Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη

Η Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη είναι η ιδρυτική διακήρυξη του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος. Παρουσιάστηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου σε κεντρικό ξενοδοχείο της Αθήνας στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974.
Στην παρουσίαση είχαν παραστεί αρκετά στελέχη του ΠΑΚ που ζούσαν μέχρι την πτώση της δικτατορίας στο εξωτερικό, όπως και άλλα πρόσωπα από τον χώρο του Κέντρου και της Αριστεράς με συμμετοχή στον αντιδικτατορικό αγώνα στην Ελλάδα, μεταξύ των οποίων ο Σάκης Καράγιωργας, ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος και ο Κώστας Σημίτης. Αρκετοί από τους παρόντες και τις παρούσες εντάχθηκαν στο ΠΑ.ΣΟ.Κ και, αργότερα, εκλέχτηκαν βουλευτές του κόμματος ή άσκησαν υπουργικές θητείες στις μετέπειτα κυβερνήσεις του κόμματος.

Περιεχόμενο
Σύμφωνα με την ιδρυτική διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, σκοπός της δράσης του ΠΑΣΟ.Κ είναι: 1. Η Εθνική Ανεξαρτησία, 2. Η Λαϊκή κυριαρχία, 3. Η Κοινωνική Απελευθέρωση και 4. Η Δημοκρατική Διαδικασία.[1] Αυτές αποτελούν τις αρχικές θέσεις και την ιδεολογία του κόμματος. Ανάμεσα στους σκοπούς του τέθηκε επίσης η τιμωρία των ενόχων της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών και η αποχουντοποίηση.
Όπως αναφέρει ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, «μετά από επίμονη παλαϊκή απαίτηση για την τιμωρία των ενόχων της δικτατορίας και την αποχουντοποίηση του κρατικού μηχανισμού, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας (Ν.Δ.) κατέθεσε καθυστερημένα στη Βουλή στις αρχές Ιανουαρίου 1975 σχέδιο ψηφίσματος με το οποίο θεωρητικά άνοιγε ο δρόμος για να λογοδοτήσουν όλοι οι πραξικοπηματίες, όπως ήταν η παραγραφή και η αμνήστευση των αδικημάτων, με την κατάργηση των νομικών κωλημάτων που είχε δημιουργήσει η Χούντα για να τους προστατεύσει από ενδεχόμενες διώξεις».
Η διακήρυξη ξεκινάει ως εξής: «Η τραγωδία της Κύπρου καθώς και οι κίνδυνοι που έχουν προκύψει για το έθνος , τόσο από την αδίστακτη επεκτατική λογική του Πενταγώνου στα πλαίσια του ΝΑΤΟ όσο και από την προσπάθεια της αμερικανοκίνητης Χούντας να μετατραπούν οι Ένοπλες Δυνάμεις μας αποκλειστικά σε όργανο αστυνόμευσης του Ελληνικού χώρου, κυριαρχούν στην σκέψη κάθε Έλληνα. Όμως η ενότητα του λαού στην απόφαση του να αντιμετώπιση ανυποχώρητα τον εξωτερικό κίνδυνο και κάθε επιβουλή ενάντια στην ακεραιότητα της εθνικής μας παρουσίας δεν δικαιώνει την απραξία της κυβέρνησης σε τρεις κρίσιμους τομείς: την τιμωρία των ενόχων της επταετίας, της σφαγής του Πολυτεχνείου, της Κυπριακής Τραγωδίας, την κάθαρση του κρατικού μηχανισμού και την πλήρη αποκατάσταση των θυμάτων της Κατοχής».[3]

Ανάλυση
Ιδεολογικά το κείμενο της Διακήρυξης της 3ης του Σεπτέμβρη έχει άλλοτε σοσιαλιστικό και άλλοτε σοσιαλδημοκρατικό περιεχόμενο.
Όπως αναφέρει ο Γιάννης Βούλγαρος εν γένει για τη φυσιογνωμία του ΠΑΣΟΚ «Ποικίλοι ήταν οι χαρακτηρισμοί που δόθηκαν "κεντρώο", "λαϊκιστικό", "σοσιαλιστικό-ριζοσπαστικό"».
Σύμφωνα με τον Μιχάλη Σπουρδαλάκης «Ο Ανδρέας Παπανδρέου οριοθέτησε τα ιδεολογικά όρια του κόμματος. Στη Δεξιά του κινήματος έβλεπε τη σοσιαλδημοκρατία που ειδικά στην Ευρώπη εκφραζόταν τότε μέσω του S.P.D».[5] Το κείμενο της Ιδρυτικής Διακήρυξης του ΠΑ.ΣΟ.Κ χαρακτηρίζεται από έντονη αντιδεξιά ρητορική αλλά και ένα ιδιόμορφο πολιτικό λόγο που αποφεύγει την ταξική ιδεολογική γλώσσα των κομμάτων της Αριστεράς (όπως πχ του ΚΚΕ).[3] Συνδέει επίσης την έννοια «λαός» με την έννοια «έθνος».
Όπως αναφέρει ο Γιώργος Φραντζής: «Το εθνικό στοιχείο που θέτει ο λόγος της ιδρυτικής διακήρυξης του ΠΑ.ΣΟ.Κ φεύγει από τη νοηματοδότηση που έπαιρνε μέσω του παραδοσιακού δεξιού λόγου στην Ελλάδα και ταυτίζεται πλέον με το «λαϊκό» στη βάση της ιστορικής διαδρομής και των δεινών που πέρασε ο ελληνικός λαός εξαιτίας της ξένης παρέμβασης».
Ειδικότερα, με αφορμή την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, το ΠΑ.ΣΟ.Κ θέτει με την ιδρυτική του διακήρυξη τα ζητήματα της απεξάρτησης της χώρας από την αμερικανική επιρροή και θέτει ως πρώτιστο ζήτημα το θέμα της εθνικής ανεξαρτησίας. Σύμφωνα με τον Γιάννη Χαραλαμπόπουλο ο οποίος ανέλαβε την ηγεσία του Πανελλήνιου Απελευθερωτικό Κινήματος στην Ελλάδα την περίοδο της Χούντας και μετέπειτα έγινε στέλεχος του ΠΑ.ΣΟ.Κ, «Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Ανδρέας Παπανδρέου ασχολήθηκε αμέσως με την υλοποίηση των αποφάσεων που είχαν ληφθεί από το συμβούλιο του πακέτο στο Βίντετουρ της Ελβετία στις αρχές Αυγούστου του 1974, ευθύς μετά την πτώση της χούντας για την ίδρυση ενός νέου πολιτικού φορέα ο οποίος θα εξέφραζε τους πόθους, τα οράματα και τις ανάγκες των απλών Ελλήνων πολιτών και όλων των γνήσια προοδευτικών και δημοκρατικών δυνάμεων της χώρας».
Όπως αναφέρει ο Ανδρέας Παντζόπουλος, το ΠΑ.ΣΟ.Κ μέσω της διακήρυξης εμφανίζεται ως ένας κομματικός σχηματισμός αρχών.

Πηγή: wikipedia