Φθιωτική Οιχαλία. Η Πατρίδα του Βασιλιά Εύρυτου.

Γράφει ο
Γεώργιος Καλλιώρας.
Απόστρατος Αξιωματικός Π.Ν.
Ερευνητής, Συγγραφέας

Το 1855 στο χωριό Μεξιάτες Φθιώτιδος  βρέθηκε ένα Ρωμαϊκό διάταγμα με λατινικούς χαρακτήρες  που αναφέρονταν σε μια σοβαρή έριδα για τα όρια ανάμεσα σε δυο πόλεις κράτη της κοιλάδας του Σπερχειού την Λαμία και την Υπάτη. Πολύ πιθανόν να υπήρχαν και άλλες πλάκες μεταφρασμένες στα ελληνικά και να ηταν τοποθετημένες στην Λαμία και την Υπάτη αντίστοιχα.

Η πλάκα είχε σχήμα ορθογωνίου και ηταν σπασμένη στο κάτω μέρος. Η πλάκα βρέθηκε αλλού αλλα προσκομίστηκε στο σπίτι του στρατιωτικού Ιατρού λοχαγού Κ. Βερέτα .
Το διάταγμα που καθόρισε και επέβαλε την οριοθετική γραμμή ανάμεσα στις δυο πόλεις συντάχτηκε από τον Ρωμαίο Ανθύπατο Γέλιο Σέντιο Αυγουρίνο επί εποχής αυτοκράτορα Ρώμης Αδριανού.

Στο τέλος του διατάγματος αναφέρετε σαν σημείο αναφοράς το μνημείο του Βασιλιά Εύρυτου ως το τελικό σημείο της οροθετικής γραμμής που καθόρισε ο Ρωμαίος Ανθύπατος.

Στην παρούσα έρευνα με βασικό οδηγό το διάταγμα του Ρωμαίου ανθύπατου Κόϊντου Γέλιου Σέντιου Αυγουρίνου (Της Αχαΐας και όχι της Μακεδονίας)  και με κάποιες άλλες εξίσου σημαντικές πληροφορίες που συναντήσαμε κατά την διάρκεια της έρευνας θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε ότι η Φθιωτική Οιχαλία είναι η πατρίδα του Εύρυτου γιό του Μελανέα και της Στρατινίκης.

Με το πέρασμα των χρόνων την πόλη Οιχαλία του Εύρητου την διεκδίκησαν : η Μεσσηνία, η Θεσσαλία, η Εύβοια, η Ευρυτανία και η Φθιώτιδα. Επειδή και στην Τραχίνα της Αιτωλίας υπήρχε Οιχαλία, οι γείτονες Ευρυτάνες θεωρούσαν ότι η Ευρυτανία είχε πάρει το όνομά της από τον Εύρυτο.

1. Στο διάταγμα του Ρωμαίου ανθύπατου σαν ιστορικό ντοκουμέντο μας βεβαιώνει επίσημα ότι στην αναφερόμενη ιστορική περίοδο το μνημείο του Βασιλιά Εύρυτου όχι μόνο υπήρχε αλλά και μας υποδεικνύει πού πραγματικά έζησε ο μυθικός Βασιλιάς Εύρυτος γιος του Μελανέα και της Στρατινίκης και πού πραγματικά ήταν κτισμένη η Ομηρική Οιχαλία η πόλη στην οποία βασίλευσε.

Στα χρόνια που μεσουρανούσε η Οιχαλία και ο Εύρυτος ο Μαλιακός κόλπος ηταν κάτω από τα πόδια της Οιχαλίας. Το όνομα της Οιχαλίας είναι σύνθετη λέξη με πρώτο συνθετικό το ρήμα «Οίχομαι» που σημαίνει φεύγω, απομακρύνομαι και το «αλς» που σημαίνει θάλασσα. Επομένως η Οιχαλία είναι η πόλη μέσω της οποίας έφευγες, απομακρυνόσουν από τη θάλασσα ή πόλη απομακρυσμένη από τη θάλασσα.

