Πώς η κακοκαιρία Daniel έπληξε την υγεία του πληθυσμού σε Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα

Τα ευρήματα της έκθεσης του ΚΕΠΥ σχετικά με τις «Πλημμύρες και Δημόσια Υγεία» είναι πολύ θορυβώδη καθώς αποκαλύπτουν μια πολύ σημαντική επιβάρυνση της υγείας των πληθυσμών σε Τρίκαλα, Καρδίτσα, Μαγνησία και Φθιώτιδα το πρώτο τρίμηνο μετά την εκδήλωση της πλημμύρας (335 πλεονάζοντες θάνατοι το πρώτο τρίμηνο μετά την καταστροφή έναντι 17 δηλωθέντων θανάτων τα πρώτα 24ωρα).   

Οι πλημμύρες του Σεπτέμβρη του 2023 κυρίως στη Θεσσαλία, αλλά και στη Φθιώτιδα ήταν το αποτέλεσμα της ραγδαίας καταιγίδας στο πλαίσιο του μεσογειακού κυκλώνα «Ντάνιελ», ο οποίος χτύπησε όλη τη Μεσογειακή λεκάνη προκαλώντας σημαντικές υλικές καταστροφές αλλά και ανθρώπινες απώλειες (17 άμεσους θανάτους στην Ελλάδα, 7 στην Τουρκία, 4 στη Βουλγαρία και πάνω από 4000 στη Λιβύη) σε πολλές χώρες της Μεσογείου

Στην Ελλάδα η πλημμύρα η σχετιζόμενη με την κακοκαιρία «Ντάνιελ» εξελίχθηκε σε δύο φάσεις: α) αρχικά πλημμύρες ταχείας απόκρισης σε διάφορες περιοχές, με κύριο επίκεντρο την περιοχή της Μαγνησίας, β) εν συνεχεία πλημμύρα στο Θεσσαλικό κάμπο έχοντας ένα μέσο χρόνο απόκρισης, με κύριο μηχανισμό την αστοχία των αναχωμάτων και την υπερχείλιση του Πηνειού ποταμού σε διάφορα σημεία.

Η επίπτωση της κακοκαιρίας Daniel στην ολική θνησιμότητα σε Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα

Οι 17 άμεσοι θάνατοι κατά τις πρώτες ημέρες της πλημμύρας και οι εξάρσεις λοιμώξεων από λεπτοσπείρωση, σαλμονέλλωση, κολοβακτηρίδιο και από τον ιό του Δυτικού Νείλου κατά το πρώτο τετράμηνο μετά τις πλημμύρες, αποτελούν κατά πάσα πιθανότητα την κορυφή του παγόβουνου του φορτίου νοσηρότητας και θνησιμότητας που δέχτηκαν οι πληθυσμοί στις πληγείσες περιοχές μετά την καταστροφική πλημμύρα του «Ντάνιελ». 

Πλέον πρόσφατη μελέτη της ερευνητικής μας ομάδας αξιολόγησε την επίδραση του κυκλώνα «Ντάνιελ» στη συνολική θνησιμότητα στις πληγείσες περιοχές. Πιο συγκεκριμένα υπολογίστηκε η πλεονάζουσα θνησιμότητα από όλες τις αιτίες θανάτου κατά τη διάρκεια των τριών μηνών (5 Σεπτεμβρίου έως 3 Δεκεμβρίου 2023) μετά τα πλημμυρικά φαινόμενα  στους νομούς της Ελλάδας οι οποίοι επλήγησαν από την κακοκαιρία, δηλαδή στους νομούς Καρδίτσας/Τρικάλων, Μαγνησίας και Φθιώτιδας. Ο υπολογισμός έγινε με τη σύγκριση του αριθμού των εβδομαδιαίων θανάτων από όλες τις αιτίες με τον αναμενόμενο αριθμό θανάτων, βάσει ιστορικών δεδομένων θνησιμότητας από τα έτη 2015-2019.

Βάσει της ανάλυσής μας προκύπτει ότι:

• κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας της κακοκαιρίας και των επακόλουθων πλημμυρικών φαινομένων:

• Παρατηρήθηκε αύξηση της ολικής θνησιμότητας πάνω από την αναμενόμενη, στην Μαγνησία κατά 39% (95% Διάστημα Εμπιστοσύνης – ΔΕ: 7% – 70%), στην Καρδίτσα/Τρίκαλα[2] κατά 40% (95% ΔΕ: 13% – 66%) και στη Φθιώτιδα κατά 57% (96% ΔΕ: 19% – 95%) (Διάγραμμα 3).

• Καταγράφηκαν πλεονάζοντες θάνατοι, στην Μαγνησία 15 (95% ΔΕ: 3 – 28) , στην Καρδίτσα/Τρίκαλα 21 (95% ΔΕ: 7 – 36) και στη Φθιώτιδα 18 (95% ΔΕ: 6 – 30) (Διάγραμμα 4).

