ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ : ΤΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΤΟ – O TΥΠΟΣ - ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΣΤΗ ΛΑΜΙΑ.

Γράφει ο
Νίκος Ταξ. Δαβανέλλος

Στις 12 Φεβρουαρίου δημοσιεύεται στις εφημερίδες «Πατρίδα» και «Ελεύθερος Τύπος» η «Διακήρυξη των δημοκρατικών φιλελευθέρων» γνωστό ως , «Δημοκρατικό Μανιφέστο». Το κείμενο, από το οποίο η λογοκρισία διέγραψε παράνομα πολλές ουσιώδεις περικοπές, υπέγραφαν, εκτός από τον Αλεξ. Παπαναστασίου που το είχε διατυπώσει, οι δημοκρατικιοί πολιτικοί Γ. Bηλαράς, Σπ. Θεοδωρόπουλος, Περ. Καραπάνος,  Κ. Μελάς, Δ. Πάζης, και Θρ. Πετιμεζάς. Την ίδια μέρα, το υπουργικό συμβούλιο, υπό την προεδρία του Δ. Γούναρη, έδωσε την εντολή στον εισαγγελέα εφετών Ν. Γερακάρη και τον εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Ν. Δεσποτόπουλο- γνωστό φανατικό αντιβενιζελικό-να ασκήσουν αμέσως ποινική δίωξη.  Οι δημοκρατικοί συνελήφθησαν με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας , «επί τω λόγω ότι συνώμοσαν να μεταβάλουν δια βιαίων μέσων το πολίτευμα» και να απομακρύνουν από το θρόνο το νόμιμο ηγεμόνα, και επί εξυβρίσει του βασιλέως.

Αποφυλακίστηκαν με βούλευμα  του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών στις 17-2-22      για να δικαστούν στο Κακουργιοδικείο Λαμίας στις 20-22 Ιουνίου 1922 και να καταδικαστούν σε ποινή φυλακίσεως τριών ετών. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1922, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Παπαναστασίου και οι άλλοι δημοκρατικοί βγήκαν από τις φυλακές της Αίγινας. Το «Δημοκρατικό Μανιφέστο» προκάλεσε πολλές και ποικίλες  και έντονες αντιδράσεις. Επίσημη κυβερνητική ανακοίνωση το χαρακτήριζε ως, «δηλητηριώδη προσπάθεια εξεγέρσεως του λαού εναντίον του βασιλέως», ενώ η αντιπολίτευση κατέθεσε επερώτηση για τη σύλληψη των βουλευτών Κ.Μελά και Γ. Βηλαρά.

 Ιδιαίτερο και πολύπλευρο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντιμετώπιση  του «Δημοκρατικού Μανιφέστου» από τον τύπο της εποχής, στο μέτρο που τα σχετικά δημοσιεύματα θίγουν , εκτός από το πολιτειακό ζήτημα, και μια σειρά από θέματα, όπως η ελευθερία της σκέψης και του Τύπου, η βουλευτική ασυλία, η λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες και ιστορικές ερμηνείες και αντικατοπτρίζουν το ιδεολογικό κλίμα και το δημοσιογραφικό ύφος και ήθος στην συγκεκριμένη πολιτική συγκυρία. Παραθέτουμε το «Δημοκρατικό Μανιφέστο» και θα ακολουθήσουν αποσπάσματα από τη Δίκη στη Λαμία και το Τύπο της εποχής.

ΤΟ  ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ  ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ

12 Φεβρουαρίου 1922

Ελεύθερος Τύπος, Πατρίς.

Η κρισιμότης την οποίαν έχουν περιέλθει τα εθνικά μας πράγματα, και οι μεγάλοι κίνδυνοι προς τους οποίους φερόμεθα, επιβάλλουν περισσότερον από ποτέ την γυμνήν, οσονδήποτε ωμή και αν είναι, την αλήθεια. Και την αλήθειαν αυτήν όπως την βλέπομεν και πιστεύομεν, θεωρούμεν καθήκον μας να διακηρύξωμεν.

