Μουσειο…λόγος: «Μουσεία για την κοινωνία»
Γράφει η Ηλιάνα Ζιώγα
Μουσειολόγος
- Επιμελήτρια Εκθέσεων
Υπ. Διδάκτωρ Μουσειολογίας
& Επικοινωνίας της Επιστήμης
Τα μουσεία παραδοσιακά είναι θεσμοί που προβάλλουν την ιστορία μας μέσω της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Ωστόσο τα μουσεία του 21ου αιώνα ασχολούνται όλο και περισσότερο με τις κοινότητές τους για την καλύτερη κατανόηση των περίπλοκων ερωτημάτων της κοινωνίας μας. Οι πολιτιστικοί οργανισμοί προβάλλουν τα επίκαιρα κοινωνικά θέματα, τα οποία ενσωματώνονται στη λειτουργία και τον ρόλο τους, μετατρέποντας τα «μουσεία των αντικειμένων» σε «μουσεία για την κοινωνία».
Τα μουσεία αντιμετωπίζουν όλα τα κοινωνικά θέματα, μεταξύ των οποίων είναι το ζήτημα της ανισότητας και των διακρίσεων. Παράλληλα, προωθούν την ισότητα και την πολυπολιτισμικότητα και προβάλλουν την ιστορία και την τέχνη των μειονοτήτων αναδεικνύοντας τις εμπειρίες των ανθρώπων που έχουν υποστεί διακρίσεις. Σε μια κοινωνία που γίνεται ολοένα και πιο πολυπολιτισμική, τα μουσεία πρέπει να είναι ανοιχτά και προσβάσιμα για όλες τις κοινότητες. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αναγνωρίζουν και να αναπαράγουν τις διαφορετικές φωνές, ιστορίες και προοπτικές των διάφορων πολιτισμικών ομάδων που συνθέτουν την κοινωνία.Ο φεμινισμός, είναι ένα άλλο σημαντικό θέμα που αντιμετωπίζει η κοινωνία. Τα μουσεία αναζητούν τρόπους να παρουσιάσουν τη σημασία και την προβολή των γυναικών στην τέχνη και την ιστορία, αλλά και για την ανισότητα των φύλων που, δυστυχώς, παρατηρείται ακόμη στις μέρες μας. Συχνά τα μουσεία προωθούν εκθέσεις που αναδεικνύουν το έργο γυναικών καλλιτεχνών και εξετάζουν τα θέματα που αφορούν την ισότητα των φύλων στον καλλιτεχνικό χώρο. Επίσης, οι πολιτιστικοί φορείς αναζητούν τρόπους για να προβάλλουν τα ζητήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω των εκθέσεων και των προγραμμάτων τους. Αναλαμβάνουν την «ευθύνη» να προκαλέσουν συζητήσεις για ζητήματα όπως ο ρατσισμός, η μετανάστευση κ.ά. Τα τελευταία χρόνια, πολιτιστικοί φορείς προσφέρουν εκπαιδευτικά προγράμματα, εργαστήρια, ξεναγήσεις και διαδραστικές εκθέσεις που εμπλέκουν το κοινό και το ενθαρρύνουν να σκέφτεται κριτικά και δημιουργικά. Μέσω ειδικά σχεδιασμένων εκδηλώσεων τέχνης και έκφρασης, τα μουσεία, μπορούν να προάγουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών και κοινοτήτων. Θέματα «κοινωνικής δικαιοσύνης», προβάλλονται σε μουσεία κυρίως της Ευρώπης και εστιάζουν σε ζητήματα όπως η φτώχεια, η ανισότητα, η βία, προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν και να εμπνεύσουν το κοινό να δράσει. Τα προβλήματα, όμως, που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας είναι και περιβαλλοντικά. Τα μουσεία παρουσιάζουν την «περιβαλλοντική κρίση» και προωθούν τη βιωσιμότητα και την αειφορία. Σχεδιάζουν εκθέσεις και προγράμματα που εστιάζουν στην προστασία του περιβάλλοντος, την κλιματική αλλαγή, την ανακύκλωση και την υπεύθυνη κατανάλωση. Μέσω της τέχνης και της πολιτιστικής έκφρασης, τα μουσεία ευαισθητοποιούν το κοινό και αναδεικνύουν την ανάπτυξη βιώσιμων πρακτικών στον τομέα του πολιτισμού και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Πώς εκδηλώνεται αυτή η προσπάθεια στο μουσείο, με ποια πρακτική και ποιος είναι ο αντίκτυπος αυτών των δράσεων στην κοινωνία;
