Εισιτήριο τρένου χωρίς επιστροφή

Γράφει ο  Δρ.Θεόδωρος Γ.Κουτρούμπας,

Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Λουβαίνης - Επισκέπτης Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μοντρεάλ 

Είκοσι χρόνια μετά από τον Νοέμβριο του 2002, ποιος άραγε θυμάται το νεαρό δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης (Istanbul), που αγωνίζονταν εν ονόματι της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων των πολιτών, εναντίον της (τότε) θεσμοθετημένης εποπτείας του Τουρκικού στρατού πάνω στην κυβέρνηση και το πολιτικό γίγνεσθαι της χώρας;

Το 1999 ο δήμαρχος έφτασε μέχρι τη φυλακή, επειδή απλά ανέγνωσε δημόσια ένα ποίημα απαγορευμένο από τους αυστηρούς Κεμαλικούς νόμους, που περιόριζαν τις θρησκευτικές ελευθερίες επιβάλλοντας έναν απόλυτο κρατικό σεκουλαρισμό. Το όνομα του ήταν Ρετσέπ Ταγίπ Έρντογαν και εκείνη την εποχή ενσάρκωνε στα μάτια πολλών στην Ευρώπη, την ελπίδα για μια δημοκρατική φιλελεύθερη Τουρκία, που θα μπορούσε μια μέρα να γίνει πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα αποτελούσε λαμπρό παράδειγμα προς μίμηση για όλο τον Ισλαμικό κόσμο.

Στις 3 Νοεμβρίου του 2002 ο δήμαρχος οδήγησε στη νίκη ένα κόμμα που είχε ιδρυθεί μόλις ένα χρόνο πριν, και το Μάρτιο του 2003, όταν ανέκτησε το δικαίωμα του εκλέγεσθαι με νόμο που πέρασε το κόμμα του, διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία το στενό του συνεργάτη Αμπντουλά Γκιούλ, που του «ζέστανε» τη θέση για λίγους μήνες. «Ευρωπαίος της χρονιάς» το 2004, σύμφωνα με τη μεγαλύτερη εφημερίδα των Βρυξελλών, ο νέος Τούρκος ηγέτης ξεκίνησε αμέσως διαπραγματεύσεις για την ένταξη της πατρίδας του στην Ένωση.

Παράλληλα, το κράτος βελτίωνε την υποδομή του με μεγάλα δημόσια έργα και άνοιγε την οικονομία του με επιτυχία, οι θρησκευτικές ελευθερίες επέστρεφαν, όχι μόνο για τους Μουσουλμάνους, αλλά για όλες τις κοινότητες που ζούσαν στη χώρα, ο τουρισμός άνθιζε, ακόμη και οι σχέσεις με την Ελλάδα έδιναν την εντύπωση σημαντικής βελτίωσης.

Τι πήγε λοιπόν στραβά;

Πρώτα απ’όλα, οι υποσχέσεις για ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σενάριο που με θέρμη υποστήριζε τότε ο Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ, δεν ήταν διόλου ρεαλιστικές. Ο Ζακ Σιράκ και μετά από αυτόν ο Νικολά Σαρκοζί και η Άγκελα Μέρκελ είχαν απόλυτη συνείδηση της πολύ αρνητικής στάσης των εκλογέων του απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο και η Άγκυρα εισέπραξε αρκετές φορές σχεδόν προσβλητικές απορρίψεις.

Το δημοψήφισμα για το σχέδιο επανένωσης της Κύπρου, που υποστηρίχθηκε και από την Τουρκία και από την Ελλάδα έδωσε αρνητικό αποτέλεσμα από την Ελληνοκυπριακή πλευρά και έτσι οι πληγές παρέμειναν ανοιχτές.Κι ο Έρντογαν, που εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 2014, άρχισε να γίνεται σταδιακά αυταρχικότερος και να υιοθετεί ένα έντονα θρησκευτικό και αντιδυτικό αφήγημα.

