Η ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΗΣΗ ΤΟΥ 1912. ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ (1912-1915)

Γράφει ο Νίκος Ταξ. Δαβανέλλος

Όταν κηρύχθηκε ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος,  τα εκπαιδευτικά πράγματα βρίσκονταν σε σημείο αιχμής : Λίγους μήνες πριν, τον Μάιο του 1912, στην κυβέρνηση Βενιζέλου είχε αντικατασταθεί ο υπουργός της Παιδείας. Στη θέση του  Αποστόλου Αλεξανδρή είχε τοποθετηθεί ο Ιωάννης Τσιριμώκος που είχε υποσχεθεί να προχωρήσει σε μια ριζική μεταρρύθμιση  του εκπαιδευτικού συστήματος σύμφωνη με τις επαγγελίες του κόμματος των Φιλελευθέρων, και ετοίμαζε τα σχετικά νομοσχέδια. Ο Ιωάννης Τσιριμώκος ήταν αδελφός   του Μάρκου, που τότε ακόμη πρωτοστατούσε στον Εκπαιδευτικό Όμιλο, το σωματείο που είχε ιδρυθεί δυόμισι χρόνια νωρίτερα, με σκοπό  «να βοηθήσει ν΄αναμορφωθεί (…) η Ελληνική εκπαίδευση». Οι προσδοκίες των «προοδευτικών» ήταν, συνεπώς, δικαιολογημένες, αφού η οικογενειακή αυτή διασύνδεση αναμενόταν να λειτουργήσει θετικά.

Άλλωστε, ήταν γνωστό στους κύκλους των ειδικών, ότι ο νέος υπουργός είχε ζητήσει από ένα άλλο ανερχόμενο στέλεχος  του «προοδευτικού χώρου» τον Δημήτρη Γληνό,να του υποβάλει ένα υπόμνημα για τις αρχές και τα μέτρα  στα οποία θα έπρεπε να στηρίζεται  η μεταρρύθμιση. Ο διορισμός του Γληνού στη Διεύθυνση  του Διδασκαλείου  Μέσης Εκπαιδεύσεως, (το διάταγμα υπογράφηκε στις 18 Σεπτεμβρίου  του 1912) υπογράμμισε την εμπιστοσύνη  με την οποία τον περιέβαλλε ο Τσιριμώκος, και επιβεβαίωνε τις προθέσεις του.

Αυτά εξελίσσονταν μέσα στο γενικότερο κλίμα που είχαν δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια οι γλωσσικοί αγώνες, αλλά και οι αντιδράσεις σε συγκεκριμένες προσπάθειες εκπροσώπων  του εκπαιδευτικού δημοτικισμού για τη συγκρότηση ενός αλλιώτικου, «νέου» ελληνικού σχολείου. Εκκρεμούσε ακόμη τότε η δίκη στην οποία είχε οδηγηθεί ο Αλέξανδρος Δελμούζος (με συντρόφους και συνεργάτες του) για τον προοδευτικό χαρακτήρα που είχε δώσει, ως διευθυντής του, στο Ανώτερο Δημοτικό Παρθεναγωγείο του Βόλου.

Στην Αθήνα, λοιπόν, τον Σεπτέμβριο  του 1912, τα διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα, σχολεία γενικής μόρφωσης και επαγγελματικά, το Πανεπιστήμιο (του οποίου η Φιλοσοφική Σχολή πρωτοστατούσε στις «αντιμεταρρυθμιστικές» κινήσεις, το Σχολείον των Βιομηχάνων Τεχνών, πρόδρομος του Μετσόβιου  Πολυτεχνείου, και άλλες ειδικές σχολές, ετοιμάζονταν να ανοίξουν για το νέο σχολικό έτος. Τον εκπαιδευτικό κόσμο, όμως, και την αθηναϊκή κοινωνία, πέρα από τα γενικά θέματα, όπως οι προσανατολισμοί του υπουργού Παιδείας, ή τα σχετικά με τον δημοτικισμό  και το γλωσσικό ζήτημα, απασχολούσαν και μερικά πιο πρακτικά  και πιο άμεσα προβλήματα. Μόλις τον προηγούμενο Απρίλιο  μια ιδιωτική, ατομική επισκόπηση είχε ανακαλύψει την απελπιστική κατάσταση στην οποία βρίσκονταν τα κτίρια όπου στεγάζονταν τα δημόσια δημοτικά σχολεία(…) Η κήρυξη του πολέμου δημιούργησε, φυσικά, καινούργια προβλήματα κυρίως με την επιστράτευση  εκπαιδευτικών και φοιτητών  και την επίταξη κτιρίων για τις στρατιωτικές ανάγκες, (…)  Τα σχολεία, ωστόσο, δεν έκλεισαν, συγχωνεύθηκαν τάξεις-ένα μονοθέσιο αρρένων  με ένα μονοθέσιο θηλέων  ώστε η δασκάλα να αναπληρώσει τον στρατευμένο δάσκαλο, (…) Ο πόλεμος, όμως, δεν εμπόδισε να συνεχισθούν και οι συζητήσεις  για τα μεγάλα εκπαιδευτικά θέματα, όσα συνδέονταν με την προπολεμική κατάσταση  αλλά και όσα προέκυπταν από τις προσδοκίες για το μέλλον. Στις αρχές του 1913 ανακινήθηκε  και ένα ακόμη πολυσυζητημένο ως τότε ζήτημα, το ζήτημα των σχολικών βιβλίων. Η άποψη που διατύπωσε τότε ο Π. Π Οικονόμος υποστηρίζοντας την ανάγκη να υπάρξουν για τους μαθητές , «συμπληρωματικά της διδασκαλίας βιβλία» έχει μια δραματική διαχρονική επικαιρότητα: «Πάντες γνωρίζομεν τι μέγα κακόν επροξένηξεν εις την ελληνικήν ψυχήν η μέθοδος της αποστηθίσεως, ήτις δυστυχώς και σήμερον τελεί τον θρίαμβον  της πανταχού του Ελληνικού έθνους εν τοις σχολείοις (…) Η διανοητική και επιστημονική κατάπτωσις, ήτις παρατηρείται εις τον εφυέστατον τούτον λαόν, οφείλεται εις την δηλητηρίασιν του πνεύματος, ήτις συστηματικώς δια της μεθόδου της αποστηθίσεως  ενηργήθη  επί σειράν γενεών εν τοις σχολείοις».

