«Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου»

Γράφει η
Ευαγγελία Δημοπούλου
Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (Λεπάντο) ήταν μία σύγκρουση στα πλαίσια του Δ' Βενετοτουρκικού Πολέμου, και είναι μια από τις σημαντικότερες ναυμαχίες στην παγκόσμια ιστορία, αφού κατ’ ουσία αποτέλεσε την πρώτη ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα την αναχαίτηση της επέκτασης των Οθωμανών στην ευρωπαϊκή ήπειρο. 

Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου  ή Ναυμαχία του Λεπάντο όπως την αποκαλούν οι δυτικοί ιστορικοί χρησιμοποιώντας την ονομασία από το μεσαιωνικό όνομα της πόλης, έλαβε χώρα στις 7 Οκτωβρίου του 1571. Οι δύο στόλοι που αναμετρήθηκαν ήταν ο ενωμένος στόλος της Ισπανίας, της Βενετίας, της Γένουας, των Ιπποτών της Μάλτας, του δουκάτου της Σαβοΐας, του δουκάτου του Ουρμπίνο, του μεγάλου δουκάτου της Τοσκάνης και του Πάπα υπό την ονομασία Lega Santa (Ιερή Ένωση) εναντίον του ενιαίου στόλου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην είσοδο του Πατραϊκού Κόλπου -κοντά στις νήσους νότιες Εχινάδες και στο Ακρωτήριο Σκρόφα.

Η κατάληψη της Κύπρου από τον Σουλτάνο Σελήμ Β΄, τον Αύγουστο του 1570 και ο φόβος εξάπλωσης των Οθωμανών στην ευρωπαϊκή ήπειρο ωθεί τον Πάπα Πίο τον Ε΄ να πάρει την πρωτοβουλία και να συνασπίσει τα χριστιανικά κράτη με προεξάρχουσες την Ισπανία και τη Βενετία, για κοινές πολεμικές ενέργειες κατά των Οθωμανών, που απέβλεπαν κυρίως στη διάλυση του οθωμανικού στόλου και στην απελευθέρωση των κατεχομένων εδαφών, ειδικά των παράκτιων, που αποτελούσαν ζωτικό χώρο για τις εμπορικές δραστηριότητες της Γαληνότατής Δημοκρατίας.

Στα μέσα του 1571 ο στόλος των ευρωπαϊκών δυνάμεων συγκεντρώνεται  στη σικελική Μεσσήνη και στις 17 Σεπτεμβρίου  αριθμούσε 6 γαλεάσσες και γαλέρες (σύνολο 212 πλοία), απέπλευσε από τη Μεσσήνη για τα ελλαδικά ύδατα, προς συνάντηση του οθωμανικού στόλου, μεταφέροντας δύναμη πεζικού περίπου 28.000 ανδρών. Πιο συγκεκριμένα, απαρτίζονταν από  10.000 Ισπανούς απλού πεζικού άριστης ποιότητας, 7.000 Γερμανούς και Κροάτες, 5.000 Ιταλούς μισθοφόρους πληρωμένους από την Ισπανία και 5.000 Βενετούς στρατιώτες. Στις 26 Σεπτεμβρίου ο συμμαχικός στόλος κατέπλευσε στην Κέρκυρα, όπου μετά από μικρή ανάπαυση απέπλευσε προς Νότο, όπου και παραπλέοντας την ηπειρωτική ακτή και φθάνοντας στις Εχινάδες νήσους του Κόλπου της Ναυπάκτου έγινε αντιληπτός ο οθωμανικός στόλος.

Στον αντίποδα, οι οθωμανικές γαλέρες επανδρώνονταν από 13.000 έμπειρους ναύτες, γενικά από ναυτικά έθνη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από Βέρβερους, Έλληνες, Σύρους και Αιγύπτιους, καθώς και 34.000 στρατιώτες. Αποτελείτο από 222 πολεμικές γαλέρες και 56 γαλιότες και μερικά μικρότερα πλοία. Αρχιναύαρχος του οθωμανικού στόλου ήταν ο Καπουδάν πασάς, Αλή Ζαζέ μουεζίν, έχοντας υπ' αυτόν τον αρνησίθρησκο Ναπολιτάνο Μπέη του Αλγερίου Ουλούτς Αλή και τον Μπέη της Αλεξανδρείας Μεχμέτ Σιρρόκο.