Σύμφωνα με το παραπάνω και με γνώμονα την ετυμολογία της λέξης Οιχαλία οι πρώτοι κάτοικοι της Οιχαλίας πιθανών ήταν ναυτικοί. Έφυγαν από την θάλασσα και έκτισαν μια πόλη πιο ψηλά από αυτή σε μια ορεινή περιοχή πιθανών για λόγους ασφαλείας.

2. Ο Στράβων τοποθετεί την Οιχαλία κοντά στην Τραχίνα και είναι η μόνη απ όλες τις υπόλοιπες πόλεις με την ονομασία Οιχαλία ανά την Ελλάδα που διεκδικούσαν τον Εύρυτο η οποία είναι κτισμένη τόσο κοντά στην θάλασσα και έτσι δικαιολογεί και το όνομα της. Λογικά για να είναι κτισμένη κοντά στην Τραχίνα θα έπρεπε να βλέπει την θάλασσα και να έχει την πλάτης της στην κακοτράχαλη και επιβλητική Οίτη.

Ο Σοφοκλής για την θέση της Οιχαλίας στην Τραγωδία Τραχινίες κάνει τρεις αναφορές.

Στον στίχο 860 αναφέρει « τανδ΄ Οιχαλίας αιχμά» («στην ορεινή, την απόκρημνη Οιχαλία»). Η λέξη αιχμή, σημαίνει κορυφή, βουνοκορυφή, τόπος ορεινός και βραχώδης. Επομένως η Οιχαλία ήταν κτισμένη ψηλά σε κάποιο απόκρημνο βουνό πάνω σε Τραχίνιες Πέτρες όπως η Τραχίνα που ηταν δίπλα της. Η μπορεί να μην ηταν ακριβώς κτισμένη πάνω σε Τραχίνιες Πέτρες αλλα σίγουρα ηταν ψηλά στο βουνό στα ριζά της πανώριας Οίτης.

Η δεύτερη αναφορά του Σοφοκλή έρχεται στο στίχο 327 της τραγωδίας, όπου η Οιχαλία χαρακτηρίζεται «πάτρα διήνεμος» («πατρίδα ανεμόδαρτη, πόλη που τη δέρνουν ισχυροί άνεμοι»).

Και λογικό θα ηταν η ορεινή Φθιωτική Οιχαλία να δέρνετε από ισχυρούς ανέμους. Μπροστά της η θάλασσα και πίσω της η κακοτράχαλη Οίτη με τις χαράδρες της. Οι τεράστιες χαράδρες χειμώνα καλοκαίρι θα πρέπει να κατέβαζαν τους δυνατούς ανέμους από την Οίτη προς την θάλασσα και το αντίθετο.

Η Τρίτη αναφορά του Σοφοκλή για την Οιχαλία έρχεται στον στίχο 354 και την αποκαλεί: «Υψιλόπυργον Οιχαλία» δηλαδή «την Οιχαλία με τους ψηλούς πύργους , την ψηλόπυργη χώρα». Για κτιστεί η Οιχαλία σε ψηλό σημείο που ανεμοδέρνονταν θα πρέπει η θέση της να ηταν ιδιαίτερα στρατηγική και αναγκαία για να κτιστεί εκεί. Γιαυτο θα πρέπει να είχε τεράστιους τοίχους και υψηλούς πύργους αντάξια της Τραχίνας για να μπορεί να αντιστέκεται και να πολεμά τους εχθρούς της εποχής της. Από τη θάλασσα να αμύνεται από τους λαούς της θάλασσας και από την πλευρά της Οίτης να αμύνεται από τους σκληροτράχηλους κατοίκους των βουνών.

