Ο Αγώνας για την κυπριακή ανεξαρτησία

Ευαγγελία Δημοπούλου
Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Λόγω της στρατηγικής της σημασίας, στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές. Από το 1878, την επαύριο του ρωσοτουρκικού πολέμου, οι Οθωμανοί είχαν παραχωρήσει στη Βρετανία τη διοίκηση της Κύπρου, για να εξασφαλίσουν βρετανική προστασία έναντι της Ρωσίας. Έτσι, η Κύπρος πέρασε στα χέρια των Βρετανών το 1878 αρχικά ως προτεκτοράτο μετά από μια συμφωνία ανάμεσα στην Οθωμανική και την Βρετανική Αυτοκρατορία. Από το 1914, κηρύχθηκε ως κτήση της Βρετανίας, ενώ από το 1925 ως το 1960 ως αποικία του Στέμματος.

 Οι Έλληνες Κύπριοι αποτελούσαν το 80% περίπου του πληθυσμού, ενώ υπήρχε και μια ευάριθμη μειονότητα Τούρκων Κυπρίων περίπου 18%, με αποτέλεσμα το αίτημα για την Ένωση με την Ελλάδα να είναι πάγιο. Τον Οκτώβριο του 1931 εκδηλώθηκε μια αυθόρμητη εξέγερση των Ελλήνων Κυπρίων, με κύριο αίτημα την Ένωση, η οποία κατεστάλη από τους Βρετανούς. Κατόπιν η Βρετανία επέβαλε ένα σκληρό αυταρχικό καθεστώς, που διατηρήθηκε ως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Φυσικά, κατά τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας, οι Τουρκοκύπριοι εναντιώθηκαν στην ιδέα της Ενώσεως. Η κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και η διωγμοί μουσουλμάνων από περιοχές που έλεγχε προηγουμένως η αυτοκρατορία, δημιούργησαν το λεγόμενο σύνδρομο της Κρήτης (εκδίωξη των Μουσουλμάνων κατοίκων και μετά από τα αλλεπάλληλα επαναστατικά κινήματα). Μπροστά στο δίλημμα «υπαγωγή στους Βρετανούς ή σε Ελληνικό κράτος;» η απάντηση ήταν εύκολη. 

Το 1950 η Εκκλησία της Κύπρου οργάνωσε δημοψήφισμα, στο οποίο το 95,7% των Ελλήνων Κυπρίων τάχτηκε υπέρ της ένωσης. Το ίδιο έτος εκλέχτηκε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου ο χαρισματικός Μακάριος Γ΄, ο οποίος πίεσε την Αθήνα να προσφύγει στον ΟΗΕ με αίτημα την άσκηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης από τους Κυπρίους. Η Βρετανία όμως ενέμεινε στην αδιάλλακτη θέση της, και μάλιστα το καλοκαίρι του 1954 ο υφυπουργός Αποικιών, Χένρυ Χόπκινσον, δήλωσε ότι η Κύπρος ανήκε στις περιοχές που «ουδέποτε» θα γίνονταν ανεξάρτητες. Το ίδιο έτος η ελληνική κυβέρνηση του Α. Παπάγου προσέφυγε στον ΟΗΕ, χωρίς όμως θετικό αποτέλεσμα. Στο δημοψήφισμα για ένωση , οι Τουρκοκύπριοι έκαναν μεγάλη διαδήλωση στη Λευκωσία και απαιτούσαν από την αγγλική κυβέρνηση να μην πραγματοποιηθεί.

Λίγους μήνες μετά το άδοξο τέλος του διπλωματικού αγώνα στα Ηνωμένα Έθνη για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, η Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών ΕΟΚΑ) ξεκινά την ένοπλη δράση της. Όταν οι πρώτες εκρήξεις βομβών της Οργάνωσης εναντίον βρετανικών στόχων συγκλόνισαν τη Λευκωσία το ημερολόγιο έγραφε 1 Απριλίου 1955. Στόχος της ΕΟΚΑ, η αποτίναξη του αποικιοκρατικού ζυγού και η ενσωμάτωση του νησιού στη μητέρα- πατρίδα. Πολιτικός ηγέτης της Οργάνωσης ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο οποίος στις αρχές της δεκαετίας του 1950 είχε πρωτοστατήσει για τη διεξαγωγή του ενωτικού δημοψηφίσματος. Στρατιωτικός διοικητής ο Γεώργιος Γρίβας, γνωστός έκτοτε ως «Διγενής».

