων του οργανισμού; Τι συμβαίνει όταν διευθυντές, ανώτερα στελέχη και άλλοι εργαζόμενοι σε θέσεις εξουσίας αποτελούν εμπόδιο στην αλλαγή, όπως είναι για παράδειγμα τα ζητήματα ισότητας; Στα ερωτήματα αυτά έχουν απαντήσει διευθυντές και εργαζόμενοι μουσείων, όπως είναι το Μουσείο του Λονδίνου, το Smithsonian, Birmingham Museums and Art Gallery. Μια εργαζόμενη στο Μουσείο του Λονδίνου αναφέρει «η ηγεσία υπήρξε βασικός μοχλός για την αλλαγή στο Μουσείο, ο Διευθυντής ήταν πάντα απίστευτα υποστηρικτικός για τη ποικιλομορφία και επιθυμεί το Μουσείο να είναι πρότυπο καλής πρακτικής για τη διαφορετικότητα».
Η Camille Akeju,  Διευθύντρια του Μουσείου Anacostia του Smithsonian, πιστεύει ότι η ηγεσία, αυτή καθαυτή, δεν αρκεί: Είναι απλό για έναν ηγέτη να πει «αυτό θα κάνουμε». Είναι άλλο πράγμα για ένα ηγέτη να βοηθήσει το προσωπικό να κατανοήσει και να εντοπίσει τις αλλαγές που πρέπει να συμβούν στον οργανισμό για να διασφαλίσει ότι τα άτομα αναλαμβάνουν και συμμερίζονται την ευθύνη για αυτές τις αλλαγές.
Στο Birmingham Museums and Art Gallery, ο Διευθυντής Σχεδιασμού και Υποστήριξης, έχει την ευθύνη για την επίβλεψη και την προώθηση της ισότητας και της διαφορετικότητας, ισχυρίζεται ότι: « η ηγεσία δεν ασκείται μόνο από το δικό μου επίπεδο, αλλά απευθείας μέσω του οργανισμού. Η πρόοδος είναι αδύνατη χωρίς την προωθήσει από τον οργανισμό (ενν. τα υψηλόβαθμα στελέχη)».
Το ενδιαφέρον για τη διαφορετικότητα και την ισότητα πρέπει να αποτελεί ευθύνη όλων, η πρόοδος θα επέλθει μόνο όταν τα μέλη του προσωπικού ενός οργανισμού και της κοινωνίας μας αποκτήσουν γνώσεις και δεξιότητες για τα συγκεκριμένα ζητήματα, ώστε να  μπορέσουν να τις ενσωματώσουν στην εργασία τους και κατ’ επέκταση σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής πραγματικότητας.