«Ο Παρευξείνιος Ελληνισμός στην αρχαιότητα»

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου, Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Ο χώρος του Εύξεινου Πόντου από την αρχαιότητα αποτέλεσε πεδίο ενδιαφέροντος των Ελλήνων, αφού από την εποχή του Χαλκού προσπάθησαν να εξερευνήσουν τη μακρινή και επικίνδυνη Μαύρη Θάλασσα. Συμφωνά με πληροφορίες που αντλούμε από τον Ηρόδοτο, τον Ξενοφώντα καθώς και από τον γεωγράφο Στράβωνα στο εσωτερικό της περιοχής του Πόντου, ζούσαν διάφοροι γηγενείς λαοί, μερικοί από τους οποίους τα κατοπινά χρόνια εξελληνίστηκαν, ενώ ήταν και η πατρίδα των μυθικών Αμαζόνων.
Οι απόκρημνες παραλίες της περιοχής έγιναν πόλος έλξης των Ελλήνων που αναζητούσαν μέταλλα και κυρίως χρυσό. Η ύπαρξη των εμπορικών δρόμων και αναζήτηση πολύτιμων μεταλλευμάτων στην περιοχή του Πόντου, αποτυπώνεται στη συλλογική μνήμη με τις περιπέτειες του Ιάσονα και των συντρόφων του,  Αργοναυτών με πρώτη οργανωμένη αποστολή στην Κολχίδα, προς αναζήτηση του Χρυσόμαλου δέρατος.
Επίσης, οι περιπέτειες και οι περιπλανήσεις και άλλων ηρώων στον Πόντο δείχνουν πως η περιοχή όχι μόνο δεν ήταν άγνωστη στους Έλληνες, αλλά αποτελούσε μια περιοχή ενδιαφέροντος. Πιο χαρακτηριστικοί είναι οι μύθοι της εξορία του Τιτάνα Προμηθέα στον Καύκασο, το ταξίδι του ημίθεου Ηρακλή στον Πόντο, του Οδυσσέα στη χωρά των Κιμμερίων και του Ορέστη στη χώρα των Ταύρων, όπως αναφέρει ο Ευριπίδης στην τραγωδία του «Ιφιγένεια εν Ταύροις».
Όλες αυτές οι αναφορές γίνονται για τους Μυκηναϊκούς χρόνους. Κατά τη γεωμετρική εποχή δηλαδή, γύρω στο 800 π.Χ., αρχίζουν να δημιουργούνται οι προσωρινοί αρχικά, εμπορικοί σταθμοί, οι οποίοι συν τω χρόνω γίνονται μόνιμοι και εξελίσσονται σταδιακά σε μεγάλα οικιστικά κέντρα.
Η Μίλητος ήταν η πόλη που εγκαινίασε την αποικιακή δραστηριότητα στον Εύξεινο Πόντο ιδρύοντας τη Σινώπη, μια πόλη με πολλά πλεονεκτήματα λόγω του προστατευμένου λιμανιού της και της ομαλής επικοινωνίας της με τις γύρω περιοχές. Στη συνέχεια με ορμητήριο τη Σινώπη -λειτουργώντας πλέον ως μητρόπολη- το 756 π.Χ. ιδρύονται πολλές αποικίες στην ευρύτερη περιοχή με σημαντικότερες την Τραπεζούντα, την Κρώμνα, το Πτέριον, την Κύτωρο, πόλεις που υπάρχουν έως σήμερα.
Η ίδρυση ελληνικών αποικιών στον Εύξεινο Πόντο εξυπηρέτησε και κάλυψε την δημογραφική ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων τόσο στον κυρίως ελλαδικό κορμό όσο και στην περιοχή της Ιωνίας. Ο γεωγράφος Στράβων, αναφέρει πως η μακρινή περιοχή του Πόντου ήταν πολύ εύφορη και πλούσια σε νερό και καλλιέργειες με αποτέλεσμα μέσα σ’ έναν αιώνα «να κατακλυστούν» με ελληνικές αποικίες οι αφιλόξενες παραλίες του Ευξείνου Πόντου.
