ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ - Η ΔΙΚΗ ΣΤΗ ΛΑΜΙΑ ΤΟΥ 1922 - Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΕΥΓΕΙ - ΔΥΟ ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ

Γράφει ο
Νίκος Ταξ. Δαβανέλλος

Εν τω μεταξύ ο αγώνας υπέρ της Δημοκρατίας έπαιρνε μεγάλες διαστάσεις και μεταξύ των αξιωματικών και μεταξύ του λαού, την 2αν Δεκεμβρίου οργανώθηκε συλλαλητήριο, από το οποίο ζητήθηκε να κατέλθη ο Βενιζέλος στην Ελλάδα. Εν τω μεταξύ και οι αντιβενιζελικοί οργάνωσαν δικό τους συλλαλητήριο κατά της Δημοκρατίας και για τη διατήρηση του βασιλικού θεσμού. Έγινε όμως αμέσως αντιδιαδήλωση των δημοκρατικών με αποτέλεσμα να συγκρουσθούν οι αντίπαλες παρατάξεις και να φονευθούν 8 άτομα και να τραυματισθούν 26.

Τότε οι δημοκρατικοί εζήτησαν από τον Πλαστήρα να εκθρονισθή αμέσως ο Γεώργιος και να ανακηρυχθή η Δημοκρατία, αλλ’ ο Πλαστήρας αρνήθηκε να συζητήση. Στις 16 Δεκεμβρίου έγιναν εκλογές για Εθνοσυνέλευση, από τις οποίες όμως απέσχον οι αντιβενιζελικοί. Ο Βενιζέλος βγήκε πρώτος βουλευτής σε 26 εκλογικές περιφέρειες.

Την επομένη όμως των εκλογών, ο στρατηγός Οθωναίος, διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού και σαν εκπρόσωπος του Στρατιωτικού Συνδέσμου, υπέβαλε στον αρχηγό της Επαναστάσεως και στον πρωθυπουργό Γονατά, ψήφισμα του Συνδέσμου με τις υπογραφές όλων των αξιωματικών στρατού και στόλου, με το οποίο εζητείτο η άμεση απομάκρυνση του βασιλέως Γεωργίου.

Aναγκαστικά τότε η Επανάσταση υπέκυψε στην αξίωση των ενόπλων δυνάμεων και υπέδειξε στον βασιλέα «να ταξιδέψη στο εξωτερικό υπό μορφήν αδείας, αντικαθιστάμενος από αντιβασιλέα για όσονκαιρό θα διαρκούσαν οι συζητήσεις εις την Εθνοσυνέλευση για τον οριστικό καθορισμό της μορφής του πολιτεύματος. Ο βασιλεύς δέχτηκε την υπόδειξη αυτή και την 10ην Δεκεμβρίου ανεχώρησε για το Βουκουρέστι, χωρίς, σύμφωνα με το πρωτόκολλο της εθιμοτυπίας να του αποδοθούν τιμές κατά την αναχώρησή του, κατά διαταγή του Στρατιωτικού Συνδέσμου.

ΔΥΟ ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ
ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ

ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ: Πριν εισέλθω εις τα κυριώτερα ζητήματα, το πολιτειακόν και το δυναστικόν, επιθυμώ να είπω δύο λέξεις επί του προγράμματος της κυβερνήσεως του αφορώντος τα άλλα ζητήματα, τα επίσης ουσιαστικά και μεγάλης σημασίας. Δυο ακόμη άρθρα του κυβερνητικού προγράμματος θα εύρουν ένθερμον την υποστήρηξίν μας. Είναι δε αυτά η εκλογική μεταρύθμισις δια καθιερώσεως της αναλογικής αντιπροσωπείας αφ’ ενός και αφ’ ετέρου η ίδρυσις δευτέρου νομοθετικού σώματος. Και τα δυο αυτάς σποτελούν ουσιώδη άρθρα του δημοκρατικού πολιτεύματος. Υπάρχουν όμως και δύο άλλα σημεία, τα οποία, όσον και αν είναι ουσιώδη, θα έπρεπε να χωρισθούν από το κυβερνητικό πρόγραμμα ακριβώς λόγω της σπουδαιότητός των. Δια τούτο, προς διευκόλυνσιν αυτού του χωρισμού, υποβάλλομεν δύο ψηφίσματα, εν περί εκπτώσεως της δυναστείας Γεωργίου του Α’ και εν άλλο περί καθιερώσεως του Δημοκρατικού πολιτεύματος υπό τον όρον της εγκρίσεως της αποφάσεως της Συνελεύσεως υπό του λαού δια δημοψηφίσματος.