Η Ελλάς, πιστή εις τας παραδόσεις και τας  υποχρεώσεις της, εν πλήρη γνώση των συμφερόντων και συναισθήσει των δικαιωμάτων της, καταπνίξασα έκθεσμον εσωτερικήν αντίδρασιν, εισήλθεν εις το παγκόσμιον πόλεμον και ηγωνίσθη και αυτή ολοψύχως προς επικράτησιν του δικαίου, εξασφάλισιν της εθνικής ελευθερίας και παγίωσιν της ειρήνης εις την Ευρώπην. Και, εμπιστευθείσα τα δίκαιά της   εις τους Μεγάλους Συμμάχους , τους παλαιούς προστάτας και φίλους της, είδε τας προσδοκίας της δικαιούμενας, αφού δια των συνθηκών με την Βουλγαρίαν και την Τουρκίαν και των συναφών προς αυτάς διεθνών πράξεων  ανεγνωρίσθησαν κατά το δυνατόν μέτρον αι εθνικαί μας διεκδικήσεις.

Και ανέθεσαν μεν οι Σύμμαχοι την εφαρμογήν της Συνθήκης των Σεβρών εις την Ελλάδα, αλλ’ εξακολουθούν οι ίδιοι τας εχροπραξίας με τους Τούρκους. Το γεγονός τούτο, η εκ  του κοινού αγώνος  αλληλεγγύη, καθώς και το γενικόν  συμμαχικόν συμφέρον προς σεβασμόν των συνθηκών  παρείχαν την βεβαίωσιν, ότι η Ελλάς, εις την προσπάθειάν της προς εφαρμογήν της Συνθήκης των Σεβρών, θα είχεν, εκτός έστω και μικράς πολεμικής συνδρομής των Συμμάχων, εν πάσει την υλικήν και κυρίως αμέριστον την ηθικήν αρωγήν  των.  Αυτή δε και μόνη θα ήτο ικανή να προκαλέση, εν περιπτώσει πείσμονος αντιστάσεως της Τουρκίας, τας δυσμενεστέρας δι’ αυτήν συνεπείας, αι οποίαι  προηγγέλθησαν δια της μετ’ αυτής συνθήκης και αίτινες θα ωδήγουν εις ολοκληρωτικήν απελευθέρωσιν και της ελληνικής και των άλλων υπό τον Τουρκικόν ζυγόν εθνοτήτων.

Όμως τα πράγματα μεταβλήθησαν άρδην από της 22ας Νοεμβρίου 1920. Αι σύμμαχοι Μεγάλαι Δυνάμεις, βλέπουσαι κατά ποιόν τρόπον επιδίωκαν  τα κυβερνώντα κόμματα να λύσουν το δυναστικόν ζήτημα, εδήλωσαν επισήμως ότι:  «Δεν θέλουν να επέμβουν εις τα εσωτερικά πράγματα της Ελλάδος, αλλ’ είναι αναγκασμέναι να δηλώσουν δημοσία, ότι η παλινόρθωσις επί του θρόνου της Ελλάδος, ενός ηγεμόνος του οποίου η όχι νομιμόφρων στάσις και διαγωγή απέναντι των Συμμάχων κατά την διάρκειαν του πολέμου εγένετο δι’ αυτούς  πηγή δυσχερειών και απωλειών σοβαρών,  δεν θα ηδύνατο να θεωρηθή  παρ’ αυτών ειμή ως κύρωσις  παρά της Ελλάδος των εχθρικών πράξεων του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Το γεγονός τούτο θα εδημιούργει μίαν κατάστασιν νέαν, δυσμενή εις τας  σχέσεις  μεταξύ της Ελλάδος και των Συμμάχων  και εις την πείστασιν αυτήν αι τρεις Κυβερνήσεις δηλούν ότι επιφυλάσουν δι’ αυτάς πλήρη ελευθερία δράσεως δια να κανονίσουν την κατάστασιν  αυτήν».