Επομένως η Φθιωτική Οιχαλία στην εποχή της, ήταν πόλη κτισμένη ψηλά σε κάποια κορυφή η σε κάποιο ύψωμα της Οίτης. Μπροστά της υπήρχε κάποια πεδινή έκταση που την χώριζε από την θάλασσα που βρίσκονταν κάποια χιλιόμετρα μακριά της. Είχε τεράστιους τοίχους με ψηλούς πύργους που χτυπιόταν χειμώνα καλοκαίρι από τους δυνατούς ανέμους. Μόνο μια τόσο ισχύ και κραταιά πόλη θα μπορούσε να ηταν αντάξια της βασιλείας του Εύρητου. Του περίφημου βασιλιά που πολέμησε στην Τροία, γύρισε ζωντανός και νικητής, συνέχισε να διοικεί την πόλη του με σθένος, την πόλη που διοικούσαν οι πρόγονοι του. Ο βασιλιάς που τα έβαλε με τον Ηρακλή θα ηταν ο μόνος ικανός να διοικήσει μια τόσο ισχυρή και απόρθητη πόλη

3. Ένας ακόμη σοβαρός λόγος που μας κάνει να πιστεύουμε ότι Φθιωτική Οιχαλία είναι η πατρίδα του Εύρυτου είναι η σχέση του Ηρακλή με την διπλανή πόλη Τραχίνα. Στην Τραχίνα κατοικούσε με την γυναίκα του την Δηιάνειρα, στην Τραχίνα επέστρεψε μετά την περιπέτεια του με την Ομφάλη για να συγκεντρώσει στρατό και να επιτεθεί στον Εύρυτο. Στην Τραχίνα επίσης έστειλε την Ιόλη μετά την κατάληψη της Οιχαλίας και τον φόνο του Ευρύτου και των παιδιών του. Τέλος από την Τραχίνα ξεκίνησε για την αποθέωση του στην κορυφή της Οίτης. Θέλουμε να εννοήσουμε ότι η Τραχίνα και η Φθιωτική Οιχαλία ήταν πόλεις που ηταν κτισμένες στην βόρεια βορειοανατολική πλευρά της Οίτης που ηταν τακτικό πεδίο δράσης του Ηρακλή.

4. ΄ Όπως θα δούμε παρακάτω με την άποψη ότι η Ομηρική Οιχαλία ηταν η Φθιωτική Οιχαλία συμφωνεί και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (4.31.7).

5. Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω και με το διατάγματα σαν οδηγό, καταλαβαίνουμε με βεβαιότητα ότι η πόλη των Μαλιέων Οιχαλία ήταν κτισμένη μέσα στα γεωγραφικά όρια των σημερινών χωριών Φραντζή και Κωσταλέξη Φθιώτιδος και ήταν η πόλη που βασίλεψε ο μυθικός Βασιλιάς Εύρυτος.

Προφανώς στον Ελλαδικό χώρο θα υπήρχαν και άλλες πόλεις με το όνομα Οιχαλία αλλά όλες θα ηταν μεταγενέστερες της Φθιωτικής Οιχαλίας και όλες θα χτίσθηκαν προς τιμή του Εύρυτου.

Το διάταγμα περί ορίων που συνέταξε ο Ρωμαίος Ανθύπατος Γέλιος Σέντιος Αυγουρίνος   φυσικά αναφέρετε στην Φθιωτική Οιχαλία και δηλώνει ότι εκεί ετιμάτο ο βασιλιάς  Εύρυτος .

Κάποια αλλα στοιχεία που συναντήσαμε κατά την διάρκεια της έρευνα και αφορούν την Φθιωτική Οιχαλία είναι τα παρακάτω.

Ο Fr. Staehlin επίσης μας ενημερώνει για μια δικαστική δραστηριότητα κάποιων κατοίκων της Φθιωτικής Οιχαλίας. Δικαστές από την πόλη Οιχαλία κλήθηκαν να δώσουν λύση στην έριδα που είχε προκύψει ανάμεσα στην πόλη Ερυθρές (-αί) και την Υπάτη. Οι δύο πόλεις φιλονικούσαν για ένα βουνό ( Πεν.....) μια χαράδρα (Χαα......) και μια ράχη ενός βουνού. Τελικά οι δικαστές της πόλης Οιχαλίας αποφάσισαν ότι οι αμφισβητούμενες περιοχές ανήκουν στην Υπάτη και δόθηκαν σ' αυτήν.