Από τον 6ο αιώνα π.Χ. αρχίζει η ραγδαία εμπορική, ναυτική και πολιτιστική ανάπτυξη των ελληνικών αποικιών στον Πόντο και της ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, καθώς τους δυο προηγούμενους αιώνες είχε ιδρυθεί πλήθος πόλεων,  περί τις εβδομήντα πέντε αποικίες.  Πιο σημαντικές από αυτές ήταν η Σινώπη, η Αμισός, η Τραπεζούντα, η Πιτυούντα, η Φαναγόρεια, το Παντικάπαιον, η Θεοδοσία, η Χερσόνησος, η Ολβία, η Διονυσόπολις, η Μεσημβρία, η Αγχίαλος, η Απολλωνία, η Ιστρία, η Οδησσός.
Όλες αυτές οι αποικίες και οι εμπορικοί σταθμοί εξελίχθηκαν και έγιναν πολυάνθρωπα και ισχυρά κέντρα για τα οποία οι μαρτυρίες όσον αφορά στην οικιστική οργάνωση, τις οικονομικές δραστηριότητες, τις εμπορικές και πολιτιστικές σχέσεις με τις μητροπόλεις και με τους γηγενείς λαούς, προκύπτουν από τα ευρήματα των ανασκαφών  αλλά και από τις γραπτές πηγές της κλασικής και της μετακλασικής εποχής.
Τον 5ο αιώνα π.Χ. η Αθήνα,  για να προστατεύσει τα εμπορικά της συμφέροντα σ’ στην περιοχή, έκτισε κατά μήκος των ακτών της Μαύρης Θάλασσας στρατιωτικές αποικίες στις οποίες εγκατέστησε εξακόσιους Αθηναίους κληρούχους (Αθηναίοι πολίτες που έπαιρναν έναν κλήρο γης εκτός Αττικής και διέμεναν εκεί μόνιμα διατηρώντας τα πολιτικά τους δικαιώματα).  
Ειδικότερα, η περιοχή της Κριμαίας αποτελούσε τον σιτοβολώνα του αθηναϊκού κράτους. Η εμπορική, οικονομική και στρατηγική σημασία, που είχε για την Αθήνα αυτή η περιοχή, αποδεικνύεται από την επίσκεψη του Περικλή το 453 π.Χ. Η πολιτική του Περικλή εξασφάλισε τη θαλάσσια συγκοινωνία της Αθήνας με τον Εύξεινο Πόντο, παγιώνοντας την ανεμπόδιστη εισαγωγή και εξαγωγή προϊόντων από και προς την Αττική.
Μεγάλη ώθηση στην εδραίωση του ελληνικού στοιχείου στην ευρύτερη περιοχή της βόρειας Θράκης έπαιξε η ίδρυση της Φιλιππούπολης το 341 π.Χ. από το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Β’, ο οποίος πέτυχε την αρμονική συμβίωση των Ελλήνων με τις γηγενείς θρακικές εθνότητες με την  ίδια πολιτική να συνεχίζεται και από τους διαδόχους του. Χάρη στην εποικιστική πολιτική τους, με ελληνικούς πληθυσμούς από τις παραλιακές πόλεις στην ενδοχώρα, ο όρος Θράκη απόκτησε γεωγραφική σημασία.  
Τέλος, η Φιλιππούπολη τη ρωμαϊκή περίοδο έγινε πρωτεύουσα της επαρχίας Θράκης και αργότερα ο ενδιάμεσος εμπορικός και πολιτισμικός σταθμός ανάμεσα στη Σιγγηδόνα (Βελιγράδι) και την Κωνσταντινούπολη.
Ουσιαστικά η εξελληνισμένη και εκχριστιανισμένη Θράκη, λόγω της σπουδαίας στρατηγικής της θέσης, θεωρούνταν το προάστιο της Κωνσταντινούπολης.