ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ (1891 – 1949) (ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ)
Γράφει ο Γεώργιος Χ. Τριανταφύλλου,
Στρατηγός ε.α. ΕΛ.ΑΣ. - Πρόεδρος του Συλλόγου Αιτωλοακαρνάνων Ν. Φθιώτιδας
Για εμάς τους Αιτωλοακαρνάνες, ιδίως, αποτελεί ιδιαίτερη τιμή το γεγονός ότι ένα φτωχόπαιδο από την Ορεινή Ναυπακτία, ο Δημήτριος Παπανδρέου, έγινε Αρχιεπίσκοπος, Αντιβασιλέας και Πρωθυπουργός, πράγμα ξεχωριστό στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους και, μάλλον ανεπανάληπτο.
Ο Δημήτριος Παπανδρέου που γεννήθηκε το 1891 στη Δορβιτσά Ορεινής Ναυπακτίας, το 1917 χειροτονήθηκε Διάκος, το 1918 Πρεσβύτερος, το 1922 Μητροπολίτης και από 5-11-1938 έως 12-12-1938 και από 2-7-1941 έως 20-05-1949 Αρχιεπίσκοπος. Αντιβασιλέας αναλαμβάνει στις 31-12-1944 μέχρι στις 27-9-1946, ενώ Πρωθυπουργός από 17-10-1945 μέχρι 1-11-1945.
Όπως καταφαίνεται ο Δημήτριος Παπανδρέου έζησε και έδρασε σε μια πολύ περιπετειώδη περίοδο της Ιστορίας (Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Διχασμός, Μικρασιατική Καταστροφή, Κυβέρνηση Μεταξά, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Ελληνοιταλικός και Ελληνογερμανικός Πόλεμος, Κατοχή, Δεκεμβριανά, Εμφύλιος).
Ο πατέρας του Δαμασκηνού, Νικόλαος είχε έξι παιδιά, αγωνιζόταν αδιάκοπα και ως γεωργός και ως κτηνοτρόφος και ως υδρονομέας για να θρέψει την πολυμελή οικογένειά του.
Τα πρώτα γράμματα ο Δημήτριος τα έμαθε στο χωριό του τη Δορβιτσά και συνέχισε στο Σχολαρχείο του Πλατάνου. Είναι γνωστό ότι ήταν ένας σωματώδης ζωηρός και υπερήφανος μαθητής. Ο ίδιος έλεγε πως όταν ήταν μαθητής στον Πλάτανο με πολλές παρακλήσεις οι γονείς του αγόρασαν ένα ζευγάρι παπούτσια.
Επειδή εγνώριζε ότι αν φθαρούν, η αντικατάστασή των θα ήταν ακατόρθωτη, όταν πήγαινε από τη Δορβιτσά στον Πλάτανο δύο ώρες με τα πόδια, κρεμούσε τα τσαρούχια στο λαιμό του και περπατούσε ξυπόλυτος. Τα τσαρούχια αυτά όμως, του τα έκλεψε ένας φυγόδικος σε κάποιο χάνι, ενέπνευσαν τον ποιητή Γεώργιο Αθάνα να γράψει ένα από τα πιο ωραία διηγήματα «Τα χριστουγεννιάτικα τσαρούχια».
Από ενωρίς ο Δημήτριος επεδίωξε την ευρεία μόρφωση και, γι’ αυτό έλαβε τα πτυχία της Θεολογίας, της Νομικής με Άριστα, ενώ εφοίτησε μέχρι το 2ο έτος της Ιατρικής.
Στους Βαλκανικούς Πολέμους διακρίθηκε ιδιαίτερα. Παρασημοφορήθηκε δύο φορές για ανδραγαθίες, ενώ συγχρόνως προήχθη σε Λοχία. Είχε δε την «Μεγάλη Τύχη» να είναι από τους πρώτους ηρωικούς Ευζώνους που «εισήλθαν Θριαμβευτές και Απελευθερωτές» στη Θεσσαλονίκη. Πολλοί τον προέτρεπαν να παραμείνει στο Στρατό, όπου και προδιαγραφόταν λαμπρά σταδιοδρομία.