 Την εξαιρετικήν σοβαρότητα της τοιαύτης δηλώσεως, ανεξαρτήτως  της βασιμότητος ή μη των κατά τους Βασιλέως ισχυρισμών των Συμμάχων, έκρυψαν από τον λαόν τα κυβερνώντα κόμματα και δια της σκηνοθεσίας του δημοψηφίσματος της 22ας Νοεμβρίου 1920 έρριψαν εφ’ ολοκλήρου του ελληνικού Έθνους την ευθύνην της παλινορθώσεως του Βασιλέως Κωνσταντίνου, υπέρ της οποίας κανείς πολιτικός, πονών την πατρίδα, δεν επιτρέπετο να ταχθή μετά την κατά της Γερμανίας συμμαχικήν νίκην.

Τοιουτοτρόπως εδημιουργήθη εις τον τόπον μας καθεστώς μη απολαύον της εμπιστοσύνης των Συμμάχων, τοσούτο μάλλον, καθόσον τα ίδια κόμματα δια της δουλικής των συμπεριφοράς από του 1915 κατώρθωσαν να παραστήσουν τον Βασιλέα Κωνσταντίνον ως συγκεντρούντα εις τον τόπον την ισχυροτέραν και σταθερωτέραν πολιτικήν δύναμιν, επιβαλλομένην ακόμη και εναντίον σαφώς εκπεφρασμένης διφόρου λαϊκής θελήσως.

Έκτοτε επισωρεύονται αι εθνικαί συμφοραί.  Η Ελλάς εξέπεσεν από την επίζηλον θέσιν που είχεν εις το πλευρό των Συμμάχων. Κάθε οικονομική αρωγή εκ μέρους αυτών διεκόπηη. Ο Βασιλεύς, επανελθών, δεν ανεγνωρίσθη. Ανεγνωρίσθη όμως ο Κεμάλ και η Κυβέρνησις της Αγκύρας ως νόμιμοςκαι ως κυρίως εκπροσωπούσα  την Τουρκίαν. Η Συνθήκη των Σεβρών εγκαταλείφθη και όχι μόνον αφέθημεν κατάμονοι να επιβάλωμεν την ειρήνην εις τους Τούρκους, αλλά και περιοριζόμεθα από τους Συμμάχους εις την πολεμικήν μας δράσιν.

Σύμμαχοι δυνάμεις συνάπτουν συμφωνίας με τους Τούρκους, διευκολύνουν την στρατιωτικήν των ενίσχυσιν και υποστηρίζουν τας πλέον παραλόγους  αξιώσεις των.

Επί πλέον η Βόρειος Ήπειρος, ενώ είχε κατακυρωθή εις την Ελλάδα δια διεθνούς πράξεως , παραχωρείται από τας ιδίας συμμάχους Δυνάμεις εις την Αλβανίαν. Η δια την αποκατάστασιν των Δωδεκανήσων ανειλημμένη υποχρέωσις αθετείται αδιαμαρτυρήτως. Τέλος, ακόμη και ύστερα από αιματηροτάτους και επιτυχείς  αγώνας του στρατού μας, όχι μόνον δεν γίνεται πλεον κανείς λόγος περί σεβασμού της Τουρκίας συνθήκης, αλλά και πανταχόθεν επιδιώκεται η απομάκρυνσίς μας από την Μικράν Ασίαν, υποστηρίζεται μεταξύ των Συμμάχων, κατά παράβασιν  της από αιώνος ισχυούσης αρχής δια τας απελευθερουμένας από την Τουρκίαν χώρας, η αποκατάστασις πλήρους της Τουρκικής κυριαρχίας  και διοικήσεως εις τα απελευθερωθέντα τμήματα της Μικράς Ασίας, εσχάτως δε και της Ανατολικής Θράκης, δια να χαθή κατόπιν με την σειράν της και η Μακεδονία. Παριστάνονται δε σήμερον αι κυρωθείσαι δια συνθήκης εθνικαί μας διεκδικήσεις ως κατακτητικαί από τα ίδια συμμαχικά στόματα, τα οποία προηγουμένως εκήρυτταν  ότι η διατήρησις της Τουρκικής κατακτήσως εις την Θράκην και ην Δυτικήν Μικράν Ασίαν αντίκειται εις το δίκαιον, την ιδέαν της εθνικής ελευθερίας  και τον ανθρωπισμόν. Παντού, όπου προηγουμένως ευρίσκαμεν θερμήν φιλικήν υποδοχήν και αμέριστον υποστήριξιν, συναντώμεν τώρα, εις όλα μας τα ζητήματα, δυσμένειαν και εχθρότητα.

