Γ. Κτιστάκις, δικαστής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: «Στο Στρασβούργο τρέχουμε με τον χρόνο, ενώ η τεχνολογία καλπάζει...»

Το να μπορεί νομίμως ένα κράτος, μία αρχή, να ταυτοποιεί υπόπτους από την αρτηριακή τους πίεση έως την οσμή και τον τρόπο που πληκτρολογούν μπορεί να προκαλεί και μόνο ως σενάριο ανησυχία για την ιδιωτικότητα καθενός, το δικαίωμα στην προσωπική ζωή. Στην πραγματικότητα, όμως, η ανάγκη για τη ρύθμιση της χρήσης των τεχνολογιών Τεχνητής Νοημοσύνης μέσω ενός κανονιστικού πλαισίου πηγάζει από το γεγονός ότι κάθε άνθρωπος καθημερινά, ποικιλοτρόπως και αυτοβούλως συναινεί στην παραχώρηση των προσωπικών του δεδομένων. Και ταυτόχρονα το Δίκαιο, που πάντα έπεται των όποιων τεχνολογικών ή κοινωνικών εξελίξεων, καθώς έρχεται για να τις ρυθμίσει, στην περίπτωση της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι πρακτικά αδύνατο να παρακολουθήσει. Ποιος, λοιπόν, θα προστατεύσει την προσωπική ζωή καθενός και ποιος είναι ο αόρατος εχθρός πίσω από την Τεχνητή Νοημοσύνη, που κατά τα άλλα έρχεται για να βελτιώσει την καθημερινότητα, να βοηθήσει σε ιατρικά και άλλα επιστημονικά άλματα, ακόμη και στην επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης;. To καίριο, όσο και δύσκολο αυτό ερώτημα έθεσαν οι συμμετέχοντες στο 5ο ετήσιο Φόρουμ της Θεσσαλονίκης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα με θέμα «Η ιδιωτικότητα στην ψηφιακή εποχή», που διοργάνωσε το Κέντρο για τον Ευρωπαϊκό Νομικό Πολιτισμό (ΚΕΝοΠ) του ΑΠΘ. Ο Έλληνας δικαστής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), Ιωάννης Κτιστάκις, μιλώντας στο Φόρουμ τόνισε ότι «από πολύ νωρίς αναγνωρίστηκαν στο Στρασβούργο οι κίνδυνοι που η τεχνολογική πρόοδος γεννά για την προστασία της ιδιωτικής ζωής», παραπέμποντας σε υπόθεση του 2004, όταν η πριγκίπισσα Καρολίνα του Μονακό προσέφυγε στο ΕΔΔΑ ζητώντας την καταδίκη της Γερμανίας, καθώς τα γερμανικά δικαστήρια αρνήθηκαν να διατάξουν ασφαλιστικά μέτρα για την απαγόρευση δημοσίευσης φωτογραφιών της, που ελήφθησαν εν αγνοία της σε ένα τοπικό γερμανικό σούπερ μάρκετ.

Τότε το ΕΔΔΑ τόνισε την ανάγκη επαγρύπνησης για την αναπαραγωγή προσωπικών δεδομένων 

Με αφορμή τα παραπάνω, όπως είπε, «το ΕΔΔΑ επανέλαβε την ανάγκη για αυξημένη επαγρύπνηση ενόψει της τεχνικής προόδου στην καταγραφή και αναπαραγωγή των προσωπικών δεδομένων ενός ατόμου».
Σε ό,τι αφορά στην τρέχουσα κατάσταση εξήγησε πως «έχουμε πολλές εκκρεμείς προσφυγές και οι χρόνοι εκδίκασης των υποθέσεων δεν είναι γρήγοροι», καθ' ότι «υπάρχει μία ιδιομορφία στο Στρασβούργο, σε σχέση με το Λουξεμβούργο και υπάρχει ο όλο και πιο άκαμπτος κανόνας της εξάντλησης των εσωτερικών ενδίκων μέσων, οπότε μία υπόθεση έρχεται στο Στρασβούργο μετά ίσως και από τρεις βαθμούς εξέτασης από τα εθνικά δικαστήρια, τα οποία επίσης μπορεί να αργοπορούν ανάλογα με το εθνικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης, επομένως έρχεται μία υπόθεση και για κάποια τεχνολογικά ζητήματα, όταν ταυτόχρονα από την πρώτη στιγμή η τεχνολογία καλπάζει».
«Αντιμετωπίζουμε ζητήματα του διαδικτύου αρκετά καθυστερημένα. Αυτό το αντιλαμβανόμαστε, όπως αντιλαμβανόμαστε και ότι το κοινοτικό δίκαιο ενημερώνεται και βοηθάει τον κοινοτικό δικαστή για όλες τις τεχνολογικές εξελίξεις», πρόσθεσε, εξηγώντας ότι «μία οδηγία, ένας κανονισμός δίνει το πλαίσιο, επομένως ο κοινοτικός δικαστής, είτε ο εθνικός εφαρμοστής, είτε ο συνάδελφος του Λουξεμβούργου μπορεί να αντιμετωπίζει διάφορα ζητήματα τεχνολογικής ανάπτυξης και προστασίας της ιδιωτικής ζωής με βάση και το παράγωγο κοινοτικό δίκαιο».

