Το ψεύδος και η αλήθεια

Γράφει η
Ρουποτιά Ευμορφία
Φιλόλογος - Δημοτική Σύμβουλος

“Ουκ εξάγουσι καρπούς οι ψευδείς λόγοι”
                                           Σοφοκλής

Ψεύδος και αλήθεια, δύο λέξεις διαμετρικά αντίθετες που είναι υπαρκτές γλωσσολογικά και αποτελούν λήμματα κάθε λεξικού. Οι λέξεις, όμως, όταν εκφράζονται, αποκρυσταλλωνονται σε τρόπο ζωής και δράσης, σε κοσμοθεωρία που διαποτίζει το “είναι” του ανθρώπου.

Η πρώτη προσμετράται στη σφαίρα του κακού, η δεύτερη στη σφαίρα του αγαθού.

Το κακό είναι πολυπρόσωπο και καταφαίνεται σε πλείστες επιλογές. Έτσι, και το ψεύδος βρίσκεται παντού γύρω μας.

Ένας από τους πνευματικούς ταγούς του προηγούμενου αιώνα, ο Ευάγγελος Παπανούτσος διέκρινε τα εξής είδη ψευδους: το ψεύδος της άμυνας, το ψεύδος της συκοφαντίας και της κακότητας, το ψεύδος της συντροφιάς χάριν αστεϊσμού και το άγιο ψεύδος.

Υπάρχουν αυτά τα είδη ψεύδους σήμερα, ποιοι οι λόγοι έκφρασής τους και ποιες οι συνέπειες που επιφέρουν;

Το ψεύδος της άμυνας είναι εσωτερική ανάγκη των αδύναμων, ευθυνόφοβων και δειλών ανθρώπων που μεγάλωσαν μέσα σε ένα περιβάλλον νοσηρά εγωιστικό και ενοχικό, ώστε να μη μπορούν να αποδεχτούν το πιθανό λάθος. Ο κύκλος αυτού του λάθους ξεκινά από το οικογενειακό περιβάλλον με τα μέλη να αποσιωπούν λάθη ή να τα μετακυλίουν στους άλλους, συνεχίζεται στο σχολικό περιβάλλον ως κάθε μορφής εύκολη δικαιολογία για τη μη διεκπεραίωση υποχρεώσεων ή, το χειροτερο, ως στρέβλωση γεγονότων ως προς την υπαιτιότητα με στόχο την επίρριψη ευθυνών σε άλλους. Στην κοινωνική και πολιτική πραγματικοτητα το ψεύδος εκπορεύεται από τον τύπο του ευθυνόφοβου που αναζητά πάντα πατήματα απενοχοποίησής του, ώστε να επιβιώνει και να αναρριχάται και από τον πολιτικάντη που φοβάται θαρρετά να πει την αλήθεια και, είτε εξιδανικεύει καταστάσεις, είτε υποβαθμίζει, είτε αποσιωπά ή αφήνει να πλανάται ότι για όλα φταίνε οι άλλοι, υποτιμωντας τη μέση νοημοσύνη του πληθους και προκαλώντας αγανάκτηση και αναβρασμό στην κοινωνία.

Τωρα, το ψεύδος της κακότητας και της συκοφαντίας είναι η χείριστη μορφή ψεύδους, διότι πηγάζει από λασπερά κατακάθια μιας άρρωστης ψυχής. Ο φθόνος, το μίσος, η ζήλεια, ο αμείλικτος ανταγωνισμος δηλητηριαζουν κάθε υγιή κοινωνική συμπεριφορά και εκφράζονται με λόγια κατασυκοφάντησης του πιθανού αντιπάλου.

Εδώ, κυρίως, διαδίδονται ανυπόστατες φήμες για τη ζωή και δράση προσώπων με στόχο τον διασυρμό τους, την πλήξη του κύρους τους και της αξιοπρέπειάς τους, προκειμένου ο ψευδόμενος να εκδικηθεί, να ικανοποιήσει τον εγωισμό του και να καρπωθεί ίδια οφέλη.

Το ψεύδος της ψυχαγωγίας αφορά τις συντροφιές. Εκεί, θα υπάρχει πάντα ένας χωρατατζής, με ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ και με δυνατότητα να ευφυολογεί και να πλάθει με τη φαντασία του ιστορίες με στόχο τη διασκέδαση της παρέας. Το ψεύδος αυτό δεν έχει αρνητικές επιπτώσεις, αρκεί να μη γίνει εθισμός στον εκφέροντα αυτό και διαβρώσει τόσο τον χαρακτήρα του, ώστε να τον διέπει και στις καθημερινές του συναλλαγές και σχέσεις.

Τέλος, το “άγιο” ψεύδος είναι επιτρεπτό, διότι στοχεύει στην παραραμυθία πονούντων και πενθούντων ανθρώπων. Είναι εκείνο που απαλύνει τον ψυχικό πόνο, λυτρώνει από δεινά και επιτρέπει σε αυτούς να ατενίσουν μια χαραμάδα ελπίδας και αισιοδοξίας.

Το ηθικό αντίβαρο στο ψεύδος είναι η αλήθεια. Ανήκοντας στη σφαίρα του αγαθού είναι μονοπρόσωπη και αυθεντική. Χαρακτηριζει τους πνευματικα και ηθικά ελεύθερους ανθρώπους, τους ανέγγιχτους από τη φθορά της υποκρισίας και εκείνους που έχουν το σθένος να υπερασπίσουν αξίες και ιδανικά με αξιοπρέπεια, αντιδρώντας σε κάθε μικρόνοια, μικροθυμία και μικροπρέπεια. Όσοι αυτή στέργουν, δεν υπηρετούν με χαμέρπεια τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία, αλλά ορθώνουν ανάστημα σε κάθε καπήλευση της δημοκρατίας.

Η αλήθεια συχνά κρύβει τραγικότητα, πόνο, οδύνη, ενοχές, απάτη, σκανδαλα, αμοραλισμό όμως, είναι η μόνη που λυτρώνει εξωτερικά ως προς την αποκατάσταση της σχέσης του ψευδομενου με τον άλλο άνθρωπο και με την πολιτεία και εσωτερικά ως προς την επανάκτηση της ψυχικής ηρεμίας.

Και μάλιστα, ”σε μια εποχή παγκόσμιου ψεύδους, το να λέει κανείς την αλήθεια είναι μια πράξη επαναστατική” όπως έλεγε και ο Τζωρτζ  Όργουελ.

Ο Ηρακλής είχε μπροστά του δύο δρόμους, της αρετής και της κακίας.

Ο πρώτος ανηφορικός, δύσβατος, αλλά ο αληθινός, ο δεύτερος κατηφορικός, εύβατος αλλά κίβδηλος. Ο πρώτος ακολουθείται από τους πνευματικά και ηθικά γενναίους, ο δεύτερος από τους πνευματικα και ηθικά δειλους.

Ειδικά στην πολιτική ζωή και σε μια δημοκρατούμενη και ευνομούμενη πολιτεία δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν θιασώτες της χιτλερικής νοοτροπίας που συνοψίζεται στα εξής λόγια του πιο παρανοϊκού “ηγέτη”: “αν θέλετε να έχετε την εύνοια των μαζών, να λέτε τα πιο ηλιθια και χοντρά ψέματα”.