Αριθμός Πιστοποίησης: Μ.Η.Τ. 242014
Η Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα
Ευαγγελία Δημοπούλου
Ιστορικός - Αρχαιολόγος
Τα Δωδεκάνησα (για την ακρίβεια είναι 14) ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων δεμένα με τις τύχες του Ελληνισμού. Εν τούτοις, μόλις το 1947 ενσωματώθηκαν στο ελληνικό κράτος. Εξαιτίας της γεωγραφικής τους θέσης δέχθηκαν πολλαπλές επιδρομές και κατακτήσεις από τους Πέρσες, τους Σαρακηνούς, τους Βενετούς, τους Γενουάτες, τους Σταυροφόρους και τους Σελτζούκους και Οθωμανούς Τούρκους. Από το 1309 περιήλθαν στην εξουσία των Ιωαννιτών Ιπποτών και έμειναν υπό την κυριαρχία τους έως το 1522, οπότε καταλήφθηκαν από τους Οθωμανούς Τούρκους.
Οι απανωτές κατακτήσεις ανά τους αιώνες δεν κατάφεραν να αλλοιώσουν πληθυσμιακά την περιοχή της Δωδεκανήσου, με το ελληνικό στοιχείο να αποτελεί τη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων των νησιών. Έτσι, έπειτα από μακραίωνη κατοχή, το κίνημα των Νεότουρκων το 1908, αναπτερώνει τις ελπίδες των κατοίκων για ανεξαρτησία και ένωση με τη μητέρα πατρίδα. Ο ελληνικός τύπος της εποχής άρχισε να αναφέρεται στο ζήτημα και χρησιμοποιήθηκε ο όρος «Δωδεκάνησος» για να δηλώσει συλλογικά τα δώδεκα νησιά Κάλυμνος, Σύμη, Λέρος, Ικαρία, Πάτμος, Αστυπάλαια, Νίσυρος, Χάλκη, Τήλος, Κάρπαθος, Κάσος, και Καστελλόριζο.
Λίγο αργότερα, το 1912, τα περισσότερα νησιά καταλήφθηκαν από την Ιταλία στα πλαίσια του Ιταλοτουρκικού Πολέμου. Εξαίρεση αποτέλεσαν το Καστελλόριζο, που περιήλθε υπό ιταλική κυριαρχία το 1921 και η Ικαρία, που με την έκρηξη του Α' Βαλκανικού Πόλεμου ενώθηκε με την Ελλάδα. Ο ελληνικός τύπος συνέχισε να κινητοποιείται υπέρ της ένωσης των ιταλοκρατούμενων νήσων με την Ελλάδα από τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων το 1913.
Οι ιταλικές αρχές ονόμασαν την κτήση τους «Ρόδος και Δωδεκάνησος» (Rodi e Dodecaneso), με του Λειψούς να "προάγονται" και να παίρνουν τη θέση της Ρόδου, την οποία οι Ιταλοί θεωρούσαν ξεχωριστή λόγω της ιδιαίτερης σημασίας. Τα Δωδεκάνησα ήταν πολύ σημαντικά για τους Ιταλούς, αφού βρίσκονταν σε κομβικό σημείο στη Μεσόγειο και αποτελούσαν βάση για την πρόσβαση των Ιταλών στις αφρικανικές τους κτήσεις.
Μέχρι το 1920, ο όρος «Δωδεκάνησος» είχε επικρατήσει για να δηλώνει τα ιταλοκρατούμενα νησιά στο σύνολό τους, πράγμα που αναγνωρίστηκε και από τους Ιταλούς με τον διορισμό του πρώτου μη στρατιωτικού κυβερνήτη, κόμη Κάρλο Σένι, ως «Αντιβασιλέα της Δωδεκανήσου» (Reggente del Dodecaneso) στις 7 Αυγούστου 1920. Με την άνοδο του Μουσσολίνι στην εξουσία έγιναν προσπάθειες να ελαττωθεί η χρήση του ονόματος, πλέον στενά συνδεδεμένου με τις ελληνικές αξιώσεις επί των νησιών, και υιοθετήθηκε η επίσημη ονομασία «Ιταλικά Νησιά του Αιγαίου Πελάγους» (Isole italiane dell'Egeo), αλλά αυτή δεν απέκτησε ποτέ απήχηση πέραν του ιταλικού διοικητικού μηχανισμού.