Τα μουσεία ανταποκρίνονται στην επικαιρότητα και αναλαμβάνουν δράση για την «αντιμετώπιση» των κοινωνικών προβλημάτων. Ο ρόλος των μουσείων δεν περιορίζεται μόνο στη συλλογή και την έκθεση ιστορικών αντικειμένων, αλλά επεκτείνεται στην προώθηση της κοινωνικής αλλαγής. Οι πολιτιστικοί φορείς συχνά συνεργάζονται με κρατικούς φορείς, ακαδημαϊκά ιδρύματα, συλλόγους κ.ά. Αυτές οι συνεργασίες ενισχύουν την αμοιβαία ανταλλαγή γνώσεων, εμπειριών και επιτρέπουν την ανάπτυξη πιο ολοκληρωμένων προγραμμάτων και πρωτοβουλιών. Το ρόλο των μουσείων στην αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων είναι δυναμικός και συνεχώς εξελίσσεται. Μέσω της προβολής και της εκπαίδευσης, τα μουσεία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Παρέχουν έναν χώρο για συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων, προάγοντας την ενεργό συμμετοχή του κοινού. Αξίζει να αναφερθεί ότι σχεδιάζουν δράσεις, όπως ειδικές εκθέσεις και συναντήσεις με επιστήμονες, σεμινάρια, εργαστήρια και προγράμματα εκπαίδευσης, το κοινό έχει την ευκαιρία να εμπλακεί για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων.
Η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας έχει επιτρέψει, επίσης, στα μουσεία να διευρύνουν τον ρόλο τους και να φθάσουν σε ένα ευρύτερο κοινό. Η δημιουργία ψηφιακών εφαρμογών, εικονικών εκθέσεων και διαδραστικών εμπειριών παρέχει την ευκαιρία σε μεγαλύτερο κοινό να έρθει σε επαφή με την τέχνη και την πολιτιστική κληρονομιά, ανεξάρτητα από γεωγραφικούς περιορισμούς. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες συγκεντρώνονται σε ένα «συμπεριληπτικό» μουσείο, το οποίο σχεδιάζεται και λειτουργεί με γνώμονα τη συμπερίληψη και την προώθηση, της ισότητας και της προσβασιμότητας για όλους τους επισκέπτες. Τα συμπεριληπτικά μουσεία αποσκοπούν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον που να είναι φιλικό και προσβάσιμο σε όλους, ανεξάρτητα από τις ικανότητες, την ηλικία, την εθνικότητα, το φύλο ή άλλους παράγοντες. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία, παρέχει προσβάσιμες διαδρομές, ανελκυστήρες, ειδικές εγκαταστάσεις και οπτικοακουστικά μέσα για την πλήρη συμμετοχή των επισκεπτών και προωθεί την εκπαίδευση, την ανταλλαγή ιδεών, μέσω της οργάνωσης εκθέσεων, εκδηλώσεων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων, τα συμπεριληπτικά μουσεία προάγουν την πολιτιστική ευαισθητοποίηση και τη διά βίου μάθηση. Τα μουσεία, με άλλα λόγια, δεν περιορίζονται απλώς στην ανάδειξη και την προβολή του παρελθόντος, αλλά αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο στην κοινωνία, προωθώντας τη συζήτηση και τη δράση των πολιτών.