Και ύστερα ήλθε το γεγονός που άλλαξε οριστικά τα πράγματα. Τη 15η Ιουλίου του 2015 ένα μέρος των Τουρκικών ενόπλων δυνάμεων επιχείρησε να καταλάβει την εξουσία με πραξικόπημα. Οι ηγέτες του κινήματος υποστήριξαν πως ο σκοπός τους ήταν να προστατέψουν τον ουδετερόθρησκο χαρακτήρα του κράτους και να αποκαταστήσουν τις δημοκρατικές ελευθερίες που μειώνονταν όλο και περισσότερο. Ο Έρντογαν δεν βρισκόταν στην πρωτεύουσα και έτσι απέφυγε τη σύλληψη. Πολλά τμήματα του στρατού και της αστυνομίας παρέμειναν πιστά στην κυβέρνηση.

Πάρα πολλοί πολίτες συγκεντρώθηκαν στις πλατείες διαδηλώνοντας την αντίθεσή τους στους πραξικοπηματίες. Το κακοοργανωμένο εγχείρημα έτυχε διεθνούς κατακραυγής και τελικά απέτυχε οικτρά, ανοίγοντας τις πύλες στην ανελέητη εκδίκηση του Προέδρου. Περισσότεροι από 45000 αξιωματικοί, δικαστές, πανεπιστημιακοί και δημόσιοι υπάλληλοι απολύθηκαν και συνελήφθησαν.

Η μετριοπαθής θρησκευτική αδελφότητα, της οποίας ο ίδιος ο Έρντογαν υπήρξε μέλος, τέθηκε εκτός νόμου και ο ιδρυτής της, που ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες κηρύχθηκε δημόσιος εχθρός. Τόσο μεγάλο ήταν το πογκρόμ που χρειάστηκε να απελευθερωθούν ποινικοί κρατούμενοι για να χωρέσουν οι φυλακές τους νεοσυληφθέντες. Για δυο ολόκληρα χρόνια η χώρα τέθηκε υπό καθεστώς έκτακτου ανάγκης.

Το 2017, ο Έρντογαν έπεισε τους πολίτες να εγκρίνουν την πρόταση του για τη μετατροπή του πολιτεύματος σε προεδρική δημοκρατία χωρίς πρωθυπουργό. Παντοδύναμος τώρα ο παλιός δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης ήταν πια σε θέση να πραγματοποιήσει όλα του τα σχέδια. Από τότε και ως σήμερα η χώρα εξισλαμίζεται συνεχώς και οι δημοκρατικές ελευθερίες συρρικνώνονται. Ανοιχτά νοσταλγός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και κριτικός απέναντι στη Δύση, ο ηγέτης επωφελήθηκε από τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία για να πλήξει επιτυχώς  τους Κούρδους εντός του Συριακού εδάφους, ενώ παράλληλα χρησιμοποιούσε και συνεχίζει να χρησιμοποιεί τη θέση της χώρας του στο ΝΑΤΟ ως διαπραγματευτικό όπλο στις σχέσεις του με τις άλλες χώρες της Συμμαχίας. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ενίσχυσε σημαντικά αυτή του τη δηνατότητα.

Οι παρούσες διεθνείς οικονομικές συγκυρίες δεν είναι όμως ευνοϊκές για την Άγκυρα και έτσι οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες επιδεινώνονται αρκετά τα τελευταία χρόνια. Είναι αυτό αρκετό για να σημάνει το τέλος της «βασιλείας» του «σουλτάνου»; Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον. Οι προθέσεις των ηγετών μπορούν βέβαια να προβλεφθούν από τις κατά καιρούς δηλώσεις τους.

Όταν ήταν ακόμη δήμαρχος ο Έρντογαν απάντησε στην ερώτηση ενός δημοσιογράφου: « Η δημοκρατία είναι ένα χρήσιμο τρένο. Όταν το τρένο φθάσει στον προορισμό του οι επιβάτες κατεβαίνουν από το τρένο»