Από τον ίδιο ερευνητή μαθαίνουμε ότι ο βασιλιάς Εύρυτος της Φθιωτικής Οιχαλίας ήταν παράλληλα και βασιλιάς των Κυλικράνων. Ενός αρχέγονου λαού, που ως ένα είδος Πενεστών (Ιλλυρική φυλή) υπό τους Μαλιείς και αργότερα υπό τους Οιταίους υπηρετούσαν στην Ηράκλεια ως αγροτικοί εργάτες στην πεδιάδα (Fr. Stδhlin σελίς 354).

Η αρχαία Οιχαλία παύει οριστικά να υπάρχει μετά το 1000 π.Χ. – 800 π.Χ. κατά την επικράτηση των Θεσσαλών στην περιοχή.

Στον κατάλογο των πλοίων ( Ιλιάδα Β 594) ο Εύρυτος αναφέρεται ως «Εύρυτος Οιχαλιεύς

Εύρυτος

Το όνομα Εύρυτος το συναντάμε τακτικά στην αρχαιότητα. Π.χ. ο Εύρυτος των Επειών, ο γιος του Άκτορα και αδελφός του Κτεάτη. Ο ένας από τους Γίγαντες, που φονεύθηκε από το Διόνυσο κατά τη Γιγαντομαχία. Ο γιος του Ιππόωντα, που φονεύθηκε από τον Ηρακλή. Ο Εύρυτος Βασιλιάς της Κυρήνης, και ο Εύρυτος γιος του Ερμή.

Ο γνωστότερος όμως Εύρυτος ήταν βασιλιάς της Οιχαλίας γιος του Μελανέα και της Στρατονίκης, και εγγονός του θεού Απόλλωνα. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Εύρυτος κληρονόμησε το θεϊκό τόξο, δώρο του Απόλλωνα, και το άφησε με τη σειρά του στον γιο του Ίφιτο. Ο ίδιος ήταν άριστος τοξότης (Ευ+ρύτωρ = επιδέξιος τοξότης) μιας και ηταν εκπαιδευμένος από τον ίδιο τον Απόλλωνα. Όπως όμως συνέβη και σε άλλες περιπτώσεις μυθολογικών ηρώων, ο Εύρυτος της Οιχαλίας καυχήθηκε για την τοξευτική του δεινότητα και προκάλεσε τον Απόλλωνα σε μονομαχία. Ο Απόλλωνας τον τιμώρησε με θάνατο, είτε άμεσα, είτε έμμεσα μέσω του Ηρακλέους.

Ο Εύρυτος ηταν παντρεμένος με την Αντιόπη ή Αντιόχη, και απέκτησαν 5 παιδιά: τον Δηίονα, τον Κλύτιο, τον Τοξέα, τον Ίφιτο και την περίφημη Ιόλη την οποία ερωτεύτηκε ο Ηρακλής και την ζήτησε σε γάμο. Ο Εύρυτος όμως γνωρίζοντας το τραγικό τέλος των παιδιών της Μεγάρας , από τον Ηρακλής που τα σκότωσε άθελα του, μετά από μια κρίση μανίας, προσπάθησε να αποφύγει τον γάμο ανάμεσα στον Ηρακλή και την κόρη του. Έτσι σίγουρος για τον εαυτό του, μιας και ηταν δεινός τοξοβόλος διοργάνωσε αγώνες τοξοβολίας και υποσχέθηκε ότι όποιος κέρδιζε τον ίδιο και τους γιους του, όπου όλοι τους ήταν δεινοί τοξευτές, τότε θα κέρδιζε και το χέρι της Ιόλης.

Ο Ηρακλής κατάφερε και κέρδισε στον αγώνα τον Εύρυτο, που ο ίδιος του είχε διδάξει την τοξοβολία, αλλά ο Εύρυτος δεν θέλησε να τηρήσει την υπόσχεση του, γιατί φοβόταν τις κρίσεις μανίας του ήρωα.

Ο Ηρακλής έφυγε θυμωμένος και όταν αργότερα ο Αυτόλυκος έκλεψε τα κοπάδια των ίππων του Ευρύτου, εκείνος κατηγόρησε τον Ηρακλή ως κλέφτη, για λόγους εκδίκησης.

Στην κατηγορία αυτή του Ευρύτου, μόνο ο Ίφιτος ο γιός του Ευρύτου, στάθηκε στο πλευρό του Ηρακλή, ως μεσολαβητής, για να δικαιωθεί ο Ηρακλής.