Εις τοιούτον σημείον έχουν περιέλθει τα πράγματα, ώστε, ενώ από τεσσάρων μηνών η Κυβέρνησις εκλιπαρεί την επέμβασιν των Συμμάχων προς ειρήνευσιν, συμμαχική συμφωνία προς τούτο, έστω και πόρρωθεν  ικανοποιούσα τας αξιώσεις μας και δυναμένη εν τούτω να επιβληθή εις τους Τούρκους από τους Συμμάχους, απεδείχθη αδύνατος.

Μόνον με εντελή καταστροφήν των εθνικών μας δικαίων φαίνεται ότι θα ήτο κατορθωτή συμμαχική συμφωνία. Κατ’ ακολουθίαν φερόμεθα εις εξακολούθησιν της πολεμικής καταστάσεως με παντελή ιδικήν μας απομόνωσιν και έμμεσον και άμεσον ακόμη υποστήριξιν εκ μέρους των παλαιών φίλων και προστατών της Ελλάδος, των χθεσινών συμπολεμιστών και συμμάχων μας.

Η τοιαύτη καταστροφή επήλθε και συνεχίζεται, διότι οι υπεύθυνοι κυβερνήται  απέκρυψαν την αλήθειαν από τον λαόν, έταξαν υπεράνω της εθνικής σωτηρίας προσωπικά συμφέροντα της Βασιλείας, όπισθεν των οποίων καλύπτεται ευτελής κομματική ιδιοτέλεια.

Αλλ’ είναι πλέον καιρός, έστω και την υστάτην στιγμήν, να συνέλθωμεν, να πέσουν τα ψεύδη, να επιβληθή το πραγματικόν συμφέρον του Έθνους. Είναι καιρός να εξαρθώμεν όλοι υπεράνω κομματικής εμπάθειας, κάθε κομματικής βλέψεως. Είναι υπερτάτη ανάγκη κάθε προσωπικόν συμφέρον της Βασιλείας να υπόκύψη αγογγύστως εις το εθνικόν συμφέρον. Αι δημαγωγικαί  προσωπολατρείαι και οι βυζαντινθσμοί πρέπει να λείψουν. Πρόκειται περί της υποστάσεως του Έθνους, περί του στρατού μας, του τόσον ηρωϊκώς θυσιαζομένου, περί της ζωής του εργαζομένου λαού, του οποίου τα βάρη αυξάνουν. Η Ελλάς είναι δημιούργημα του πνεύματος, των μόχθων και των αγώνων των τέκνων της. Δεν είναι βασιλικόν τιμάριον και δεν ειμπορεί ποτέ να γίνη ανεκτόν να θυσιασθή και το ελάχιστον τμήμα της χάριν προσωπικών βασιλικών συμφερόντων.

