«Ο ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1897 – Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΟΜΟΚΟΥ»

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου
Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Με τη συνθήκη του Βερολίνου στις 16 Ιουνίου 1880 και την διάσκεψη της Κωνσταντινούπολης τον Φεβρουάριο του 1881, καθορίστηκαν τα νέα ελληνοτουρκικά σύνορα και παραχωρήθηκε στην Ελλάδα ολόκληρη ἡ Θεσσαλία, μαζί με την Επαρχία Δομοκού και ένα τμήμα της Άρτας. Η νέα συνοριακή γραμμή άρχιζε από το στενό Καραλή Δερβάν μεταξύ των εκβολών του Πηνειού και του Πλαταμώνα, περνούσε από τον Όλυμπου και κατέληγε στο ποτάμι της Άρτας.

Μετά από την ελληνική επιτυχία, η ανάγκη για επέκταση των συνόρων ήταν πάγια στην ελληνική κοινωνία έτσι,  σε κλίμα πολιτικής και οικονομικής αστάθειας ιδρύθηκε η «Εθνική Εταιρεία»,  μία οργάνωση αξιωματικών, στην Αθήνα στις 12 Νοεμβρίου 1894 με αυτόν τον σκοπό. Τρία χρόνια αργότερα η παρουσία ελληνικών δυνάμεων στην Κρήτη και οι συνεχείς εισβολές άτακτων ομάδων της «Εθνικής Εταιρείας» στη Μακεδονία, αποτέλεσαν και την αφορμή της κήρυξης του πολέμου από την Οθωμανική Αυτοκρατορία,  στις 5 Απριλίου 1897.

Παρά τον διακαή πόθο για την απελευθέρωση των υπόδουλων αδερφών τους , οι Έλληνες ήταν εντελώς απροετοίμαστοι για την πολεμική σύρραξη. Ήδη από τις 15 Μαρτίου 1897 ὁ διάδοχος Κωνσταντίνος είχε αναχωρήσει για τη Λάρισα, ώστε να ηγηθεί του στρατού της Θεσσαλίας, ενώ αρχηγός του επιτελείου του ήταν ὁ Συνταγματάρχης του Πυροβολικού Κωνσταντίνος Σαπουντζάκης.

Η κατάσταση που συνάντησε ο Κωνσταντίνος ήταν αποκαρδιωτική. Στις 19 Μαρτίου, ο Κωνσταντίνος διέταξε την αναπροσαρμογή της διάταξης των ελληνικών δυνάμεων που ήταν απλώς παραταγμένες κατά μήκος των συνόρων. Αυτό προκάλεσε επιπλέον προβλήματα καθώς δεν υπήρχε κανένα σχέδιο δράσης του Ελληνικού Στρατού, ενώ δεν προβλεπόταν καμία επιθετική ενέργεια αλλά μόνο στατική άμυνα. Επίσης, δεν υπήρχαν αμυντικά έργα ούτε εφεδρείες που θα επέτρεπαν την αποστολή ενισχύσεων στους τομείς που παρουσίαζαν προβλήματα και θα σχημάτιζαν τη δεύτερη γραμμή άμυνας εάν χρειαζόταν. Τέλος, η εκπαίδευση και ο εξοπλισμός αξιωματικών και στρατιωτών ήταν ελλιπέστατα, ενώ τα όπλα τους απαρχαιωμένα.

Οι πρώτες αψιμαχίες άρχισαν στις 4 Απριλίου, πριν διακοπούν οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας-Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην Καλλιπεύκη (Νεζερὸ) του Τίρναβου. Έπειτα από αστοχίες στο πεδίο της μάχης ο ελληνικός στρατός αναγκάζεται συνεχώς  να υποχωρεί. Ο Κωνσταντίνος στις 24 Απριλίου σε τηλεγράφημα στον Σμολένσκη γράφει: «Ὑποχωροῦμεν προς Δομοκόν…» με την τοποθεσία να προσφέρεται  για άμυνα. Έτσι, το μέτωπο 25 χιλιομέτρων άρχιζε από το χωριό Χαλαμπρέζι και προχωρούσε ανατολικά στα χωριά Ασλανάρ, Κάτω Αγόριανη, Βελεσιώτες, Σκάρμιτσα, Πουρνάρι Τσατμά, Μαντασιὰ.

Γύρω στις 9 π.μ. της 5^ης Μαΐου 1897 φάνηκαν δύο εχθρικές φάλαγγες που βάδιζαν από Φάρσαλα προς Δομοκό. Γύρω στις 3 μ.μ. όλες οι προφυλακές του Ελληνικού Στρατού στο κεντρικό μέτωπο υποχώρησαν. Μία φάλαγγα προχώρησε προς την Κακάρα με σκοπό να διασπάσει την αμυντική γραμμή. Συγχρόνως μία άλλη φάλαγγα, αφού έκαψε τα χωριά Βαρδαλή καὶ Γιακαρόμπα, προχώρησε στο τότε χωριό Κουσλόμπα και το κατέλαβαν.

