Η ιστορική και πνευματική αποκατάσταση του Παπά Ζαχαρία Αινιάν

Γράφει o
Γεώργιος Καλλιώρας
Απόστρατος Αξιωματικός Π.Ν.
Συγγραφέας, Ερευνητής

Κυρίες και Κύριοι. Στα πλαίσια της προσπάθειάς μου για τη πνευματική και ιστορική αποκατάσταση της οικογενείας των Αινιάνων στις 30 Δεκεμβρίου του 2021 με αριθμό πρωτοκόλλου 54597 /30-12-2021 έκανα αίτηση στον Δήμο Λαμίας για την ονοματοδοσία μιας νέας πλατείας εντός του Δήμου Λαμίας σε πλατεία «Ζαχαρία Αινιάν».  

(Ακολουθεί σύντομο βιογραφικό για τον Παπά Ζαχαρία Αινιάν)

Ο λόγιος Ζαχαρίας Αινιάν ή (Παπά-Ζαχαρίας) υπήρξε ο γενάρχης της οικογενείας της οικογενείας των Αινιάνων.

Η προέλευση της οικογενείας του ήταν το ορεινό  Μαυρίλο Τυμφρηστού όπου γεννήθηκε γύρω στο 1750-60 Το πραγματικό του όνομα ήταν Ζαχαρίας Αναγνωστόπουλος. Έχασε τον πατέρα του σε πολύ μικρή ηλικία και την ανατροφή καθώς και την μόρφωση του την ανέλαβε η μητέρα του.

Σπούδασε στα Άγραφα και στο Καρπενήσι σε σχολές που είχαν ιδρύσει μαθητές των Αναστασίου Γορδίου και Ευγενίου Γιαννούλη στις οποίες πήγαινε καθημερινά με τα πόδια. Εκεί έμαθε τα πρώτα γράμματα και τα πρώτα αρχαιοελληνικά κείμενα.

Ο Ματθαίος Παρανίκας έγραψε για αυτόν. «Ήταν ένα προικισμένο άτομο, που για την μόρφωση του κατέβαλε μεγάλους κόπους και θυσίες, μεταβαίνοντας κάθε ημέρα στη σχόλη του Καρπενησίου».

Κάποια στιγμή για να ολοκληρώσει τις σπουδές του φοίτησε στην Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί εγκαταστάθηκε στο Σισλί της Κωνσταντινούπολης όπου είχαν εγκατασταθεί οι Νεοπατρίτες και οι Πολιτοχωρίτες γενικότερα. Όταν έκρινε ότι οι σπουδές του ήταν αρκετές για αυτόν επέστρεψε στην γενέτειρα του πιθανών το 1790.

Ο Ματθαίος Παρανίκας γράφει ότι το 1800 ο Παπά Ζαχαρίας κλήθηκε από τον άρχοντα του Μαυρίλου να διδάξει στην σχολή του Πατρατζικίου . Έτσι σαν ιεροδιδάσκαλος δίδαξε στο Μαυρίλο και στην Υπάτη. Χειρόγραφες ιστορικές πηγές των αρχών του 18ου αιώνα τον αναφέρουν ως «σχολαρχούντα» στην Υπάτη. Πιθανολογείται ότι ίδρυσε σχολείο στο Μαυρίλο και ίσως την Σχολή της Υπάτης.

Η φήμη του σαν βαθύς γνώστης της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και των επιστημονικών δεδομένων της εποχής του με τον καιρό απλώθηκε σε όλη την περιοχή του Τυμφρηστού και του Πατρατζικίου. Προσπάθησε με ζήλο και σκληρό προσωπικό αγώνα για την αναμόρφωση της νέας γενιάς των Ελλήνων σε όλη την περιοχή του Πατρατζικίου και του Τυμφρηστού.

Οι φιλοσοφικές θέσεις του Ζαχαρία Αινιάνος είναι βαθιά επηρεασμένες από την αρχαία ελληνική γραμματεία. Επηρεασμένος από την αρχαιοελληνική σκέψη, αλλά και από την συνήθειας των λόγιων εκείνης της εποχής, άλλαξε το όνομα του επιλέγοντας το όνομα «Αινιάν».