Παρ’ όλον τον πόθον προς επάνοδον εις τον ειρηνικόν βίον, δεν είναι δυνατόν να δεχθή η Ελλάς να επιβληθή εκ νέου η Τουρκική διοίκησις εις τα αποσπασθέντα δια της Συνθήκης των Σεβρών  τμήματα  της Μικράς Ασίας. Από την εκ της Τουρκικής κατακτήσεως τέφραν εβλάστησεν εκεί και ανθεί ελληνική ζωή, παράγουσα πλούτον, κτίζουσα πόλεις, εξαπλώνουσα τα φώτα, δημιουργούσα πολιτισμόν, ζωή  η οποία ενσαρκώνεται εις εκατομμύριον ανθρωπίνων υπάρξεων, εχουσών την πλέον ισχυράν εθνικήν συνείδησιν και θέλησιν. Και όλα αυτά υπό την σκληράν πίεσιν και τον κατατρεγμόν του πλέον βαρβάρου κατακτητού. Εκ τούτου γίνεται φανερόν ποίας εθνότητος πεδίον δράσεως δια λόγους και γεωγραφικούς και φυλετικούς είναι αναγκαίως τα μέρη εκείνα, όπως άλλως τε και η ιστορία των μαρτυρεί, ενώ ουδέν αποδεικνύουν τοπικαί μικραί αλλοεθνείς πλειοψηφίαι, αίτινες και εγεννήθησαν από την πλέον καταστρεπτικήν κατάκτησιν και διατηρούνται χάρις εις αυτήν.

Την ελληνικήν λοιπόν αυτήν ζωήν δεν είναι δυνατόν να παραδώσωμεν εις τους Τούρκους πάλιν, μετά τριών ετών ελεύθερον βίον, ακόμη και δια λόγους μόνον φιλανθρωπίας.

Οι Τούρκοι εστάθησαν ανίκανοι να δημιουργήσουν ιδικόν των ανώτερον πολιτισμόν ή να δεχθούν τον πολιτισμόν των εθνών που κατάκτησαν. Την επιβολήν των επ’ αυτών εστήριξαν διαρκώς εις την πλέον ωμήν βίαν, εις την παρεμπόδισιν  της προκοπής των υποδούλων, των οποίων κάθε οικονομική, ηθική και πνευματική ανύψωσις επνίγετο και πνίγεται πάντοτε εις το αίμα και την αρπαγήν. Τι λοιπόν περιμένει τον Ελληνισμόν της Μικράς Ασίας, παραδιδόμενον εκ νέου εις τους Τούρκους, το γνωρίζομεν. Και αν το παλαιόν μαρτυρολόγιον του Γένους κείται μακράν εις την μνήμην, βοούν οι διωγμοί, αι σφαγαί, τα βασανιστήρια και αι αρπαγαί, αι από του 1913 κατά των ομοεθνών μας διαπραττόμεναι  συστηματικώς εις την Μ.Ασίαν και Θράκην κατ ‘ επιταγήν  αυτού του Κράτους, όπως πάντοτε, καθώς και η επίσης τραγική τύχη των Αρμενίων. Δεν είμεθα δε τόσον απλοϊκοί , διά να πιστεύσωμεν εις προστασίας μειοψηφιών, εμπιστευμένας εις οιασδήποτε αρχάς, εντός περτιβάλλοντος Τουρκικής διοικήσεως. Διά τους ιδίους λόγους, εις τους οποίους προστίθεται και αύξησις των κινδύνων της ασφαλείας του Κράτους και της διατηρήσεως της ειρήνης, αμεσώτερον απειλουμένας από μεγαλυτέραν εκ νέου εξάπλωσιν των Τούρκων εις την Θράκην, δεν είναι δυνατόν να δεχθή η Ελλάς ούτε συζήτησιν περί οιασδήποτε υποχωρήσεώς μας εις την Θράκην. Προς περιφρούρησιν των νομίμων αυτών εθνικών μας αξιώσεων έχομεν ανάγκην της αμερίστου συνδρομής των παλαιών προστατών, φίλων και συμμάχων της Ελλάδος.