Η αντίδραση των Βρετανών, ήταν υπέρμετρα αιματηρή. Μετά το περίφημο «ουδέποτε», ότι δηλαδή δεν πρόκειται να φύγουν από την Κύπρο η οποία είχε πια αποκτήσει ειδικό γεωπολιτικό ενδιαφέρον, οι αποικιοκράτες στράφηκαν στις συλλήψεις, τα βασανιστήρια και τους απαγχονισμούς. Η άκαμπτη βρετανική στάση είχε ως αποτέλεσμα το 1955-1959 να χάσουν τη ζωή τους, πολεμώντας για την ελευθερία, πολλοί νέοι Έλληνες Κύπριοι, όπως ο Γρηγόρης Αυξεντίου και ο Κυριάκος Μάτσης (το 1957 και 1958 αντίστοιχα) ή ο Μιχάλης Καραολής και ο Ανδρέας Δημητρίου (οι πρώτοι που απαγχονίστηκαν από τους Βρετανούς το 1956). Ο ίδιος ο Μακάριος εξορίστηκε από τους Βρετανούς στις Σεϋχέλλες τον Μάρτιο του 1956. Η Τουρκία, από την πλευρά της, διεκδίκησε τη διχοτόμηση της νήσου. Γι’ αυτό τον λόγο κατά την διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ, ιδρύθηκε η υπερεθνικιστική τρομοκρατική τουρκική οργάνωση ΤΜΤ.

Παρά τις απώλειες, η ΕΟΚΑ άντεξε ανυπέρβλητη, διότι αντλούσε την ηθική δύναμή της από το λαό, γνώρισε την πλατιά υποστήριξη της πλειοψηφίας των Ελληνοκύπριων. Ο αγώνας της Οργάνωσης ολοκληρώθηκε μετά την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης- Λονδίνου και την ίδρυση της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας. Τον Φεβρουάριο του 1959 η ελληνική κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή, με υπουργό Εξωτερικών τον Ευάγγελο Αβέρωφ-Τοσίτσα, διαπραγματεύτηκε με την Τουρκία τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, που δημιουργούσαν ένα ανεξάρτητο κυπριακό κράτος, αποκλείοντας και την ένωση και τη διχοτόμηση. Η Βρετανία διατήρησε δύο στρατιωτικές βάσεις στη νήσο. Πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέχτηκε ο Μακάριος. Η ανακήρυξη της κυπριακής ανεξαρτησίας έγινε τον Αύγουστο του 1960.

Σημαία της ΕΟΚΑ (Αυτοκρατορικό Πολεμικό Μουσείο)

 Βιβλιογραφία

• Richter, Heinz A. (2010). A Concise History of Modern Cyprus. Γερμανία: Harrassowitz Verlag. 
• Πέτρος Παπαπολυβίου (2015). «Η προσφορά της Κύπρου στην Ελλάδα (1915)».
• Michael, Michalis (2015). «The anathema of partition». Στο: Kingsbury, Damien· Laoutides, Costas, επιμ. Territorial Separatism in Global Politics: Causes, Outcomes and Resolution. London and New York: Routledge
• Papageorgiou, Stefanos P. (Sping 1997). «The Genesis of the Greek and Turkish Nationalism in Cyprus, 1878-1914: A Common March at a Different Pace». Papageorgiou, Stefanos P. The Cyprus Review; Nicosia Vol. 9, Iss. 1, (Spring 1997): 56..
• Rappas, Alexis (2014). Cyprus in the 1930s: British Colonial Rule and the Roots of the Cyprus Conflict. I.B.Tauris. .
• Editors of Britanicca (June 26, 2018). «Cyprus». Encyclopædia Britannica. Ανακτήθηκε στις June 28, 2018.
• Niyazi Kizilyürek. The politics of identity in the Turkish Cypriot communit : a response to the politics of denial ? [article] Actes du colloque tenu à Nicosie les 20-22 octobre 2001, Université Lumière-Lyon 2, Université de Chypre
• Κτωρής, Σώτος (2013). Τουρκοκύπριοι: από το περιθώριο στο συνεταιρισμό, 1923-196. Αθήνα: Παπαζήσης.
• Παπαπολυβίου, Πέτρος (2014). «Το κυπριακό ενωτικό κίνημα, 1830-1955». Η Καθημερινή.
• «Cyprus and Greece: Two appeals for Enosis». Journa of modern hellenism. 1986.