Ύστερα από όλα αυτά δεν διαπιστώνει κανείς με έκπληξη ότι πριν καλά τελειώσει  επίσημα  ο Β’ Βαλκανικός πόλεμος, πριν από την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας, στις 21 Νοεμβρίου του 1913,  ο Ιωάννης Τσιριμώκος κατέθεσε στη Βουλή και της παρουσίασε σε μια τετράωρη – ιδιαίτερα επιτυχημένη – αγόρευσή του, τη σειρά των εκπαιδευτικών νομοσχεδίων  του.  Πρόκειται για το ολοκληρωμένο και το πιο συγκροτημένο  σχέδιο μεταρρύθμισης από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους. Η Εισηγητική Έκθεση γραμμένη από τον Γληνό, (που φαίνεται πως συμβουλεύτηκε και τον Δελμούζο σε κάποια φάση) είναι- θα πρέπει να είναι- και σήμερα ακόμη αφετηρία και σημείο αναφοράς οποιασδήποτε μελέτης των εκπαιδευτικών μας πραγμάτων. Και ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο τρίτος  «μεγάλος» του Εκπαιδευτικού Ομίλου, μέσα από τις διαδικασίες του σωματείου, στο οποίο είχε ιδιαίτερα δραστηριοποιηθεί  από τα τέλη του 1912, φροντίζει να εκδοθούν, εκεί, κατά τη λήξη του πολέμου, τον Δεκέμβριο του 1913, τα πρώτα βιβλία της «Παιδικής Βιβλιοθήκης». Ανάμεσά τους ένα βιβλίο της Πηνελόπης Δέλτα  και ένα του Βλαχογιάννη. Η «Βιβλιοθήκη» αυτή έδωσε   για πρώτη φορά βιβλία που ήταν γραμμένα σύμφωνα με μια εκσυγχρονισμένη αντίληψη για το παιδί και τα ενδιαφέροντά του.

Έτσι, μετά από τις πολεμικές επιτυχίες του 1912 Και 13 οι οποίες επέτρεπαν οράματα  για μια καινούρια Ελλάδα, προέκυψαν και τα σχέδια για ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα ανταποκρινόταν στις νέες συνθήκες και κοινωνικές απαιτήσεις…

ΑΛΕΞΗΣ  ΔΗΜΑΡΑΣ

«Η ΑΘΗΝΑ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ 1912-1913» ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ-ΚΑΙ ΕΛΙΑ, Αθήνα 1993.

Ο Αλέξης Δημαράς (1932-2012), σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου των Αθηνών  και συνέχισε τις σπουδές του στο Λονδίνο. Διατέλεσε Πρόεδρος της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Πρόεδρος του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας της Ελλάδος. Συγγραφέας  πολλών βιβλίων κ.λ.π.

Ο Ιωάννης Τσιριμώκος (1866-1934), αυτός Ο Λαμιώτης, δικηγόρος και πολιτικός, ο άνθρωπος με τη βαθειά κριτική ματιά, την οξύνοια του πνεύματος, με τις σπουδαίες διοικητικές ικανότητες, ο οραματιστής, ο άνθρωπος που διατέλεσε τρεις φορές Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων (1911, 1912 και 1928-1930), ιδρυτικό μέλος της Κυβέρνησης των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου, ο Υπουργός Εκκλησιαστικών  Δημοσίας Εκπαιδεύσεως (31-3-1912/ 25-2-1915)  και ο οποίος, μαζί με τους συνεργάτες του, πραγματοποίησε την πιο σπουδαία  μεταρρύθμιση της Δημοσίας Εκπαίδευσης

Μακάρι τούτες οι λίγες γραμμές να είναι ικανές ώστε να ανακληθεί  στη μνήμη των ανθρώπων των γραμμάτων και της παιδείας, ο ευπατρίδης τούτος Λαμιώτης, .ώστε να δρέψουμε  καλύτερη σοδειά  για το μέλλον των γενεών  του  τώρα και του αύριο.