«Τα δεδομένα είναι το καινούργιο πετρέλαιο»

Με αναφορά στο σκάνδαλο Cambridge Analytica που αφορούσε την αξιοποίηση δεδομένων για την παροχή αναλυτικής βοήθειας στην προεδρική εκστρατεία Τραμπ το 2016 και στο δημοψήφισμα του Brexit, η Λίλιαν Μήτρου καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και Πρόεδρος του Ινστιτούτου για την Ιδιωτικότητα, τα Προσωπικά Δεδομένα και την Τεχνολογία, μίλησε για την αξιοποίηση των επαφών που δημιουργούνται σε σχέση με την επικοινωνία μας στα κοινωνικά δίκτυα, παρατηρώντας πως «τα δεδομένα είναι το καινούργιο πετρέλαιο». «Τα συστήματα αναπτύσσονται με τρόπο εκθετικό, χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερα προσωπικά δεδομένα, σε μεγάλο βαθμό ώστε να εκπαιδευτούν τα μοντέλα -όταν μιλάμε για μηχανική μάθηση- και να μπορούν να παρέχουν νέα μοντέλα και κυρίως προγνωστικές απαντήσεις. Ποιος θα πάρει δάνειο; Ποιος θα προσληφθεί; Ποιος θα συλληφθεί; Ποιος θα προφυλακιστεί; Οι δυνατότητες που έχουν αυτά τα μοντέλα είναι ότι μπορούν να παράξουν πληροφορία, να εξαχθεί πληροφορία, η οποία δεν ήταν δυνατό να παραχθεί και να εξαχθεί μέχρι τώρα», εξήγησε.

Επισήμανε δε ότι κρίσιμο ζήτημα αποτελεί η αυξανόμενη αυτοέκθεση, καθώς «όλοι ανησυχούμε για την ιδιωτικότητά μας και μετά αναρτάμε τα πάντα» ενώ «υπάρχει η τάση να ξαναμιλήσουμε για το δικαίωμα στα δεδομένα μας, ως ένα δικαίωμα ιδιοκτησίας το οποίο μπορούμε να εκποιήσουμε, ένα δικαίωμα από το οποίο μπορούμε να παραιτηθούμε, καθώς έχουμε θεοποιήσει τη συγκατάθεση, ως έναν τρόπο να ελέγχουμε τι θα συμβεί με τη ζωή μας και τα δεδομένα μας, μα η αλήθεια είναι ότι η έγκυρη συγκατάθεση προϋποθέτει ενημέρωση και έχουμε γνωστική αδυναμία να αξιολογήσουμε το εύρος την έκταση της συνέπειας της επιτήρησης ή συλλογής δεδομένων».
Στη θεματική ενότητα για την ιδιωτικότητα στην ψηφιακή εποχή και τον δημόσιο χώρο, που συντόνισε η καθηγήτρια της Νομικής ΑΠΘ Ελισάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου, η αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νομικής Ιφιγένεια Καμτσίδου μίλησε για την «προστασία της ιδιωτικότητας στον δημόσιο χώρο», ενώ ο καθηγητής Νομικής ΑΠΘ Γρηγόρης Καλφέλης μίλησε για την «Προσβολή της ιδιωτικότητας από επαχθείς ανακριτικές πράξεις σε δημόσιους χώρους» και ο Γρηγόρης Τσόλιας, τακτικό μέλος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων για την «Επεξεργασία προσωπικών δεδομένων από τη χρήση συστημάτων επιτήρησης σε δημόσιους χώρους, σύμφωνα με το ΠΔ 75/2020». Στη δεύτερη ενότητα για την Ιδιωτικότητα και το διαδίκτυο, που συντόνισε η καθηγήτρια Νομικής ΑΠΘ Λίνα Παπαδοπούλου, τοποθετήθηκαν εκτός από τον κ. Κτιστάκι η επίκουρος καθηγήτρια του Παντείου Φερενίκη Παναγοπούλου για την «προστασία της ιδιωτικότητας στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης» και ο επ. καθηγητής Πληροφορικής ΑΠΘ Θρασύβουλος Τσιάτσος, για «θέματα ιδιωτικότητας διαδικτυακών υπηρεσιών και εφαρμογών στην εκπαίδευση».

Κατα τον επιστημονικό συνεργάτη του ΚΕΝοΠ Νίκο Τολιόπουλο, «υπάρχουν σημαντικές διαφωνίες, πλέον οι κυβερνήσεις πιέζουν να χρησιμοποιούνται τα συγκεκριμένα συστήματα για λόγους εθνικής ασφάλειας».

Οι εργασίες του φόρουμ συνεχίζονται σήμερα.

ΠΗΓΗ:ΑΠΕ