Σε ηλικία 27 ετών έγινε Διάκος και έλαβε το όνομα Δαμασκηνός. Ένα χρόνο αργότερα χειροτονήθηκε Αρχιμανδρίτης και τον ίδιο χρόνο έγινε Ηγούμενος της Κορώνης. Την ίδια περίοδο έγινε Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Πετράκη και Πεντέλης καθώς και Διευθυντής στο γραφείο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Την εποχή εκείνη το Άγιο Όρος κλυδωνίζεται από Διοικητική Αναρχία ενώ η ελληνικότητά του αμφισβητείται, έτσι η Πολιτεία το 1918 αναθέτει στον δυναμικό Αρχιμανδρίτη Δαμασκηνό να διευθετήσει το πρόβλημα αυτό.
Ο Δαμασκηνός, αν και είχε να αντιμετωπίσει την «καλογερική μόρφωση», τα «μοναχικά πείσματα» και τις «σλαβικές διεκδικήσεις και αντιδρά-σεις» κατόρθωσε να φέρει σε αίσιο τέλος την αποστολή του. Την ίδια εποχή ιδρύει την «Παγκληρική Ένωση» και γίνεται Πρόεδρος μέχρι την εκλογή του σε Μητροπολίτη.
Την 16-12-1922, σε ηλικία 31 ετών εξελέγη Μητροπολίτης Κορινθίας. Αμέσως με την ενθρόνισή του προικοδότησε την Κόρινθο με Λαϊκό Ιατρείο, Νυχτερινή Σχολή, Φιλόπτωχη Αδελφότητα και αίθουσα Διαλέξεων. Αλλά η σημαντικότερη προσφορά του Δαμασκηνού, υπήρξε η ανέγερση της Νέας Κορίνθου μετά τον σεισμό της 22-4-1928.
Με αστείρευτες ψυχικές και σωματικές δυνάμεις εργάζεται μέσα σε ένα ξύλινο βαγόνι για την ανοικοδόμηση της πόλης! Έφθασε μέχρι την Αμερική ζητώντας βοήθεια.
Στην Αμερική βρήκε την Εκκλησία να σπαράζεται από μίση, πολιτικά πάθη… πράγμα που ανέφερε στον Οικουμενικό Πατριάρχη επιστρέφοντας. Τότε ο Πατριάρχης διορίζει τον Δαμασκηνό Έκτακτο Πατριαρχικό Έξαρχο Αμερικής και τον αποστέλλει να φέρει την «ειρήνη». Πράγματι, με την ευρεία μόρφωσή του, τη διορατικότητα, το κύρος και το χιούμορ του (ικανότατος) έφερε σε αίσιο πέρας την αποστολή του.
Ο Αρχιεπίσκοπος-Πρωθυπουργός της Ελλάδος με τον Πρωθυπουργό της Αγγλίας Τσώρτσιλ
Οι επιτυχίες του Δαμασκηνού να λύσει τα παραπάνω προβλήματα, ανέβασαν πάρα πολύ τις μετοχές του, με αποτέλεσμα να εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος κατ’ αρχάς στις 5-11-1938 μέχρι 12-12-1938 και αργότερα από τις 2-7-1941 μέχρι το θάνατό του στις 20-5-1949. Στις πολύ δύσκολες στιγμές για το Έθνος που ανέλαβε τα υψηλά καθήκοντα, φέρθηκε ως Μεγάλος Ηγέτης. Σ’ όλους τους τομείς, εκκλησιαστικούς, εθνικούς και κοινωνικούς, έδρασε με σοφία και τόλμη, ανακουφίζοντας χιλιάδες εξαθλιωμένους νέους, γέρους και παιδιά. Για τις πάμπολλες δραστηριότητές του, οι κατακτητές τον ανάγκασαν σε κατ’ οίκον περιορισμό, ενώ από τον Γερμανό Στρατηγό Στράπ απειλήθηκε με τυφεκισμό… Η απάντησή του στις απειλές ήταν «Οι Ιεράρχες της Ελλάδας Στρατηγέ Στράπ, δεν τουφεκίζονται, αλλά απαγχονίζονται. Σας παρακαλώ να σεβαστείτε αυτή την παράδοση».