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Πετρομαγούλα και τον λόφο του Αγίου Γεωργίου Από τον λόφο του Αγίου Γεωργίου από τα αριστερά του δρόμου Φαρσάλων – Δομοκού, ο Οθωμανικός στρατός πρόσβαλε τις θέσεις των Ελλήνων. Εκεί συναντούν το τάγμα των Φιλελλήνων  Γαριβαλδινών ή αλλιώς Τάγμα των Ερυθροχιτώνων (λόγω των κόκκινων στολών) που έλαβε μέρος στη μάχη Δομοκού, με επικεφαλής τον στρατηγό Ριτσιότι Γαριβάλδη.

Το Τάγμα κατάφερε μετά από πολύωρες μάχες να αναχαιτίσει τους Τούρκους, αναγκάζοντάς τους έτσι σε προσωρινή υποχώρηση το απόγευμα της 5^ης Μαΐου. Οι εθελοντές Γαριβαλδινοί υπέστησαν βαριές απώλειες και ανάμεσα στὰ πολλά θύματα ήταν και ο βουλευτής Αντόνιο Φράττι (1847-1897), που τραυματίστηκε στη μάχη και υπέκυψε λίγο αργότερα στα τραύματά του. Μάλιστα στο Μιλάνο εις ανάμνηση της συμμετοχής των Γαριβαλδινών στη μάχη του Δομοκού, υπάρχει μέχρι σήμερα, οδός Δομοκού (ViaDomokos).  Στη μάχη του Δομοκού πολέμησαν συνολικά 3.060 ξένοι, εκ των όποιων 2.786 Ιταλοί.

Η απώλεια των θέσεων στο δεξιό τμήμα του μετώπου οδήγησε, τον επικεφαλής διάδοχο Κωνσταντίνο να αποφασίσει υποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων προς την περιοχή Δερβὲν Φούρκα (σημερινό Καλαμάκι) από τον Δομοκό με τη μάχη να σταματάει στις 8.30 μ.μ. Η έλλειψη επαρκών δυνάμεων ήταν εμφανής, με τους λάθος χειρισμούς να συνεχίζονται, αφού η Κυβέρνηση κράτησε στον Αλμυρό εκτός μάχης την 3^η Ταξιαρχία του Σμολένσκη, αποδυναμώνοντας το μέτωπο. Παρά την προσωρινή αναχαίτιση του εχθρού στο αριστερό μέτωπο από τους εθελοντές Γαριβαλδινούς και το απόσπασμα του Τερτίπη, η επικράτηση των Οθωμανών ήταν πλήρης.

Το οριστικό τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου γράφτηκε στις 22 Νοεμβρίου 1897 στην Κωνσταντινούπολη, με καταρρακωμένο το γόητρο της χώρας,  με την υπογραφή της Συνθήκης από τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, αφού  υπό βάρος της τεράστιας ήττας, ὁ Θεόδωρος Δηλιγιάννης είχε παραιτηθεί. Έτσι, με τη συμφωνία, που επεξεργάστηκαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, οι εδαφικές απώλειες για την Ελλάδα ήταν μικρές, αφού επανέκτησε τη Θεσσαλία, η όποια είχε χαθεί στο πεδίο της μάχης όμως κλήθηκε να πληρώσει υπέρογκη πολεμική αποζημίωση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ύψους τεσσάρων εκατομμυρίων τουρκικών λιρών.

Οθωμανικό πεζικό επιτίθεται κατά τη Μάχη του Δομοκού. Πίνακας του Φάουστο Ζονάρο, ανάκτορο του Ντολμάμπαχτσε

Βιβλιογραφία

• ΔΕΚ/ΓΕΣ «Στρατιωτική Ιστορία Νεώτερης Ελλάδος» Αθήναι 1980
• «Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου» τομ. 6ος, σελ. 662.
• «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια« τομ. ΙΑ΄, σελ. 13.
• Κ. Παπαρρηγόπουλος «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» τομ. 8ος.
• Σ. Μαρκεζίνης «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος».
• Ντάγκλας Ντέικιν, «Η Ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923» Μεταφρ. Α. Ξανθόπουλου, Β΄έκδοση, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) - Αθήνα 1984.
• Κ. Ρος (πολεμικός ανταποκριτής): «1897 - Με τους Έλληνες στη Θεσσαλία» Λονδίνο 1897, επανέκδοση στην ελληνική 1997.
• Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, τ. ΙΔ΄.
• Γεώργιος Ρούσος «Το Μαύρο 97», Εκδ. Φυτράκης Αθήναι 1974.
• Ιωσήφ Ι. Κασσεσιάν «Ο «Άτυχος» Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897» Εκδ. Κούριερ Εκδοτική Αθήνα 1997.
• Νίκος Κουρκουμέλης, «Έλληνες και ξένοι εθελοντές στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897», Ηπειρωτικά χρονικά, τομ. 43(2009), σελ. 179-209