Το πρώτον εξ αυτών όπως οριστικώς διετυπώθη, αναφέρεται στη συνέχεια του παρόντος, το δε δεύτερον έχει ως εξής: « Η Δ’ εν Αθήναις Συνταγματική Συνέλευσις των Ελλήνων, προσηλωμένη εις την εκπλήρωσιν της κυρίας αποστολής της, η οποία συνίσταται εις την σύνταξιν πολιτεύματος, ασφαλίζοντος πλήρως τας ελευθερίας του λαού, ανταποκρινομένου εις τας πολιτικάς αυτού αντιλήψεις και την θέλησιν και εγγυωμένου ομαλόν πολιτικόν βίον, έχουσα δε προ οφθαλμών αφ’ ενός μεν την τελείαν αποτυχίαν του βασιλικού θεσμούεις την Ελλάδα και την ολεθρίαν δράσιν των ξένων δυναστειών, αφ’ ετέρου δε τον χαρακτήρα και τας δημοκρατικάς ιδέας του λαού, αι οποίαι τόσον περιτράνως εξεδηλώθησαν εις τας εκλογάς της Εθνικής Συνελεύσεως, καθώς και τας πολιτικάς αυτού συνηθείας και την κοινοβουλευτικήν αυτού ανατροφήν,

Ψ η φ ί ζ ε ι

Όπως η Ελλάς συνταχθή εις Δημοκρατίαν κοινοβουλευτικής μορφής, υπό τον όρον εγκρίσεως του δημοψηφίσματος, ενεργομένου με όλας τας δυνατάς εγγυήσεις αμεροληψίας, τας οποίας θέλει ορίσει ειδικός νόμος».

Συνεχίζοντας την αγόρευσή του ο αρχηγός της Δημοκρατικής Ένωσης, λέγει: «Είναι οκτώ έτη που ο τόπος σπαράσσεται από έναν εμφύλιον σπαραγμόν. Από θεωρητικής απόψεως η αντίθεσις συνίσταται εις την πάλην δύο αρχών, αφ’ ενός της αρχής ότι η θέλησις και η θέσις του Ηγεμόνος πρέπει να είναι υπεράνω της θελήσεως του Λαού και του γενικού συμφέροντος από δε του άλλου μέρους, της αρχής της δημοκρατικής, ότι η θέλησις του Λαού, δηλαδή η θέλησις της πλειοψηφίας, πρέπει να επικρατή και ότι ανώτατος νόμος πρέπει να είναι η επικράτησις του γενικού συμφέροντος, η σωτηρία του συνόλου. Επί τη βάσει της μοναρχικής αρχής με χρησιμοποίησιν των εξουσιών του ηγεμόνος και του κύρους αυτού και της επιβολής του, τα μοναρχικά κόμματα ανήλθον εις την Αρχήν και κατώρθωσαν εκμεταλευόμενα και τας προλήψεις που περιβάλλουν τον βασιλικόν θεσμόν, να παρασύρουν μίαν μεγάλην μερίδα του λαού και να επιβληθούν εις τον τόπον. Είναι γνωστά τα αποτελέσματα της πάλης αυτής. Ότε επεκράτει η αρχή της επιβολής της θελήσεως του λαού εβαίνομεν εις πλήρη εθνικήν αποκατάστασιν, εις ακμήν αφάνταστον. Γνωρίζετε τι συνώδευσε την επικράτησιν της μοναρχικής αρχής και τι αποτελέσματα είχεν αύτη.