Ο γιός του Γεώργιος σε κείμενο του αναφέρει την εκτίμηση που είχε ο πατέρας του στο έργο «Λογική» του Ευγενίου Βούλγαρη, το οποίο τον έφερε σε επικοινωνία με τις ιδέες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού.

Μαζί με τα πνευματικά του ενδιαφέροντα ο Ζαχαρίας Αινιάν είχε και στιχουργικές ικανότητες, όπως φαίνεται από το επίγραμμα που έγραψε για στον τάφο του προεστού της Υπάτης Χατζηχρήστου Αναγνώστου Οικονόμου, από το Μαυρίλο.

Το Σάββατο 23 Απριλίου του 1797 εκφώνησε τον επικήδειο λόγο στο θάνατο του Διονυσίου του Λαρισαίου, επισκόπου Λιτζάς και Αγράφων, στο Καρπενήσι.

Παντρεύτηκε και απέκτησε τέσσερα παιδιά. Τον Γεώργιος, την Δέσπω, τον Χριστόδουλο και τον Δημήτριο.

Ο απόγονος του και γενικός γραμματέας του εθνικού και ιστορικού μουσείου της Ελλάδος Ιωάννης Κ. Μαζαράκης Αινιάν τονίζει ιδιαίτερα ότι Ο παπά Ζαχαρίας ήταν ενεργό μέλος φιλικής εταιρίας αλλά όχι φιλικός, διότι ο Παπαζαχαρίας σαν ιερωμένος αρνήθηκε να πάρει τον όρκο των φιλικών διότι προηγείτο ο όρκος του ως ιερέας.

Ο Αναστάσιος Ν. Γούδας γράφει για αυτόν. «Ο Ζαχαρίας δεν δίδασκε μόνον τα ξηρά γράμματα, αλλά φρόντιζε να εμπνέει στους διδασκόμενους και τα άριστα των αισθημάτων τα οποία πολύ τακτικά ανέπτυσσε από τον ιερό άμβωνα».

Κατά την πρώτη παραμονή του στην Κωνσταντινούπολη ο Ζαχαρίας Αινιάν γνωρίστηκε με τον Μεγάλο Διερμηνέα Κωνσταντίνο Μουρούζη και απέκτησε την εύνοια του. Το 1804 όταν ο Μεγάλος Διερμηνέας Κωνσταντίνος Μουρούζης αποφάσισε να επαναλειτουργήσει την Ελληνική Σχολή στα Θεραπειά για τις εκπαιδευτικές ανάγκες της σχολής επέλεξε ότι καλύτερο σε διδασκάλους είχε ο Ελλαδικός χώρος εκείνη την εποχή. Αναγνωρίζοντας το κύρος, τις γνώσεις και τις εκπαιδευτικές ικανότητες του Παπά Ζαχαρία Αινιάν τον κάλεσε μαζί με τόσους άλλους εκλεκτούς διδασκάλους να διδάξει στην Σχολή των Θεραπειών στην Κωνσταντινούπολη.

Έτσι το 1806 ο Παπαζαχαρίας μαζί με την οικογένεια του εγκαταστάθηκε στα Θεραπειά της Κωνσταντινούπολης κοντά στην Ελληνική Σχολή των Θεραπειών που θα δίδασκε.

Παράλληλα με τα καθήκοντα του ως διδάσκαλος ο Παπαζαχαρίας εργάστηκε ως οικοδιδάσκαλος στις σημαντικότερες ελληνικές οικογένειες της Πόλης. Κάποιες από αυτές ήταν και η οικογένειες των Μουρούζηδων.

Στα Θεραπειά ο Παπαζαχαρία δίδαξε για δεκαπέντε χρόνια, έξι χρόνια σαν διδάσκαλος (1806-1812) και εννέα περίπου σαν σχολάρχης από το 1812 έως το 1821 όπου εκδιώχτηκε μαζί με την οικογένεια του λόγο της συμμετοχής του στην Φιλική Εταιρία.