Ό Ίφιτος ζήτησε από τον Ηρακλή να συναντηθούν και να μιλήσουν για να βρουν μια κοινά αποδεκτή λύση. Ο Ηρακλής καταλαβαίνοντας την καλή πρόθεση του Ίφιτου τον κάλεσε στο σπίτι του για να μιλήσουν. Όμως πάνω στην συζήτηση ο Ηρακλής εξαγριώθηκε και τον έπιασε πάλι η μανία σκότωσε τον Ίφιτο και τον πέταξε κάτω από τα κυκλώπεια τείχη της πόλης.

Η ασέβεια προς τον καλεσμένο και ο αποτρόπαιος φόνος, ήταν οι λόγοι της ασθένειας που έπληξε τον Ηρακλή. Ο ήρωας έψαχνε να βρει έναν άνθρωπο για να τον βοηθήσει να καθαρθεί από τους φόνους, αλλά δεν δέχεται κανένας. Τελικά δέχτηκε ο Δηίφοβος, ο γιος του Ιππόλυτου, που προσφέρθηκε να τον βοηθήσει να καθαρθεί. Η νόσος όμως είναι ανίατη και ο Ηρακλής καταφεύγει στο μαντείο των Δελφών.

Εκεί όμως η ιέρεια Ξενόκλεια αρνήθηκε να χρησμοδοτήσει. Αρπάζει τότε ο Ηρακλής τον μαντικό τρίποδα του μαντείου και φεύγει οργισμένος, φωνάζοντας ότι θα ιδρύσει δικό του μαντείο. Το γεγονός γίνεται αιτία αντιδικίας μεταξύ του Ηρακλή και τον αδερφό του Απόλλωνα. Η φιλονικία μεταξύ τους ήταν τόσο έντονη, που χώρισαν μόνο όταν ο Δίας πέταξε ανάμεσα τους έναν κεραυνό. Το μαντείο τελικά αναγκάστηκε να χρησμοδοτήσει και όρισε ως ποινή για τις άνομες πράξεις του, την πώληση του ως σκλάβου στην βασίλισσα των Λυδών Ομφάλη, κατά έναν μύθο.

Ύστερα από αυτό, το μαντείο όρισε ότι ο Ηρακλής έπρεπε να πουληθεί και να υπηρετήσει δουλικά σε έναν αφέντη για τρία χρόνια. Το αντίτιμο από την πώλησή του θα δινόταν στον Εύρυτο, σαν ικανοποίηση για τον φόνο του Ίφιτου, ποσό που τελικά ο βασιλιάς πατέρας δεν δέχτηκε από την πώληση έναντι τριών ταλάντων στην Ομφάλη για τρία έτη..

Η Ομφάλη της Λυδίας είχε τη φήμη της σκληρής βασίλισσας, όταν όμως έμαθε την καταγωγή και την ταυτότητα του Ηρακλή ενθουσιάστηκε μαζί του. Ακόμη περισσότερο ενθουσιάστηκε διότι ο Ηρακλής απάλλαξε τη χώρα της από κακοποιά στοιχεία και από γειτονικούς λαούς που συχνά έκαναν επιθέσεις και λεηλατούσαν τη Λυδία. Συνέλαβε τους Κερκωπίδες, πολέμησε και νίκησε τον Συλέα, τους Ιτωνέους που λεηλατούσαν μεγάλο μέρος της χώρας της. Σκότωσε τον Τέρμερο, και τον αδελφό του Λύκο. Σκότωσε το τεράστιο φονικό φίδι στον Σαγγάριο ποταμό.

Η Ομφάλη σύμφωνα με πολλές πηγές τελικά παντρεύτηκε τον Ηρακλή. Από τον γάμο του Ηρακλή και της Ομφάλης γεννήθηκε ένας γιος, ο Λάμος ή και ο Αχέλης που πρέπει να είναι ο Αγέλαος, γενάρχης των Μερμανδών, πρόγονος δηλαδή του Κροίσου και των Λυδών βασιλέων. Ως γιος τους μνημονεύεται και ο Αλκαίος ( λεξ. Σούδα) που κατά τον Ηρόδοτο είναι μεν Ηρακλείδης και γενάρχης των βασιλέων του τόπου, μητέρα του όμως είναι μια δούλη του Ιάρδανου (1.7)· το ίδιο και ένας ακόμη γιος ο Κλεόδαιος.