Γνωρίζετε ότι εξεδιώχθη δις, κυβέρνησις απολαύουσα της εμπιστοσύνης του Λαού, ότι εματαιώθη η εφαρμογή μιας εθνικής πολιτικής, η οποία είχεν εγκριθή από τον Λαόν εις τας εκλογάς. Ενθυμείσθε ότι επιβλήθη εις τον τόπον μία τρομακτική αναρχία, ότι εσύρθη το κράτος εις μίαν εξωτερικήν πολιτικήν μη συμβιβαζομένην με τα στοιχειώδη του έθνους συμφέροντα, με τας διεθνείς του υποχρεώσεις και με τας εθνικάς του παραδόσεις. Είναι γνωστόν ότι η πολιτική αυτή ωδήγησεν εις την παράδοσιν επαρχιών του κράτους και τμημάτων στρατού εις τους εχθρούς, ότι μας απεμόνωσε διεθνώςκαι ότι τέλος έφερε το έθνος εις την καταστρφήν. Η τελευταία εθνική τραγωδία είναι χαρακτηριστική δια την δράσιν της Δυναστείας και την επικράτησιν της μοναρχικής αρχής. Θα ήτο δυνατόν με την θυσίαν και μόνην της θέσεως του βασιλέως, χάριν του υιού του άλλωστε, να ενισχυθή τουλάχιστον η Ελλάς εις τον υπεράνθρωπον αγώνα που διεξήγε. Και όμως, όταν ετέθη εις την πλάστιγγα από το ένα μέρος η θέσις του βασιλέως και από το άλλο ησωτηρία του έθνους και ο βασιλεύς και η Αυλή και οι μοναρχηκοί επροτίμησαν να κλίνη η πλάστιγξ προς το μέρος του βασιλέως. Και ο μεν βασιλεύς, εκείνος που υπήρξεν ο κυριώτερος υπαίτιος των καταστροφών, δεν υπάρχει πλέον. Αν όμως στρεφόμεθα καθ’ ολοκλήρου της Δυναστείας, το πράττομεν διότι την μοναρχικήν πολιτικήν την ησπάθησαν και την υπεστήριξαν όλα τα ενήλικα μέλη της Δυναστείας και εξεδήλωσαν τας αυτάς αυταρχικάς διαθέσεις όπως και ο Κωνσταντίνος και την αυτήν περιφρόνησιν προς τας λαϊκάς ελευθερίας και τα εθνικά συμφέροντα. Ένας πρίγκηψ εις την Κρήτην εξεδήλωσε τον αυταρχισμόν του εις ένα λαόν που επί αιώνας ηγωνίσθη δια να αποκτήση την ελευθερίαν του. Ένας άλλος πρίγκηψ ευρίσκετο επί κεφαλής των αναρχικών οργανώσεων που δημοσία εξέδιδον εκτελεστικάς αποφάσεις κατά των αντιφρονούντων πολιτών. Ένας άλλος πρίγκηψ απειθείσας εις τας διαταγάς των προϊσταμένων του εις την Μ. Ασίαν, μη εκπληρώσας το καθήκον του, υπήρξεν υπαίτιος της ήττης του Σαγκαρίου και ο τελευταίος βασιλεύς Γεώργιος Β΄, δεν είναι ανεύθυνος του μοναρχικού κινήματος του Οκτωβρίου, που παρ’ ολίγον θα έπνιγε την Ελλάδα εις το αίμα.

Αν τώρα καταλήγομεν εις την Δημοκρατίαν, τούτο προέρχεται όχι μόνον από την πείραν που έχομεν των τελευταίων οκτώ ετών, η οποία κατέδειξε τους κινδύνους που έχει ο βασιλικός θεσμός, αλλά και από το παλαιότερον παρελθόν».

Συνεχίζοντας, λέγει ότι διαφωνεί με τον πρόεδρον της κυβερνήσεως (Βενιζέλον) που θέλει να απευθυνθή αμέσως εις τον λαόν, αν θέλη βασιλείαν ή δημοκρατίαν, χωρίς την γνώμην της Συνελεύσεως, που είναι κυρίαρχον σώμα και οφείλει να εκθέση εις τον λαόν τους κινδύνους που απειλούν τον τόπον και να εκφέρη την γνώμην του και να εκδώση την απόφασίν του επί του δυναστικού και του πολιτειακού ζητήματος. Τελικά ο Παπαναστασίου, απευθυνόμενος προς τον Βενιζέλον, λέγει ότι το ζήτημα αφορά την υπόστασιν της Ελλάδος και δεν είναι ακαδημαϊκόν και ως υπεύθυνος κυβερνήτης έχει υποχρέωσιν να οδηγήση τον λαόν εις μίαν ωρισμένην κατεύθυνσιν.

Απαντών ο Βενιζέλος λέγει ότι ο λαός γνωρίζει την γνώμην του, ότι θα ψηφίση υπέρ της Δημοκρατίας, όταν διενεργηθή το δημοψήφισμα.

ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ: Δια αρχηγόν της κυβερνήσεως δεν είναι ευθύνη, δεν είναι ανάληψις της ευθύνης το να δηλώση ότι μεταβαίνων εις την κάλπην θα ψηφίση υπέρ της Δημοκρταίας. Καθήκον του πολιτικού αρχηγού είναι να διατρανώση την πίστιν του προς μίαν λυσιν και δεν σημβάζεται προς την εκπλήρωσιν του καθήκοντος αυτού το να εμποδισθή η Εθνική Συνέλευσις να εκφέρη την γνώμην σαφή και απερίφραστον και επί του δυναστικού και επί του πολιτειακού ζητήματος.

Τελικά, τονίζει ο Παπαναστασίου, ότι είναι αδύνατος η αποκατάστασις εις τον θρόνον μιας Δυναστείας εκπεσούσης, που τα μέλη της δεν έδειξαν ηγεμονικάς αρετάς, δεν εσεβάσθησαν τα δίκαια του ελληνικού λαού, ο οποίος εν τούτοις τόσον τους εξετίμησε, δεν ενεπνεύθυσαν από τους πόθους και τα ιδανικά του και χάριν ευτελών συμφερόντων επροκάλεσαν μεγίστας εθνικάς συμφοράς.

Κατόπιν έλαβε τον λόγον ο Βενιζέλος και αφού ετόνισε ότι δεν είναι δυνατόν να περιοδεύση την Ελλάδα ο ίδιος για να ζητήση από τον λαόν να ψηφίση το πρόγραμμά του, είπε: « Έχω καθήκον να είπω του λαού ότι πηγαίνων εις την κάλπην να δώσω την ψήφον μου, θα την δώσω υπέρ της Δημοκρατίας. Δεν θα αναλάβω, όμως τον αγώνα να περιέλθω την Ελλάδα δια να παρασύρω τον λαόν υπέρ της γνώμης μου… είναι ενδεχόμενον να παρασυρθή από εμέ. Τοιαύτην εγκατάστασιν της Δημοκρατίας δεν θέλω…

Σε συνέχεια μίλησαν και άλλοι πληρεξούσιοι, όπως ο Καραοβδάς, που είπε ότι «και τα νήπια της δυναστείας αυτής είναι ένοχοι, δια την εθνικήν καταστροφήν». Ο Πάγκαλος είπεν ότι αν με τον στρατόν του Έβρου συνεχιζόταν ο πόλεμος ο Κεμάλ εντός εβδομάδων θα υπετάσσετο πανταχού. Ο Κονδύλης είπε για το κίνημα Μεταξά, ότι η Ελλάς εσώθη από την τυραννίαν, Μεταξά εκ τυχαίων συμπτώσεων. Το κίνημα ήτο εν γνώσει του Επιτελείου (εννοεί το κίνημα Γαργαλίδη, Λεοναρδοπούλου). Ο πληρεξούσιος Νάξου στρατηγός Πρατούνας επροκάλεσε επεισόδιον με τους λόγους του κατά του Γονατά, για τον οποίον είπεότι «ουδέποτε επολέμησε», οπότε πολλοί πληρεξούσιοι εφώναξαν «ο Γονατάς και ο Πλαστήρας είναι άξιοι της πατρίδος», ο δε Παπαναστασίου με έντονο ύφος είπε: « Διαμαρτύρομαι ως αντιπρόσωπος του λαού και ως πολίτης δια τας ύβρεις κατά της Επαναστάσεως, εις την οποίαν ο λαός οφείλει την σωτηρίαν του». Την επομένην εσημειώθη επεισόδιον μεταξύ του πληρεξουσίου Δενδρινού και του Βενιζέλου, διότι ο πρώτος είπε ότι ο Βενιζέλος έκαμε σφάλματα, κύριον των οποίων ήτο η διατήρησις της δυναστείας. Επίσης, είπε, ότι οι φίλοι του οι βενιζελικοί δεν του έλεγαν την αλήθειαν. Ο Βενιζέλος τότε σηκώθηκε από τη θέση του και είπε ότι οι άνθρωποι αυτοί τον εβοήθησαν εις το έργον του και θα έχουν την συνείδησίν των αναπαυμένην, διότι υπάρξαντες «βενιζελοκάπηλοι» τον εβοήθησαν. Ο Παπαναστασίου ωμίλησε κατόπιν και είπε ότι η πρώτη πράξις μας θα έπρεπε να είναι η υποβολή ψηφίσματος, δια του οποίου θα επικυρούνται όλαι αι πράξεις της Επαναστάσεως.

