Οι επιπτώσεις της ξηρασίας και της ερημοποίησης είναι εδώ και απαιτούν άμεση αντιμετώπιση

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΟΗΕ, οι ξηρές περιοχές αυξήθηκαν σε βαθμό που καλύπτουν πλέον το 41% της χερσαίας γης, στις οποίες ζουν 2,3 δισ. άνθρωποι οι συνθήκες διαβίωσης των οποίων υφίστανται σοβαρές επιπτώσεις.

Στα τέλη του προηγούμενου έτους (2 έως 13 Δεκεμβρίου 2024) πραγματοποιήθηκε στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας, η 16η Ανώτατη Σύνοδος (COP16) στα πλαίσια της Σύμβασης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (UNCCD) την οποία παρακολούθησαν 20.000 αντιπρόσωποι από 200 χώρες.

Η UNCCD θεσπίσθηκε το 1994 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και υπογράφεται σήμερα από 197 χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Η Σύμβαση αυτή είναι η μόνη δεσμευτική από νομική πλευρά διεθνής συμφωνία για την ορθή διαχείριση της γης. Μέσω συμπράξεων, τα 197 μέρη της Σύμβασης πρέπει να συνεργάζονται για την προληπτική διαχείριση των κινδύνων ξηρασίας συμβάλλοντας μέσω της ορθής διαχείρισης της γης στην έγκαιρη επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης, στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας έναντι της κλιματικής αλλαγής και στην αποτροπή της απώλειας της βιοποικιλότητας.

Με βάση την αποτύπωση της σημερινής κατάστασης του πλανήτη σε ό,τι αφορά τη ξηρασία και την ερημοποίηση, όπως περιγράφεται στην τελευταία έκθεση του ΟΗΕ1, οι ξηρές περιοχές αυξήθηκαν σε βαθμό που καλύπτουν πλέον το 41% της χερσαίας γης, στις οποίες ζουν 2,3 δισ. άνθρωποι οι συνθήκες διαβίωσης των οποίων υφίστανται σοβαρές επιπτώσεις. Στην έκθεση επισημαίνεται επίσης ότι η αυξανόμενη ξηρασία επιδρά έντονα στην αύξηση της φτώχειας, τη λειψυδρία, την υποβάθμιση της γης και την ανεπάρκεια παραγωγής τροφίμων. Οι παράγοντες αυτοί συνδέονται με τη σειρά τους άμεσα με την αύξηση των ποσοστών ασθενειών και θανάτων -ιδιαίτερα μεταξύ των παιδιών και γυναικών σε όλο τον κόσμο, προκαλούν σημαντική αύξηση της μετανάστευσης και των ροών κλιματικών προσφύγων και υποβαθμίζουν δραματικά τα γεωργικά συστήματα στο 40% περίπου των καλλιεργήσιμων εκτάσεων της Γης, με αποτέλεσμα να διαμορφώνονται συνθήκες που απειλούν σαφώς την επισιτιστική ασφάλεια στον πλανήτη.

Ποια ήταν όμως τα αποτελέσματα της Συνόδου; Ο εκτελεστικός Γραμματέας της UNCCD Ibrahim Thiaw στο τέλος της συνόδου δήλωσε ότι “τα μέρη χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να συμφωνήσουν σχετικά με το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση του κρίσιμου ζητήματος της ξηρασίας”, εκφράζοντας με άρρητο αλλά εντέλει σαφή τρόπο την πλήρη αποτυχία της Συνόδου COP16. Τελικά, το θέμα της αντιμετώπισης της ξηρασίας παραπέμφθηκε στην επόμενη σύνοδο κορυφής COP17 το 2026 στην Μογγολία. Το μέλος του ευρωπαϊκού think tank για το κλίμα TMG Research, Jes Weigelt, δήλωσε μετά το πέρας των εργασιών της συνόδου ότι “φοβάμαι ότι η COP 16 της UNCCD είχε την ίδια μοίρα με τις φετινές COP για τη βιοποικιλότητα και το κλίμα. Απέτυχε να φέρει αποτελέσματα2“.