Τέλος, ως γιος της Ομφάλης ονομάζεται και ο εξαιρετικός σαλπιγκτής Μήλας, ίσως και ο εφευρέτης της σάλπιγγας Τυρσηνός που κατά τον Παυσανία ήταν γιος του Ηρακλή και ... γυναικός της Λυδής.

Όταν έληξε ο καθορισμένος χρόνος δουλείας που έπρεπε να υπηρετήσει την Ομφάλη, λυτρώθηκε από την αρρώστια του, αν και άλλοι λένε πως έγινε καλά όταν Νύμφες τον εμβάπτισαν στα ζεστά νερά των ποταμών Ύλλος και Αχέλης.

Ο Ηρακλής φεύγοντας χάρισε στην Ομφάλη τον πέλεκυ της Αμαζόνας Ιππολύτης, λάφυρο από την εποχή που είχε εκστρατεύσει εναντίον των Αμαζόνων.

Σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη (4.31.7), οι Κέρκωπες, που τους συνέλαβε ο Ηρακλής για χάρη της Ομφάλης, δρούσαν στην περιοχή των Θερμοπυλών, ο Συλέας στο Πήλιο, ο γιος Λάμος υπήρξε ο επώνυμος ήρωας της Λαμίας, ο Ηρακλής αποκτά τον Ακέλη από τη νύμφη Μαλίδα, δούλη της Ομφάλης.

Ο Διόδωρος τοποθετεί όλη τη δράση αυτής της περιόδου στον Μαλιακό κόλπο, στην περιοχή της Τραχίνας, όπου διαδραματίζονται και τα τελευταία γεγονότα της ζωής του Ηρακλή.

Όταν ο Ηρακλής επέστρεψε στην Οιχαλία συνάντησε τον Εύρυτο, ο οποίος συνέχισε να αρνείται να δώσει την Ιόλη για γυναίκα του. Ο Ηρακλής εκνευρισμένος έφυγε από την Οιχαλία και πήγε στην Τραχίνα. Κατά τον Απολλόδωρο , εκεί ο ήρωας ζήτησε την βοήθεια των Αρκάδων , των Μαλιέων των Τραχινίων και των Επικνημιδίων Λοκρών, εξεστράτευσε εναντίον της Οιχαλίας, την κατέλαβε και σκότωσε τον Εύρυτο και τους γιους του. Από τον μύθο μαθαίνουμε ότι η Ιόλη δεν ήθελε για άντρα της τον Ηρακλή. Προτίμησε να βλέπει να σφάζονται μπροστά στα ματιά της τα αδέλφια της και οι γονείς της παρά να υποκύψει στα σχέδια του Ηρακλή. Έτσι όταν είδε ότι η μάχη είχε χαθεί προτίμησε να πηδήξει από τα τείχη της Οιχαλίας για να αυτοκτονήσει παρά να παντρευτεί τον φονιά των γονιών της και των αδελφών της. Από τον ίδιο μύθο μαθαίνουμε ότι η Ιόλη γλύτωσε όταν το φόρεμα της λειτούργησε σαν αλεξίπτωτο και δεν έπαθε τίποτα. Σύμφωνα με τον μύθο ο Ηρακλής πήρε την Ιόλη στην Τραχίνα σαν σεξουαλική σκλάβα, με κάποιον άλλο μύθο ο Ηρακλής παρέδωσε την Ιόλη στον γιό του Ύλλο με την παραγγελία να την παντρευτεί όταν θα είχε πλέων ενηλικιωθεί.

Υ/Γ. Με την παρούσα έρευνα εκτιμώ ότι αποδείξαμε  ότι η πραγματική πατρίδα του Βασιλιά Εύρυτου γιό του Μελανέα και της Στρατινίκης  ηταν η Φθιωτική Οιχαλία.