Καθημερινή Αδέσμευτη Εφημερίδα

«Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας» Ο τελευταίος βυζαντινός θύλακας της Μ. Ασίας

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου

Ιστορικός - Αρχαιολόγος

 

Το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας ιδρύθηκε από τον Αλέξιο, απόγονο της αυτοκρατορικής δυναστείας των Κομνηνών, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1204) από τους Φράγκους ως απόρροια του διοικητικού κατακερματισμού του Βυζαντίου σε τρία ελληνικά κράτη μαζί με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου.

Ο Αλέξιος Κομνηνός, ήταν ο εγγονός του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α΄ Κομνηνού και γιος της Γεωργιανής Ρουσουδάν, κόρης του Γεώργιου Γ΄ της Γεωργίας. Μετέτρεψε την Τραπεζούντα σε πρωτεύουσα του βασιλείου του και ανακήρυξε τον εαυτό του Αυτοκράτορα και νόμιμο διάδοχο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας χάρη στη διπλωματική ευελιξία και τις πολιτικές και στρατηγικές ικανότητες των ηγεμόνων της απέκτησε μεγάλη δύναμη και με τους συνεχείς απελευθερωτικούς και αμυντικούς αγώνες των Κομνηνών ανέκοψε την τουρκική επέκταση προς τη Δύση.

Έτσι, ήλεγχε την παράκτια περιοχή του Εύξεινου Πόντου, μεταξύ Σινώπης και Σωτηριούπολης, ενώ τον 13ο αιώνα η Τραπεζούντα ήλεγχε την Περάτεια, δηλαδή τις απέναντι ακτές της Χερσώνας στην Κριμαϊκή χερσόνησο (αρχαία Ταυρική). Ο Δαυίδ Κομνηνός, ο νεώτερος γιος του Αλέξιου, επεκτάθηκε γρήγορα προς τα δυτικά, καταλαμβάνοντας τη Σινώπη, την Ηράκλεια (Ποντοηράκλεια), μέχρι που απέκτησε κοινά σύνορα με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας του Θεόδωρου Α΄ Λάσκαρη. Αυτά τα εδάφη δεν διατηρήθηκαν, καθώς τη Σινώπη την κατέλαβε η Νίκαια το 1206 και τελικά έπεσε στα χέρια των Σελτζούκων το 1214.

Οι Μεγαλοκομνηνοί, οι οποίοι έφεραν τον τίτλο «Βασιλείς και Αυτοκράτορες πάσης Ανατολής, Ιβήρων και Πειρατείας», παρά το γεγονός ότι η πολιτική τους δεν ήταν άμοιρη λαθών, συνέβαλαν γενικά στην προστασία και την επιβίωση του ποντιακού ελληνισμού στο διάστημα των 257 χρόνων της εξουσίας τους. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι σε όλη αυτή την περίοδο η πολιτεία, η θρησκεία και η επιστημονική γνώση συνεργάστηκαν στον Πόντο αρμονικά, σε αντίθεση με τις θρησκευτικές και άλλες συγκρούσεις οι οποίες ταλαιπώρησαν κατά το ίδιο διάστημα τους ευρωπαϊκούς λαούς.

Ο μεγαλύτερος γιος του Αλέξιου Δ΄, ο Ιωάννης Δ΄ (1429-1459), ανίσχυρος έβλεπε ότι η Αυτοκρατορία του θα μοιραζόταν σύντομα τη μοίρα της Κωνσταντινούπολης. Ο Οθωμανός Σουλτάνος ​​Μουράτ Β΄ προσπάθησε για πρώτη φορά να καταλάβει την πρωτεύουσα από τη θάλασσα το 1442, αλλά τα τεράστια κύματα έκαναν δύσκολη την απόβαση και η προσπάθεια αποκρούστηκε. Ενώ ο γιος και διάδοχος του Μουράτ, Μωάμεθ Β΄, ήταν μακριά πολιορκώντας το Βελιγράδι το 1456, ο Οθωμανός κυβερνήτης της Αμάσειας επιτέθηκε στην Τραπεζούντα και, αν και ηττήθηκε, πήρε πολλούς αιχμαλώτους και απέσπασε βαρύ φόρο.

Ο Ιωάννης Δ΄ φρόντισε να θωρακίσει την Τραπεζούντα συνάπτοντας συμμαχίες. Έστειλε απεσταλμένο στη Σύνοδο της Φλωρεντίας το 1439, τον ανθρωπιστή Γεώργιο Αμιρούτζη, με αποτέλεσμα τη διακήρυξη της Ένωσης Καθολικής και Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά αυτή η διακήρυξη ελάχιστα βοήθησε.