Ο Κονδύλης επετέθη κατά της πολιτικής Βενιζέλου και ετόνισε ότι η επαναφορά του Γεωργίου δεν είναι δυνατόν να γίνη ούτε με πεντακόσιες χιλιάδες στρατού. Εάν ο Γεώργιος αποπειραθή να επιστρέψη, όλαι αι κορυφαί της Ελλάδος θα γίνουν οχυρώματα.( Σ.Σ. Και όμως ο ίδιος επανέφερε τον Γεώργιο μετά 12 χρόνια με το ψευτοδημοψήφισμα που ενήργησε και ανέτρεψε την Δημοκρατία)

Μέσα στην ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα της συνεδρίασης αυτής ο Βενιζέλος που φαινόταν πολύ εκνευρισμένος, για μια στιγμή στρέφεται προς τον Παπαναστασίου και του λέγει: «Ομολογώ ότι μέχρι του στασιαστικού κινήματος (του Μεταξα) εβαδίζατε κατ’ ανιούσαν κλίμακα υπέρ της δημοκρατικής ιδέας, αλλ’ από του στρατιωτικού κινήματος και εντεύθεν, διότι εδέχθητε την συνεργασίαν ωρισμένων στρατιωτικών, μη δυναμένων να δικαιολογήσουν την εμφάνησίν των ως δημοκρατικών, βαίνεται κατά κατιούσαν κλίμακα και λυπούμαι δια τούτο.

Ο Παπαναστασίου απήντησε στον Βενιζέλο ότι και αυτός συνεργάσθη με στρατιωτικούς. Εδημιουργήθη τότε πανδαιμόνιο και ο Βενιζέλος βγήκε έξω, διότι αισθάνθηκε πάλι αδιαθεσία, ο δε ιατρός του Δοξιάδης, ανεκοίνωσε στο Σώμα ότι ο Βενιζέλος λόγω αδιαθεσίας ανεχώρησε στο σπίτι του. Ο Δοξιάδης έκανε ένεση καμφοράς στον Βενιζέλο γιατί είχε περιπέσει σε αναισθησία. Σε παρατήρηση του Δοξιάδη προς τον Βενιζέλο ότι τον στενοχώρησε ο Παπαναστασίου, ο Βενιζέλος απάντησε: «Δεν με στενοχώρησε ο Παπαναστασίου. Εστεναχωρήθην δι’ όσα είπον εγώ εις τον Παπαναστασίου».

Από την ημέρα εκείνη η κατάσταση της υγείας του Βενιζέλου δεν ήταν καλή. Ο Δοξιάδης που τον εξήτασε διέγνωσε ότι έπασχε από καρδιακή αρρυθμία νευρογενούς φύσεως και ζήτησε να μεταφερθή αμέσως στο σπίτι του, όπου συνεχίστηκαν οι καρδιακές κρίσεις. Και επειδή η κατάστασή του όλο και χειροτέρευε, απεφάσισε να παραιτηθή και υπέδειξε στους υπουργούς του να φροντίσουν για άλλη λύση του κυβερνητικού ζητήματος. Απεφασίσθη τότε από το Υπουργικό Συμβούλιο να κληθή αμέσως από το Παρίσι ο διάσημος καρδιολόγος καθηγητής Βακέζ για να εξετάση την κατάσταση του πρωθυπουργού και μετά την γνωμάτευση να λάβουν αποφάσεις. Ο Βακέζ εκλήθη πράγματι και έφθασε στην Αθήνα, όπου μετά την εξέταση του Βενιζέλου εγνωμάτευσε ότι η καρδιά του ασθενούς ήταν απολύτως φυσιολογική και ότι οι καρδιακές αρρυθμίες ήταν αποτέλεσμα εκνευρισμιού. Ο Βενιζέλος όμως παρά την ικανοποιητική γνωμάτευση του καρδιολόγου επέμενε στην παραίτησή του και τότε ο αντιβασιλεύς ανέθεσε τον σχηματισμό της κυβερνήσεως στον Γεώργιο Καφαντάρη.

Αμέσως δε μόλις ωρκίστηκε η νέα κυβέρνηση, κατέθεσε στην Εθνοσυνέλευση σχέδιο προκηρύξεως δημοψηφίσματος για την έκπτωση της Δυναστείας και για την μορφή του πολιτεύματος.

ΝΙΚΟΥ Σ. ΚΑΣΤΡΙΝΟΥ, «ΑΛ. ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Ο ΑΝΑΜΟΡΦΩΤΗΣ ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ»
Εκδόσεις, «ΜΠΑΫΡΟΝ» Αθήνα, 1975