Στην τελική έκθεση3 οι διοργανωτές της συνόδου, περιέλαβαν 19 σημεία, στα οποία ύστερα από βαρύγδουπες διαπιστώσεις για τη μεγάλη ανησυχία που προκαλούν οι σημαντικές απειλές και οι παγκόσμιες αρνητικές τάσεις αύξησης της ερημοποίησης και υποβάθμισης της γης, προβαίνει μόνο σε επισημάνσεις (noting), αναγνωρίσεις (recognizing), παραδοχές (acknowledging), υπογραμμίσεις (emphasizing), επαναβεβαιώσεις (reaffirming) και τελικά μόνο “ενθαρρύνεις” (encouraging), ή καλεί (invites), ή παροτρύνει (urges), ή υπενθυμίζει (recalls), ή προτείνει (recommends) στους εταίρους της σύμβασης σε διάφορες αποφάσεις και δράσεις, χωρίς όμως καμία δέσμευση (commitment) για καμία από αυτές, καθιστώντας τις αποφάσεις της συνόδου ένα ευχολόγιο, το οποίο από ό,τι φαίνεται θα επαναληφθεί το 2026 στην επόμενη COP17 στη Μογγολία.

Το πιο εμφατικό σημείο όμως που αποκαλύπτει την υποκρισία των ανεπτυγμένων χωρών, είναι αυτό που σχετίζεται με τη χρηματοδότηση των δράσεων για την αντιμετώπιση της ξηρασίας και της ερημοποίησης. Ενώ οι σχετικές αναλύσεις της ίδιας της UNCCD εκτιμούν ότι το κόστος μέχρι το 2030 για την αποκατάσταση του 1 και πλέον δισ. εκταρίων υποβαθμισμένης γης και για την ανάπτυξη της ανθεκτικότητας στη ξηρασία ανέρχεται σε 2,6 τρισ. δολάρια -που ισοδυναμεί σε 1 δισεκ. ημερησίως- οι δεσμεύσεις που αναλήφθηκαν στη σύνοδο είναι μόλις 12,5 δισ. δολαρίων για τη στήριξη 80 από τις πιο ευάλωτες χώρες του κόσμου.

Ποια είναι όμως η τοποθέτηση της Ελλάδας σε σχέση με τις εργασίες της Συνόδου; Η χώρα μας ως γνωστόν, βρισκόμενη στη Μεσόγειο, αποτελεί περιοχή που πλήττεται έντονα από την ξηρασία και την ερημοποίηση, η οποία έχει επεκταθεί σε πολλές περιοχές που καλύπτουν ποσοστό τουλάχιστο 30% της συνολικής έκτασης της χώρας. Σημειώνεται ότι το φαινόμενο της ερημοποίησης της γης που εντείνεται από τις μακράς διάρκειας ξηρασίες, έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς, όπως της γεωργίας (απώλεια γεωργικής παραγωγής, μείωση διαθέσιμων εκτάσεων), του περιβάλλοντος (μείωση δέσμευσης άνθρακα, ευτροφισμό των νερών, απώλεια βιοποικιλότητας) και της κοινωνίας (εγκατάλειψη γης και ερήμωση της υπαίθρου). Είναι αλήθεια ότι φέτος, ίσως για πρώτη φορά, συμμετείχαμε ως χώρα σε σύνοδο της UNCCD, κάτι που πρέπει να θεωρηθεί θετικό. Θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε ότι επιτέλους κάτι αλλάζει, αφού η μέχρι σήμερα δραστηριοποίηση στο πλαίσιο αυτών των συνόδων ήταν ανύπαρκτη, όπως αναλύθηκε σε άλλο άρθρο μας4, με το οποίο επισημάναμε τις τεράστιες ευθύνες για την αδιαφορία των αρμόδιων και τη μη εφαρμογή διεθνών υποχρεώσεων της χώρας. Η χώρα μας διαχρονικά δεν τηρεί τη δέσμευσή της να έχει σε λειτουργία Εθνική Επιτροπή Για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης, δεν εφαρμόζει το Εθνικό Σχέδιο για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης που συνέταξε η πρώτη Εθνική Επιτροπή το 2001, η οποία έχει καταργηθεί και δεν ανταποκρίνεται στις στοιχειώδεις οικονομικές υποχρεώσεις της έναντι της σύμβασης UNCCD, δηλαδή την καταβολή ετήσιας συνδρομής ποσού €25.000 έχοντας συσσωρεύσει χρέη 20 και πλέον ετών. Σημειώνεται μάλιστα ότι η συμμετοχή της ελληνικής αντιπροσωπείας στην COP16 δεν αφορούσε μέτρα που πρέπει να λάβει η χώρα για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης και της ξηρασίας. Οι παρεμβάσεις των αντιπροσώπων της Ελλάδας (8/12/24) περιορίστηκαν στο κεφάλαιο «Ανθρώπινα δικαιώματα: Επιτροπή για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων”.