Τα παιδιά του Παπαζαχαρία (Γεώργιος, Δημήτριος και Χριστόδουλος) σπούδασαν στην αρχή στην σχολή των Θεραπειών όπου δίδασκε και ο ίδιος και αργότερα στην Μεγάλη του Γένους Σχολή.
Τα μέλη της οικογενείας των Αινιάνων κρατούσαν χαμηλούς τόνους και φημίζονταν για το υψηλό μορφωτικό τους επίπεδο. Πολύ γρήγορα με την ευγένεια τους και τις γνώσεις τους απέκτησαν την εμπιστοσύνη της υψηλής κοινωνίας της Κωνσταντινούπολης όχι μόνο των χριστιανών αλλά και των μουσουλμάνων.

Σύμφωνα πάντα με τον Αναστάσιο Γούδα στο σπίτι των Αινιάνων πολλές φορές και για μεγάλα διαστήματα φιλοξενήθηκαν οι ηγέτες της φιλικής Εταιρίας. Εκεί επίσης πάρθηκαν κάποιες από τις μεγαλύτερες αποφάσεις της Φιλικής Εταιρίας για τον ξεσηκωμό των Ελλήνων.

Σύμφωνα πάντα με τον Αναστάσιο Γούδα, το 1817 ο Παπά Ζαχαρίας παραχώρησε ένα δωμάτιο του σπιτιού του στον Γρηγόριο Δίκαιο, ο οποίος κατοικούσε δωρεάν και διδασκόταν στη σχολή των Θεραπειών. Με αυτή του την ενέργεια ο Παπά Ζαχαρίας λόγο του ιδιορρύθμου του χαρακτήρα του Παπαφλέσσα μπήκε στο στόχαστρο της Τουρκικής μυστικής Αστυνομίας.

Μετά τον θάνατο του Σκουφά ο Παπαζαχαρίας συνέταξε ένα σπουδαίο επιτύμβιο στιχούργημα για τον θάνατο του Σκουφά με έντονη αναφορά στην ιδεολογία της ελληνικής αρχαιότητας,  παρά το γεγονός ότι ως ιερέας ήταν υπό την κηδεμονία του Πατριαρχείου που αντιπαθούσε τις αρχαίες ελληνικές ιδέες, σύμβολα και ονόματα.

Το στιχούργημα του Παπαζαχαρία κυκλοφόρησε ευρέως ανάμεσα στους Φιλικούς και τους ενθουσίαζε γιατί έδινε την ενθουσιώδη εντύπωση ότι ο Σκουφάς κραύγαζε.  Αμέσως μετά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 στην Πελοπόννησο οι Τούρκοι αστυνομικοί εισέβαλαν στο σπίτι των Αινιάνων και συνέλαβαν τον Παπαζαχαρία και τον Χριστόδουλο και τους οδηγήθηκαν κατευθείαν στην φυλακή.  Αν δεν επενέβαινε η κόρη του Δέσπω δωροδοκώντας τους Τούρκους αξιωματικούς της φυλακής ο θάνατος του παπά Ζαχαρία και του γιου του Χριστόδουλου θα ήταν σίγουρος.

Μετά την αποφυλάκιση τους ο Παπαζαχαρία και ο γιος του Χριστόδουλος εξορίστηκαν στην Κίο της Προποντίδας.

Κατά την εξορία του ο Παπαζαχαρίας από το 1821 έως το 1824 δίδαξε στην Ελληνική σχολή της Κίου όπου παλαιότερα είχε διδάξει ο γιός του Γεώργιος.  Το 1827 και έπειτα από αίτηση του γιού του Γερουσιαστή Γεωργίου Αινιάν προς την Ρωσική πρεσβεία ήρθε κρυφά στην Ελλάδα μαζί με τον γιό του Χριστόδουλο και την κόρη του Δέσπω και εγκαταστάθηκαν στην Υπάτη.

Στις 29 Αυγούστου του 1835 στην Υπάτη, εκτάκτως τέλεσε το μυστήριο του γάμου στον αδελφό του αγωνιστή-Στρατηγού Χριστόδουλου Χατζηπέτρου, τον Πετράκη Χατζηπέτρο.
Κατά πληροφορίες το σώμα του Παπά Ζαχαρίας “εκοιμήθει” στο “Περίβολο” του Αγίου Νικολάου στην Υπάτη το 1835. Αν είναι έτσι και σύμφωνα με το παραπάνω γεγονός (γάμος) τότε ο Παπαζαχαρίας θα “εκοιμήθη” μετά τις 29 Αυγούστου.

