Η επιστροφή των γλυπτών, ζήτημα ηθικής ή/και σύγχρονης μουσειολογικής αντίληψης;

Γράφει η Δρ. Ευφ. Παπαευθυμίου

Μιλώντας για το θέμα της επανένωσης του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα, με την επιστροφή των γλυπτών στο Μουσείο Ακρόπολης Αθήνας, πέρα από τα όποια θέματα νομικής και ηθικής φύσης  εγείρει  -Ο υλικός πολιτισμός έχει χαρακτηριστεί «αναπαλλοτρίωτος», προβάλλοντας τα αυτονόητα κυριαρχικά δικαιώματα των διαφόρων κοινοτήτων να κατέχουν και να διαχειρίζονται τα υλικά στοιχεία του πολιτισμού τους-, τίθενται και θέματα σύγχρονης μουσειολογικής αντίληψης.

Έχει περάσει καιρός από τότε που τα μουσεία ήταν χώροι εναπόθεσης και φύλαξης των διαφόρων υλικών καταλοίπων του ανθρώπινου πολιτισμού, θεματοφύλακες της Ιστορίας και προορισμένα για ένα κοινό επιστημονικά  εξειδικευμένο και ερευνητικά  δραστήριο. Τα Μουσεία σήμερα παρέχουν μια σύνθετη και ολιστική εμπειρία στους επισκέπτες τους, με χαρακτηριστικά ψυχαγωγίας, γνώσης, αισθητικής απόλαυσης, βαθύτερης κατανόησης, κοινωνικής αλληλεπίδρασης, ηρεμίας και αυτογνωσίας.
Ιδιαίτερα στην περίπτωση του Μουσείου Ακρόπολης, η εμπειρία αποκτά μοναδικότητα εξαιτίας της θέσης, της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής του κτηρίου και των μουσειολογικών επιλογών που ακολουθήθηκαν:

Η θέση του Μουσείου Ακρόπολης τόσο κοντά στον βράχο της Ακρόπολης, ώστε να επιτρέπει στους επισκέπτες να πραγματοποιούν νοερά προβολές των έργων στον χώρο από όπου αποσπάστηκαν.

Τα μεγάλα υαλοστάσια που από τη μια επιτρέπουν την οπτική επαφή με τον περιβάλλοντα χώρο και ταυτόχρονα επιτρέπουν στο φυσικό φως να δημιουργεί τις συνθήκες φωτισμού, που είχαν τα γλυπτά στην αρχική τους θέση.

Το γαλάζιο του αττικού ουρανού που γίνεται ο «καμβάς» όλων των έργων τέχνης και η θέα προς το σύγχρονο αστικό τοπίο και τις αθηναϊκές γειτονιές.

Η ελαφριά «στροφή» του 3ου επιπέδου του Μουσείου ως προς τον άξονα του κτηρίου, ώστε να βρίσκεται σε όμοιο προσανατολισμό και παραλληλία  με το μνημείο του Παρθενώνα απέναντι, συμβολίζοντας τη διαρκή «συνομιλία» του σύγχρονου κτηρίου με τον Ιερό Βράχο, του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον.

Η ανέγερση του Μουσείου πάνω από το οικόπεδο Μακρυγιάννη, ώστε να αποκαλύπτει στα θεμέλιά του το αρχαιολογικό σκάμμα των αρχαϊκών χρόνων επισκέψιμο, δίνοντας τη δυνατότητα στους τουρίστες να «περπατήσουν» σε μια αρχαία αθηναϊκή γειτονιά .

Ο τρόπος που η εσωτερική διευθέτηση των χώρων και των διαδρομών του Μουσείου προσομοιώνει τις κινήσεις που έκαναν οι πολίτες της αρχαίας πόλης ανεβαίνοντας προς την Ακρόπολη, όπως για παράδειγμα η ανάβαση της μεγάλης κλίμακας που οδηγεί από το 1ο στο 2ο επίπεδο του Μουσείου και παραπέμπει στην ανάβαση των αρχαίων προσκυνητών προς τα Προπύλαια.

Η ελεύθερη κίνηση των επισκεπτών στο 2ο επίπεδο, όπου βρίσκονται τα διάφορα αφιερώματα, απλωμένα στον χώρο πάνω σε βάθρα, δίνοντας τη δυνατότητα στους επισκέπτες να κινηθούν γύρω από τα εκθέματα και να τα δουν ολόπλευρα, χωρίς προστατευτικά κιγκλιδώματα ή προθήκες.

Αναφέρθηκαν μερικά από τα χαρακτηριστικά της πολιτιστικής εμπειρίας που βιώνει ο επισκέπτης στο Μουσείο Ακρόπολης που την κάνουν μοναδική για την πρόσληψη και κατανόηση του αρχαίου κόσμου. Μιας εμπειρίας που δεν αφήνει απέξω τις αισθήσεις και δεν καμώνεται πως τα νοητά μόνο έχουν σημασία. Η αδιαχώριστη σχέση των αισθητηριακών προσλήψεων και των νοητών συλλήψεων αποκαθιστούν την εμπειρία στην ολότητά της.  

Οι  παραπάνω επισημάνσεις θέτουν εν αμφιβόλω την πολιτιστική εμπειρία σε μουσεία –μπουτίκ, που εκθέτουν αντικείμενα διαφόρων προελεύσεων, αποκομμένα από τον φυσικό τους χώρο και το κοινωνικό και ιστορικό τους συγκείμενο, διαμελίζοντας την εμπειρία σε αισθητή και νοητή και θεωρώντας την αισθητηριακή πρόσληψη υποδεέστερη ή μη επηρεάζουσα την τελική πολιτιστική εμπειρία.

Το φως, τα χρώματα του ελληνικού ουρανού, τα οργανικά υλικά, η συνύπαρξη με τα άλλα κτήρια και τις αθηναϊκές γειτονιές, είναι πολύ σημαντικά για την πρόσληψη των αντικειμένων του αρχαίου κόσμου και την εποπτεία του, δηλαδή την αποκάλυψη της αλήθειάς του.