Η κατάληψη των Δωδεκανήσων από τους Ιταλούς το 1912 αναπτέρωσε τις ελπίδες των κατοίκων τους ότι σύντομα τα νησιά θα ενταχθούν στον εθνικό κορμό. Πράγματι, με τη συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920) τα Δωδεκάνησα παραχωρούνταν στην Ελλάδα, με εξαίρεση τη Ρόδο, που θα παρέμενε για ένα διάστημα υπό ιταλική διοίκηση. Όμως, η ατυχής έκβαση της μικρασιατικής εκστρατείας έδωσε την ευκαιρία στους Ιταλούς να υπαναχωρήσουν και με την άνοδο του Μουσολίνι προσπάθησαν να επιβάλουν τον ιταλικό τρόπο ζωής.
Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών (1943), κύριοι των Δωδεκανήσων έγιναν οι Γερμανοί και μετά την παράδοση της Χιτλερικής Γερμανίας (Μάιος 1945), η Μεγάλη Βρετανία, δρομολογώντας έτσι την πολυπόθητη ένωση με την Ελλάδα. Αφού η Ελλάδα βρέθηκε στη χωρία των νικητών του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, στις 27 Ιουνίου του1946 λαμβάνει χώρα στο Παρίσι το Συμβούλιο των Υπουργών των Εξωτερικών των τεσσάρων νικητήριων Δυνάμεων και αποφασίζεται να περιέλθουν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Πρόκειται για απόφαση-σταθμό στην πορεία του δωδεκανησιακού λαού προς την ένωσή του με τη μητέρα Ελλάδα.
Βέβαια, η Ελλάδα, ως μία από τις συμμαχικές χώρες που κέρδισαν στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο διεκδικούσε την προσάρτηση της Βόρειας Ηπείρου, της Κύπρου και των Δωδεκανήσων στα εδάφη της. Τελικά έγινε δυνατή μόνο η ενσωμάτωση των τελευταίων μετά από την Συνθήκη Ειρήνης που υπογράφηκε ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ιταλία στο Παρίσι στις 10 Φεβρουαρίου του 1947. Σύμφωνα με αυτήν τα Δωδεκάνησα αποδίδονταν στην Ελλάδα, με την Ιταλία να εκχωρεί στην Ελλάδα πλήρη κυριαρχία τα νησιά της Δωδεκανήσου και τις παρακείμενες νησίδες ενώ παράλληλα υποχρεωνόταν σε αποζημίωση ύψους 105 εκατομμυρίων δολαρίων προς τη χώρα μας.
Τέλος, στις 31 Μαρτίου 1947 ο Βρετανός διοικητής των συμμαχικών Δυνάμεων Κατοχής Δωδεκανήσου ταξίαρχος Πάρκερ, παραδίδει τη Στρατιωτική Βρετανική Διοίκηση στον αντιναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη και αρχίζει η μεταβατική περίοδος της Ελληνικής Στρατιωτικής Διοίκησης Δωδεκανήσου.
Η τελετή παράδοσης των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα έγινε στις 31 Μαρτίου 1947 στη Ρόδο μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα. Ως πρώτος διοικητής των Δωδεκανήσων ορίστηκε ο αντιναύαρχος Περικλής Ιωαννίδης. Η επίσημη τελετή της ενσωμάτωσης έγινε στις 7 Μαρτίου 1948 και το 1955 τα Δωδεκάνησα έγιναν νομός με πρωτεύουσα τη Ρόδο.
Βιβλιογραφία
Γιαννόπουλος Γιάννης (2006). «Δωδεκάνησος, η γένεση ενός ονόματος και η αντιμετώπισή του από τους Ιταλούς». Ἑῶα καὶ Ἑσπέρια 6: 275–296. doi:10.12681/eoaesperia.78.
Τρύφωνος Απόστολος: «Απομνημονεύματα Μητροπολίτη Ρόδου», τόμος Β, σελίδα 228, Ρόδος, 1954. Αναφέρεται στο: Παπαδόπουλος Στ., Η προσπάθεια εξιταλισμού της παιδείας στα Δωδεκάνησα την περίοδο 1936-1943 και η αντίδραση της ελληνικής πλευράς -Τα κατηχητικά σχολεία και ο ρόλος τους. Συνέδριο " Η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και οι προκλήσεις της εποχής μας" Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 2007, σελ. 1429-1430.
«Η ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων», αφιέρωμα στον ιστότοπο της εφημερίδας «Η Καθημερινή», 7 Νοεμβρίου 2011.