Σε απάντηση της αίτησης μου στις 07 /01/2022 με αριθμό πρωτοκόλλου 54597 ο Δήμος Λαμίας με ενημέρωσε ότι η Αίτηση μου θα συζητηθεί στην επόμενη συνεδρίαση της Επιτροπής Ονοματοθεσίας και η οριστική απόφαση θα ληφθεί από το Δημοτικό Συμβούλιο σύμφωνα με την ισχύουσα Νομοθεσία.

Ενημερώθηκα ότι με τον υπ. Αριθ. 310/2023: Απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Λαμίας (ΑΔΑ 9Ω70ΩΛΚ-Θ6Θ) η πλατεία στα Καλύβια θα ονομαστεί «ΖΑΧΑΡΙΑ ΑΙΝΙΑΝΑ». Πρότεινα στην αρμόδια υπηρεσία του Δήμου η πλατεία να έχει το όνομα «Πλατεία Ζαχαρία Αινιάν» και όχι Ζαχαρία Αινιάνα. Η πρόταση μου έγινε αμέσως αποδέκτη από το αρμόδιο γραφείο του Δήμου.

Η Πλατεία Ζαχαρία Αινιάν βρίσκετε στην οδό Πηνελόπης και Καλυβίων πίσω από την Περιφερική Υπηρεσία Τουρισμού.

Όταν κλήθηκα να κάνω την επιλογή της πλατείας στο μυαλό μου υπήρχαν πολλοί συνειρμοί και άλλοι τόσοι συμβολισμοί. Αν και μακριά από τον τόπο καταγωγής του θα έπρεπε να έχει κάποιους συμβολισμούς που θα έχουν να κάνουν με το πρόσωπο του. Παλιότερα είχα προτείνει σαν χώρο ονοματοθεσίας του τόπου που θα αναφέρετε το όνομα του κάπου ψηλά που θα αγναντεύει την Υπάτη και το Μαυρίλο. Παρατηρώντας όμως την νέα πλατεία που μου πρότεινε ο Δήμος Λαμίας διαπίστωσα τα παρακάτω:

Η προτεινόμενη σαν «Πλατεία Ζαχαρία Αινιάν» είναι μια καινούργια πλατεία δίπλα στον δρόμο Λαμίας-Υπάτης (Χώρος πνευματικής δράσης του Παπά Ζαχαρία και κοντά στον τόπο καταγωγής του).

Από αυτόν τον δρόμο σίγουρα θα είχε περάσει κάποτε ο Παπά Ζαχαρίας όταν πηγαινοέρχονταν από την Υπάτη στην Λαμία και αντίστροφα.

Ίσως στο συγκεκριμένο σημείο να κάθισε να ξεκουραστεί, να πιει νερό, να κολατσίσει η να συγκεντρώσει τις σκέψεις του. Όμως αν δεν πέρασε ο Παπά Ζαχαρίας σίγουρα θα πέρασαν τα παιδιά του εκπληρώνοντας τις υποχρεώσεις τους στην πρωτεύουσα του νομού είτε σαν ιδιοκτήτες του τυπογραφείου τους στην Λαμίας είτε σαν πολιτικά πρόσωπα..

Η πλατεία είναι ήσυχη και ευρύχωρη και ταιριάζει στο ήρεμο και δημιουργικό πνεύμα του Παπά Ζαχαρία.

Με μια προτομή και με μια καλή ενημέρωση για τον Παπά Ζαχαρία η πλατεία θα μπορούσαν να μετατραπεί σαν χώρος δημιουργικότητας, μελέτης, συζήτησης και περισυλλογής γενικότερα. Εδώ θα μπορούν να μαζεύονται οι κάτοικοι της περιοχής που ασχολούνται με πνευματικές δημιουργίες, να διαβάζουν, να συζητούν, να ακούνε μουσική ή να ανταλλάσσουν απόψεις γενικότερα.

Πολύ σύντομα θα κάνω τις ανάλογες προτάσεις για την διαμόρφωση της πλατείας «Ζαχαρίας Αινιάν» που θα έχουν άμεση σχέση με το δημιουργικό πνεύμα του Παπά Ζαχαρία.

Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους ασχολήθηκαν δημιουργικά για την ονοματοθεσία της πλατείας.