«Ο Θεός και το 1821»: Μια έρευνα για τη σχέση της Ορθόδοξης πίστης με την Επανάσταση

Γράφει ο Νικόλαος Ζαΐμης, Δημοσιογράφος στο Διεθνές Πρακτορείο Εκκλησιαστικών Ειδήσεων ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ (ope.gr) 

Το έτος που διανύουμε είναι έτος επετειακό καθώς συμπληρώνονται διακόσια χρόνια από την έναρξη της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Πολλά είναι τα βιβλία τα οποία γράφτηκαν ή και γράφονται με αφορμή το έτος αυτό, άλλα για να φωτίσουν και άλλα για να προβληματίσουν. Μια βόλτα από τους αφιερωματικούς χώρους που έχουν δημιουργήσει τα βιβλιοπωλεία αρκεί, για να βρει ο καθένας αυτό που τον εκφράζει ή του κεντρίζει το ενδιαφέρον.
Υπάρχουν, όμως, βιβλία τα οποία δεν γράφτηκαν για να τιμήσουν μόνο τα διακόσια χρόνια από την Επανάσταση, αλλά και για να παρουσιάσουν πτυχές του Αγώνα οι οποίες, για διάφορους λόγους, είτε σκοπίμως αποσιωπήθηκαν είτε δεν τους δόθηκε η ανάλογη βαρύτητα. Ένα από τα ζητήματα αυτά είναι η θρησκευτικότητα των αγωνιστών του ’21 και η Ορθόδοξη πίστη ως ψυχική πηγή δύναμης του λαού κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας. Απαντήσεις στα θέματα αυτά δίνει το βιβλίο - έρευνα του Ομότιμου Καθηγητή κ. Ηλία Β. Οικονόμου με τίτλο: «Ο Θεός και το 1821. Το θείον εις τον λόγον και την πράξιν των πρωτουργών και του λαού κατά την Εθνεγερσίαν», το οποίο κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2018 από τις εκδόσεις Σαΐτη.
Για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού, το οποίο αποτελεί προϊόν συστηματικής εργασίας δεκαετιών, ο διακεκριμένος Καθηγητής, τέως Κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής Αθηνών και τέως Αντιπρόεδρος του Σώματος Ομοτίμων Καθηγητών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στηρίζει την έρευνά του όχι στη σύνθεση βιβλίων που έγραψαν άλλοι για το 1821, αλλά αποκλειστικά στα κείμενα τα οποία γράφτηκαν από τους αγωνιστές. Όπως ο ίδιος σημειώνει στον πρόλογο του βιβλίου: «Είναι καταγραφή έρευνας πρωτογενούς. Είναι ερευνητικό, όχι απλώς της ιστορίας, δηλαδή των πολεμικών, διπλωματικών και άλλων γεγονότων του αγώνος, αλλά της καταστάσεως της ψυχικής δομής των διεκδικητών της, θεόθεν δεδομένης, ελευθερίας».
Το έργο, συνολικής έκτασης 254 σελίδων, διαιρείται σε τρία μέρη. Στο πρώτο, το  γενικόν, ο συγγραφέας παρουσιάζει μέσα από εισαγωγικά κεφάλαια τη σύνθεση των εννοιών «Θεός» και «θρησκεία» με τις έννοιες «επανάσταση» και «ελευθερία» οι οποίες αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα του Αγώνα του ’21 και των κειμένων, που τον διέσωσαν. Διεξοδικά εξετάζεται το ζήτημα της ελληνικής ιδιοτυπίας του Αγώνα. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας: «κανένα μεγάλο έργο, ιστορικό ή πρακτικό, εμφανές και ομολογούμενο, ή αφανές και μη ομολογούμενο δεν πραγματοποιείται, αν δεν έχει ως σχέδιο, ως πρόγραμμα ένα όραμα. Το όραμα προηγείται και είναι η ολιστική, άυλη, διανοητική εικόνα του επιθυμητού και επιδιωκόμενου μέλλοντος. Αντιστοίχως η πραγμάτωση είναι η επαλήθευση του οράματος, δια της αισθητοποιήσεως του». Τη σύνθεση οραματιστή και πραγματιστή ο συγγραφέας την εντοπίζει στα πρόσωπα του  Ρήγα Βελεστινλή – Φεραίου και του Ιωάννη Μακρυγιάννη στα οποία αφιερώνει ειδικά κεφάλαια. Το πρωτότυπο του βιβλίου αυτού μπορεί να το εντοπίσει ο αναγνώστης στην εμπεριστατωμένη ερμηνεία την οποία κάνει ο συγγραφέας σχετικά με τη Θεολογία της Απελευθερώσεως.
Στο δεύτερο μέρος, το ειδκόν, ο συγγραφέας παραθέτει 144 αυθεντικές μαρτυρίες οι οποίες προέρχονται κυρίως από επίσημα κείμενα του Αγώνα και απομνημονεύματα αγωνιστών, τα οποία ακολουθεί μικρός σχολιασμός του συγγραφέα. Στα κείμενα του 1821, εκτός από την ιδιαίτερη θρησκευτική τους γλώσσα που αποκαλύπτει την θρησκευτική, ορθόδοξη υποδομή των αγωνιστών και του Αγώνα, γίνεται αναφορά και σε σύμβολα , που και αυτά αποτελούν ένα σημαντικότατο σύστημα έκφρασης ιδεών. Τα σύμβολα που χρησιμοποιήθηκαν στον αγώνα είναι ποικίλα, αλλά αυτό το οποίο κυριαρχεί στα κείμενα είναι ο σταυρός. Ο σταυρός χρησιμοποιήθηκε τόσο στην ατομική όσο και στην ομαδική ευσέβεια. Σημειώνει χαρακτηριστικά ο Κολοκοτρώνης: «… και τους λέγω – έκαμα το σταυρό μου -: «Όσοι αγαπάτε την πατρίδα ελάτε κοντά μου». Εκίνησα, με ακολουθούν διακόσιοι».
Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας ανακεφαλαιώνει με συνοπτικό τρόπο τον καταιγισμό των πληροφοριών, μαρτυριών και τεκμηρίων του ενεργού θρησκευτικού, ορθόδοξου ψυχισμού των αγωνιστών και του λαού τα οποία έχει συγκεντρώσει στο έργο του.
Το βιβλίο αυτό προστίθεται στη βιβλιογραφία του 1821 χωρίς μονομερείς ακρότητες και τυμπανοκρουσίες, με μοναδικό μάρτυρα τα αδιάψευστα κείμενα του Αγώνα συμπεραίνοντας ότι, ο αγώνας υπήρξε Θεοκεντρικός και μάλιστα Χριστοκεντρικός. Υπήρχε μια συνεχής παρουσία του Θείου στον λόγο και στην πράξη. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνουν τα λόγια του Ιωάννη Καποδίστρια: «Ας δοξάσωμεν ολοψύχως τον Ύψιστον Θεόν. Ας ευλογήσωμεν το Άγιον όνομα… Η ευσπλαχνία του διά θαυμάτων έσωσεν την Ελλάδα. Ας είμεθα άρα ενδομύχως πεπεισμένοι ότι δεν εθαυματούργησεν ματαίως». (Μονόφυλλα του αγώνος τ. Ι)