Έπειτα, για να σώσει το κράτος από τους Οθωμανούς Τούρκους, συμμάχησε με τους Τουρκομάνους που κατοικούσαν στην Αμίδη (Ντιγιάρμπακιρ), τους Λεύκαρνους (Ασπροπροβατάδες) όπως τους έλεγαν αλλιώς. Ως επιστέγασμα της συμμαχίας τούς παραχώρησε την Καππαδοκία και αρραβώνιασε την πανέμορφη κόρη του, Θεοδώρα (γνωστή επίσης με το όνομα Δέσποινα Κατούν) στο γιο του Ουζούν Χασά, χαν των Ακ Κογιουνλού, με αντάλλαγμα την υπόσχεσή του να υπερασπίζεται την Τραπεζούντα. Επίσης απέσπασε υποσχέσεις βοήθειας από τους Τούρκους εμίρηδες της Σινώπης και της Καραμανίας και τον βασιλιά και τους πρίγκιπες της Γεωργίας.

Όμως μετά τον θάνατο του Ιωάννη το 1459, ο διάδοχος και αδελφός του Δαυίδ δεν έκανε σωστή χρήση των υφιστάμενων συμμαχιών. Μάλιστα προσέγγισε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες για βοήθεια κατά των Οθωμανών, κάνοντας λόγο για υπερβολικά φιλόδοξα σχέδια, ακόμη και για κατάκτηση των Ιεροσολύμων. Ο Μωάμεθ Β’ αντιλήφθηκε αυτές τις κινήσεις και ξεκίνησε εκστρατεία για να υποτάξει τα κράτη της περιοχής.

Το καλοκαίρι του 1461, με αρκετό στρατό ξεκίνησε από την Προύσα. Αρχικά, κινήθηκε προς τη Σινώπη, της οποίας ο Τούρκος Εμίρης την παρέδωσε και εν συνεχεία κινήθηκε προς την Αρμενία καθυποτάσσοντας όλα τα τούρκικα κρατίδια της περιοχής κυκλώνοντας έτσι την Τραπεζούντα. Αμέσως μετά ξεκίνησε την πολιορκία της πόλης, η οποία μετά από ένα μήνα παραδόθηκε από τον Αυτοκράτορά της Δαυίδ. Ο Δαυίδ πείσθηκε από τον πρωτοβεστιάριο Αμιρούτζη, να παραδώσει την πόλη στον Μωάμεθ Β΄ ενάντια στη θέληση του πολιορκημένου λαού, στις 15 Αυγούστου 1461.

Με την πτώση της Τραπεζούντας, το τελευταίο κατάλοιπο της Ρωμαϊκής (που μετέπειτα ονομάστηκε Βυζαντινή από τους ιστορικούς) Αυτοκρατορίας (Ρωμανίας), έπαψε να υφίσταται. Βέβαια, παρά τη βραχύβια πορεία της επέδειξε σημαντικά πολιτιστικά επιτεύγματα, ως άξια συνεχιστής της βυζαντινής κληρονομιάς.

Η Τραπεζούντα, ανέδειξε κορυφαίες πνευματικές φυσιογνωμίες που αποτέλεσαν προδρόμους του ευρωπαϊκού Ανθρωπισμού. Πιο συγκεκριμένα κατά το 14ο αιώνα, υπήρξε κέντρο μελέτης της αστρονομίας και των μαθηματικών με ονομαστούς δασκάλους τον Γρηγόριο Χιονιάδη, τον Κωνσταντίνο Λουκύτη και τον κληρικό Μανουήλ.

Στη Σχολή της Τραπεζούντας δίδαξε επίσης ο βυζαντινός ποιητής Θεόδωρος Πρόδρομος, ο γνωστός στη νεοελληνική λογοτεχνία Φτωχοπρόδρομος, ενώ πολλοί ιστορικοί από την Τραπεζούντα, όπως ο Θεωνάς, ο Μιχαήλ Πανάρετος, ο Ανδρέας Λιβαδινός, ο μητροπολίτης Ιωσήφ Λαζαρόπουλος, έγραψαν αξιόλογες ιστορικές, φιλολογικές, εθνολογικές και γεωγραφικές πραγματείες.
Αργότερα, μετά την Άλωση της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς, το 1461, πολλοί λόγιοι εγκατέλειψαν την πόλη τους και κατέφυγαν στην Ευρώπη, όπου μεταλαμπάδευσαν την ελληνική παιδεία και τις αξίες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν ο Βησσαρίων, που αργότερα έγινε Καρδινάλιος, και ο Γεώργιος ο Τραπεζούντιος.


Βιβλιογραφία
Diehl, C., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: Μεγαλείο και Παρακμή, εκδόσεις Ηλιάδη
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού: Η αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού: Οι αυτοκράτορες της Τραπεζούντας- σταθμοί στην πολιτική τους
Παπανδριανός,  Ι.,  Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ 1204-1461 ΑΦΟΙ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ  2004
Σαββίδης , Α. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1204-1461), Εκδ. ΑΦΟΙ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ, 2009
Σαββίδης, Α.,  Κεφάλαιο της Γιασμίνας Μωυσείδου, Εκδόσεις Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, Αθήνα 2013
Συλλογικό Έργο, Ο Βυζαντινός Πόντος, Επιμέλεια Έκδοσης Αλέξιος Γ. Κ.

 

 

    

 

Ενημερωτικά δελτία

Ενημερωθείτε άμεσα από την εφημερίδα μας για τις τελευταίες ειδήσεις μέσα από την ηλεκτρονική σας διεύθυνση.