Η «Ναυμαχία της Ναυπάκτου», Πίνακας του Πάολο Βερονέζε, Ακαδημία Καλών Τεχνών Βενετίας

Οι δύο στόλοι βρέθηκαν συναντήθηκαν στις 7 Οκτωβρίου και έλαβαν παράταξη μάχης, τάξη μάχης. Το κέντρο του συμμαχικού στόλου κατείχε ο Δον Ιωάννης, τη διοίκηση της αριστερής πτέρυγας της παράταξης ανέλαβε ο Ενετός ναύαρχος Βαρβαρίγος και τη δεξιά ο Γενουάτης ναύαρχος Ντόρια, ενώ όπισθεν του κέντρου είχε παραταχθεί εφεδρική δύναμη. Αντίθετα, ο οθωμανικός στόλος απέβλεψε εξ αρχής στην κύκλωση των χριστιανικών πλοίων. Αρχικά, φαινόταν πως είχε παρακάμψει την αριστερή πτέρυγα του συμμαχικού στόλου, επιτέθηκαν οι Ενετοί, οι οποίοι και διέσπασαν την αιγυπτιακή γραμμή, επιφέροντας την τέλεια καταστροφή της. Στην αρχική αυτή μάχη φονεύθηκαν ο Ενετός, αλλά και ο Αιγύπτιος ναύαρχος, ενώ διακρίθηκαν ιδιαίτερα τα επτανησιακά των Ενετών.

Έτσι, η ναυμαχία αυτή έληξε με πλήρη νίκη των συμμαχικών πλοίων, εκ των οποίων μόνο 15 βυθίστηκαν και φονεύθηκαν περί τους 8.000 εκ των πληρωμάτων τους. Οι απώλειες του οθωμανικού στόλου ήταν τεράστιες, μόλις 40 πλοία εκ των 273 διέφυγαν την καταστροφή ή την αιχμαλωσία, υπό τον Ουλούτς Αλή ή Κιλίτζ Αλή Πασά, στο δε έμψυχο οι απώλειες υπολογίσθηκαν σε 30.000 νεκρούς και 15.000 αιχμαλώτους εκ των οποίων 1.500 ήταν Έλληνες των ελλαδικών και τουρκικών παραλίων, που υπηρετούσαν στον οθωμανικό στόλο και απελευθερώθηκαν.
Την καταστροφή του τουρκικού στόλου συμπλήρωσε νυκτερινή καταιγίδα με μεγάλη τρικυμία στη θαλάσσια περιοχή, η οποία έπληξε τα τουρκικά πλοία που είχαν διαφύγει στα ανοικτά, εκ των οποίων σώθηκε μόνο η αλγερινή ναυαρχίδα.

Η καταστροφή του τουρκικού στόλου αναπτέρωσε το ηθικό των υπόδουλων λαών της Βαλκανικής και αποτέλεσε την αφετηρία μιας σειράς επαναστατικών και συνωμοτικών ενεργειών εναντίον των Τούρκων. Οι κινήσεις αυτές έγιναν με την ελπίδα της βοήθειας που υπόσχονταν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας (Sacra Liga). Οι βοήθειες αυτές στην πραγματικότητα δεν ήλθαν ποτέ ή ήταν πενιχρές και οι επαναστατικές προσπάθειες δεν είχαν επιτυχία. Μαρτυρούν όμως τη ζωτικότητα και την έντονη εθνική συνείδηση των λαών της περιοχής και κυρίως των Ελλήνων. Οι προσπάθειες αυτές ατόνησαν μετά την έκρηξη του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648), οπότε και άλλαξαν οι προτεραιότητες της πολιτικής των δυτικών δυνάμεων.

Αξίζει να σημειωθεί πως στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου έλαβε μέρος ως υπαξιωματικός της γαλέρας Μαρκέσα (Marquesa) ο μετέπειτα διάσημος Ισπανός συγγραφέας Μιγκέλ ντε Θερβάντες. Αν και άρρωστος με πυρετό την ημέρα εκείνη, ο Θερβάντες πολέμησε και πληγώθηκε τρεις φορές από σφαίρα, δύο στο στήθος και μία που του άφησε μόνιμη αναπηρία στο αριστερό του χέρι. Στο «Ταξίδι στον Παρνασσό» (1614) αναφέρει ότι στη Ναύπακτο αχρηστεύτηκε το αριστερό του χέρι «προς δόξαν του δεξιού» (υπαινισσόμενος την κατοπινή επιτυχία του πρώτου μέρους του Δον Κιχώτη). Ο Θερβάντες πάντα ένοιωθε υπερήφανος για τη συμμετοχή του στη Ναυμαχία και πίστευε ότι είχε λάβει μέρος στην πιο ένδοξη μάχη που είδαν ή θα δουν οι αιώνες

Βιβλιογραφία

Αλεξάνδρα Κραντονέλλη, «Η σημασία της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου στην ανάπτυξη της Ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, στο: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών-Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, Μνήμη

Δ.Α. Ζακυθινού, μέρος Α΄, επιμ. Ν. Γ. Μοσχονάς, Σύμμεικτα τ.9 (1994) σελ. 269-284

Geoffrey Parker, The Military Revolution, σσ. 87—88

Rodgers, William Ledyard (1939). Naval Warfare Under Oars, 4th to 16th Centuries: A Study of Strategy, Tactics and Ship Design. United States: Naval Institute Press. σελ. 175. 

Παναγιώτης Δ. Καγκελάρης: Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (7 Οκτωβρίου 1571) - Η ελληνική συμμετοχή και ο ρόλος της Κεφαλονιάς, Η Κεφαλονίτικη Πρόοδος, περίοδος Γ’, τεύχος 3, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2021