Τι πρέπει όμως να γίνει; Οι απαντήσεις που αφορούν τη διαχείριση το σοβαρού προβλήματος της αντιμετώπισης της ερημοποίησης βρίσκονται στο “Ελληνικό Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης-ΕΕΣΔΚΕ)5“, που πρέπει να επανενεργοποιηθεί αφού πρώτα επικαιροποιηθεί με βάση τα νέα δεδομένα που μεσολάβησαν από την ημερομηνία σύνταξής του (2001) μέχρι σήμερα. Οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν το φαινόμενο σχετίζονται με το κλίμα, τη φυσιογραφία, τη γεωλογία, το έδαφος, την υδρολογία και τη διαχείριση των φυσικών πόρων έδαφος και νερό. Όλες οι διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα κατά την εξέλιξη του φαινομένου σχετίζονται με τις αιτίες που μειώνουν το βάθος του εδάφους (κυρίως η διάβρωση με νερό) και συνακόλουθα τη μείωση του διαθέσιμου νερού στα φυτά ή και τη χημική υποβάθμιση του εδάφους (αλάτωση – αλκαλίωση, ρύπανση) που οδηγεί στα ίδια αποτελέσματα. Τα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης, όπως περιγράφονται στο ΕΕΣΔΚΕ περιλαμβάνουν την καταγραφή των απειλούμενων περιοχών, με γενική και λεπτομερή οριοθέτηση, τον ορισμό πιλοτικών περιοχών στις οποίες θα πρέπει να αρχίσει άμεσα η εφαρμογή των συγκεκριμένων μέτρων αντιμετώπισης της ερημοποίησης, όπως περιγράφονται λεπτομερώς στο σχέδιο για τις γεωργικές και δασικές γαίες, στους τομείς της πανίδας, των υδατικών πόρων και τους κοινωνικοοικονομικούς τομείς. Για όλα αυτά η εκ νέου δημιουργία της Εθνικής Επιτροπής για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης είναι άμεση εθνική ανάγκη, που δυστυχώς φαίνεται να αγνοείται ή να απαξιώνεται συνειδητά από την κυβέρνηση.

1 Vicente-Serrano, et al. (2024). The Global Threat of Drying Lands: Regional and global aridity trends and future projections. A Report of the Science-Policy Interface. United Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD). Bonn, Germany.
2 UN talks fail to reach agreement on dealing with rising risk of global drought
3 2. Draft report of the Conference of the Parties on its sixteenth session, held in Riyadh, Saudi Arabia, from 2 to 13 December 2024
4 Τσαντήλας, Χ. 2021. Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η περίπτωση των ακραίων ξηρασιών. Παρατηρητήριο Βιώσιμης Ανάπτυξης, Ινστ. Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ.
5 https://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/XOROTAJIA/erhmopoihs...

*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι Γεωπόνος, Δρ. Εδαφολογίας, πρ. Διευθυντή του Ινστιτούτου Βιομηχανικών & Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΝΑ

ΠΗΓΗ NEWS247.GR