Ο Αρχιεπίσκοπος-Πρωθυπουργός Ελλάδος με τον Βρετανό Στρατηγό Σκόμπυ στο Σύνταγμα Αθηνών το 1944
Μετά τα οδυνηρά Δεκεμβριανά, σε μια περίοδο εθνικού σπαραγμού, ο Βασιλεύς Γεώργιος ο Β΄ ευρισκόμενος στο Λονδίνο, του αναθέτει την Αντι-βασιλεία, η οποία άρχισε την 31-12-1944 και τελείωσε την 27-9-1946.
Επιλέγοντας τον Γ. Σεφέρη ως Πολιτικό και Διπλωματικό Σύμβουλό του, ο Δαμασκηνός έγινε την εποχή εκείνη ο μεγάλος και αναγκαίος ισορροπιστής όλων των Δυνάμεων και όλων των τάξεων. Από την 17-10-1945 έως την 1-11-1945 αναλαμβάνει και πρωθυπουργικά καθήκοντα, έχοντας πάντα σύμβουλο τον Γ. Σεφέρη.
Την 20-5-1949 σε ηλικία μόνο 58 ετών έπαυσε να κτυπά η καρδιά του.
Ο Βρετανός Πρωθυπουργός Τσώρτσιλ και ο Υπουργός Εξωτερικών Ήντεν τα Χριστούγεννα του 1944 που επισκέφθηκαν την Ελλάδα, καταγοητεύθηκαν από την πληθωρική προσωπικότητα του Δαμασκηνού.
Ο Ήντεν έγραψε σε επιστολή του «Εις την Ελλάδα εύρομεν άνδρα, του οποίου ο διανοητικός όγκος είναι ίσος προς την σωματική του ανάπτυξη». Ο Άγγελος Σικελιανός έγραψε:
«Προκαταβολικά τον χαιρετίζω θεοπρόβλητο μαζί και κοσμοπρόβλητο εθνικό μας και ηρωικό κοινωνικό Αγωνιστή».
Ο Γεώργιος Αθάνας (Αθανασιάδης-Νόβας) έγραψε:
«Στη Δορβιτσά κατάκορφα, Χρυσός Σταυρός ταιριάζει.
Ως θα ’ναι περιθώρητος, κόσμος πολύ θ’ αγιάζει,
πολλά βουνά και ποταμιές, πολλούς φτωχούς χωριάτες,
μα και πολλούς ευλαβικούς, που θα περνάν διαβάτες…
Χρυσός Σταυρός ολημερίς και ολονυκτίς θα λάμπει,
καρδιά δε θα ’ναι Χριστιανού, που η αχτίδα του δε θα ’μπει!
Στοιχειό θα υψώνεται ο Σταυρός. ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ θα γράφει».
Ο Δαμασκηνός δεν ήταν άνθρωπος της φυγής ή του παρασκηνίου. Είχε έντονη την αίσθηση του χρέους. Έμεινε κοντά και μέσα στα προβλήματα του λαού και τα αντιμετώπισε με παρρησία, τόλμη και αποφασιστικότητα.
Ο Δαμασκηνός τίμησε την Δορβιτσά, τον Πλάτανο, την Ναυπακτία, την Αιτωλοακαρνανία, την Εκκλησία, την Ελλάδα! Τα επέτυχε διότι διέθετε μεγάλη παιδεία, ελεύθερη σκέψη και όχι μονοδιάστατο τρόπος ζωής.