Τίποτε δεν χωρίζει το Έθνος απ’ αυτούς.  Εάν ευρέθησαν εις το παρελθόν Κυβερνήσεις, επιβληθείσαι εις τον τόπον εναντίον της λαϊκής θελήσεως, αίτινες εμπόδισαν επί τινα χρόνον την Ελλάδα να συνεχίση την πατροπαράδοτον πολιτικήν της, ο Ελληνισμός όμως, μετά δυο πολέμους  και μιαν εξαντλητικήν επιστράτευσιν, έκαμε μιαν επανάστασιν δια να αναμιχθή εις τον πόλεμον παρά το πλευρόν των παλαιών του φίλων και έθεσεν όλας τας δυνάμεις εις τον κοινόν υπέρ του δικαίου αγώνα, τον οποίον και συνεχίζει ακόμη με υπερτάτας θυσίας. Και αφού εκ μέρους των Συμμάχων προβάλλεται δυσπιστία προς ημάς, ένεκα του τρόπου καθ’ον ελύθη το δυναστικόν ζήτημα, και η αποκατάστασις της Ελλάδος εις την συμμαχικήν  της θέσιν κατ’ άλλον τρόπον απεδείχθη πλέον περιτράνως αδύνατος, επιβάλλεται να διαμορφωθή τοιουτοτρόπως το δυναστικόν καθεστώς, ώστε ν’ ανακτηθή πλήρως η εμπιστοσύνη των Συμμάχων. Είναι ψεύδος ότι τούτο αποτελεί οπωσδήποτε επέμβασιν εις την διακυβέρνησιν του τόπου, μείωσιν της αυτοτελείας του. Εφ’ όσον το Έθνος έχει ανάγκην της συνδρομής των συμμάχων Δυνάμεων και είναι αποφασισμένον μαζύ τους να βαδίση εις το μέλλον, όπως και εις το παρελθόν, αυτό τούτο το Έθνος, ορμώμενον από την επίγνωσιν των υπερτάτων συμφερόντων του, ελευθέρως και αυτοπροαιρέτως, θα εκδηλώση κατά τρόπον αποκλείοντα  κάθε αμφισβήτησιν και δισταγμόν την τοιαύτην ειλικρινή του πρόθεσιν.

Αν όμως, παρ’ όλας τας επισωρευομένας συμφοράς, εξακολουθήση η Κυβέρνησις, αδιαφορούσα διά την έκπτωσιν της Ελλάδος από την συμμαχικήν της θέσιν, να τάσση το προσωπικόν βασιλικόν συμφέρον υπεράνω της γενικής σωτηρίας, θα γενικευθή η πεποίθεσις, ήτις ήρχισε να ριζοβολή, αφ’ ότου προ ολίγων ετών εματαιώθη η θέλησις του Έθνους προς κανονισμόν της εξωτερικής του πολιτικής συμφώνως προς τας παραδόσεις, τα αισθήματα και τα συμφέροντά του, ότι ο θεσμός της βασιλείας, τον οποίον εδέχθη και διατηρεί ο ελληνικός λαός, όπως τον έχη πρόμαχον των εθνικών δικαίων, εθνικόν συνεκτικόν κρίκον και σύμβολον, είναι πρόξενος εθνικών συμφορών, συντελεί όχι εις την συνοχήν, αλλά εις την διάσπασιν του Έθνους. Σύμφωνα με την πεποίθησιν αυτήν, το βλέπομεν καθαρά, θα ρυθμίση, όπως είναι φυσικόν, την δράσιν του το Έθνος, άξιον και σεβασμού μεγαλυτέρου και τύχης καλυτέρας.

                               Εξ ονόματος των Δημοκρατικών Φιλελευθέρων.

«ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ   ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ»

Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ  ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ  

           ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ  ΛΟΓΟ

Επιστημονική επιμέλεια: Γιώργος Αναστασιάδης

     ΙΔΡΥΜΑ  ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝΜ,2008

Προσωπογραφία του Αλεξ. Παπαναστασιου έργο του Λαμιώτη ζωγράφου Αλ. Κοντόπουλου