• Συνολικά, ο αριθμός των πλεοναζόντων θανάτων στους τρεις πληγέντες νομούς ανήλθε στους 54 (95% ΔΕ: 31 – 77).
(Β) κατά τη διάρκεια των τριών μηνών μετά τις πλημμύρες (5 Σεπτεμβρίου 2023 – 3 Δεκεμβρίου 2023):

• Καταγράφηκαν πλεονάζοντες θάνατοι στην Μαγνησία 78 (95% ΔΕ: 34 – 122), στην Καρδίτσα/Τρίκαλα 155 (95% ΔΕ: 100 – 210) και στη Φθιώτιδα 102 (95% ΔΕ: 60 – 144) (Διάγραμμα 4).

• Συνολικά, ο αριθμός των πλεοναζόντων θανάτων στους τρεις πληγέντες νομούς ανήλθε τους 335 (95% ΔΕ: 250 – 420).

Πρέπει να σημειωθεί ότι στις 27 Σεπτεμβρίου 2023, μόλις 22 ημέρες μετά τον κυκλώνα «Ντάνιελ», η Θεσσαλία και η Στερεά Ελλάδα επλήγησαν από τον κυκλώνα «Ηλίας». Αν και η ανάλυσή μας δεν έδειξε δεύτερη κορύφωση της θνησιμότητας κατά την εβδομάδα εμφάνισης του κυκλώνα «Ηλίας», είναι πιθανό ορισμένοι από τους πλεονάζοντες θανάτους που καταγράφηκαν μετά τις 27 Σεπτεμβρίου να αντανακλούν το συνδυασμένο αντίκτυπο των δύο καιρικών φαινομένων.

Επιπρόσθετοι παράγοντες, όπως δασικές πυρκαγιές, καύσωνες και η πανδημία COVID-19, ενδέχεται να συνέβαλαν στην παρατηρούμενη αύξηση της θνησιμότητας στους τρεις πληγέντες νομούς.

Ωστόσο, το γεγονός ότι δε σημειώθηκε γενικευμένη αύξηση της θνησιμότητας σε όλη την Ελλάδα (με εξαίρεση ορισμένους γεωγραφικά διάσπαρτους νομούς, όπου η εκεί σχετική αύξηση της θνησιμότητας εκδηλώθηκε πριν τον κυκλώνα «Ντάνιελ» και συνδέεται με άλλα τοπικά συμβάντα)  υποδηλώνει ότι η παρατηρούμενη πλεονάζουσα θνησιμότητα στην Καρδίτσα/ Τρίκαλα, τη Μαγνησία και τη Φθιώτιδα μπορεί, σε μεγάλο βαθμό, να αποδοθεί στον κυκλώνα «Ντάνιελ» και στις καταστροφικές πλημμύρες που προκάλεσε

Τα ευρήματα της μελέτης του ΚΕΠΥ είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά, καθώς υποδηλώνουν ότι ο πραγματικός αριθμός θανάτων από τον κυκλώνα «Ντάνιελ» στους πληγέντες νομούς της Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδας είναι έως και 20 φορές υψηλότερος από τον επίσημο απολογισμό των θυμάτων, επιβεβαιώνοντας τους επιστημονικούς ισχυρισμούς ότι η αποτίμηση του μεγέθους και των επιπτώσεων των πλημμυρικών γεγονότων με τη χρήση των άμεσων απωλειών υποεκτιμά σημαντικά τις πραγματικές επιπτώσεις των πλημμυρών στην υγεία των πληγέντων πληθυσμών.

Τα αποτελέσματα της μελέτης του ΚΕΠΥ επίσης υποδηλώνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της πλεονάζουσας θνησιμότητας (281 από τους 335 πλεονάζοντες θανάτους) επήλθε μετά την πρώτη εβδομάδα της καταστροφικής πλημμύρας, επιβεβαιώνοντας προηγούμενες μελέτες σχετικά με τις σημαντικές μεσοπρόθεσμες (και όχι απλά άμεσες) αρνητικές επιπτώσεις των πλημμυρών στην υγεία των πληγέντων πληθυσμών.

Η διεθνής εμπειρία αλλά και τα ευρήματα από την καταστροφή που επήλθε με τον κυκλώνα «Ντάνιελ» υποδεικνύουν ότι ο τρόπος αυτός αντιμετώπισης δεν είναι επαρκής.

Οι πλημμύρες έχουν πολυεπίπεδες, άμεσες και μεσο- μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των πληγέντων πληθυσμών και ιδίως των οικονομικά ασθενέστερων και ευάλωτων ομάδων. Απαιτούν μακρόπνοο σχεδιασμό, συνεχή επιδημιολογική επιτήρηση των πληγέντων κοινοτήτων, διαρκή παρακολούθηση της νοσηρότητας και θνησιμότητας τους (από όλα τα νοσήματα και όχι μόνο από τα λοιμώδη), διαρκή επιτήρηση της πρόσβασης τους σε υπηρεσίες υγείας και ενδυνάμωση των τοπικών δημόσιων συστημάτων υγείας καθώς και γενικευμένες παρεμβάσεις για την ταχεία και πλήρη κοινωνικοοικονομική ανάταξη και αποκατάστασή τους.