Ελλάδα και παραγωγικό μοντέλο: Από τη θεωρία στην εφαρμογή

Του Γιάννη Περλεπέ

Οικονομολόγου - Μηχανικού

Αν δεν υπάρξει ριζική αναδιάταξη του παραγωγικού μας μοντέλου, η Ελλάδα θα παραμείνει παγιδευμένη σε έναν φαύλο κύκλο εξαρτήσεων, χαμηλής προστιθέμενης αξίας και ανασφαλών θέσεων εργασίας.
Η συζήτηση για το τι παραγωγική Ελλάδα θέλουμε είναι από τις πιο χιλιοειπωμένες, αλλά και τις πιο ασαφείς. Υπάρχει κοινή αποδοχή ότι απαιτείται μετασχηματισμός, αλλά καμία κοινή στρατηγική για το πώς και από πού θα ξεκινήσει. Ενώ η χώρα διαθέτει το ανθρώπινο κεφάλαιο, τη γεωγραφική θέση και κρίσιμες πρώτες ύλες, δεν έχει ακόμη αποκτήσει την μεταρυθμιστική συνέπεια και τα θεσμικά εργαλεία που απαιτούνται για την ουσιαστική αλλαγή.
Το σημερινό αδιέξοδο
Η Ελλάδα είναι η τρίτη πιο «καταναλωτική» οικονομία της Ε.Ε., με μόλις το 9,5% του ΑΕΠ να προέρχεται από τη μεταποίηση – ποσοστό που υπολείπεται σημαντικά του ευρωπαϊκού μέσου όρου (16%). Παράλληλα, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, οι ελληνικές επιχειρήσεις πληρώνουν έως και 30% υψηλότερο κόστος ενέργειας σε σχέση με ανταγωνιστικές ευρωπαϊκές, γεγονός που καθιστά την εγχώρια παραγωγή σχεδόν ασύμφορη.
Η απουσία σταθερού και προβλέψιμου φορολογικού περιβάλλοντος, η γραφειοκρατία στις αδειοδοτήσεις και η υποχρηματοδότηση της τεχνικής εκπαίδευσης συμπληρώνουν το παζλ μιας χρόνιας παθογένειας. Πολλές επιχειρήσεις, ακόμη κι όταν θέλουν να επενδύσουν σε καινοτομία ή εξαγωγές, σκοντάφτουν πάνω σε ένα σύστημα που δεν επιβραβεύει τη δημιουργία αξίας αλλά τη βραχυπρόθεσμη επιβίωση.
Τα φωτεινά παραδείγματα
Δεν λείπουν οι περιπτώσεις ελληνικών επιχειρήσεων που αψηφούν το γενικό κλίμα. Η φαρμακοβιομηχανία έχει αναδειχθεί σε παγκόσμιο εξαγωγικό παίκτη, ενώ ο κλάδος της αγροδιατροφής σταθεροποιεί την παρουσία του σε αγορές όπως η Γερμανία, η Μέση Ανατολή και οι ΗΠΑ. Επιπλέον, στην Ανατολική Αττική και στον Πειραιά αναπτύσσεται –αθόρυβα– ένα τεχνολογικό οικοσύστημα γύρω από τη ναυτιλία, που έχει αρχίσει να προσελκύει ξένες επενδύσεις.
Αλλά αυτά τα παραδείγματα δεν επαρκούν από μόνα τους. Αν δεν ενταχθούν σε μια συνεκτική στρατηγική, θα παραμείνουν εξαιρέσεις και όχι κανόνες.
Πέντε βήματα προς ένα νέο παραγωγικό υπόδειγμα
1. Στοχευμένη επιλογή τομέων-ατμομηχανών
Η Ελλάδα χρειάζεται να επιλέξει και να στηρίξει συγκεκριμένους τομείς: αγροδιατροφή υψηλής ποιότητας, φαρμακευτική βιομηχανία, πράσινη ενέργεια, τουρισμός εμπειρίας, logistics και τεχνολογία. Δεν μπορεί και δεν πρέπει να επιχειρήσει να κάνει τα πάντα.
2. Φορολογική και ενεργειακή σταθερότητα
Η φορολογική μεταβλητότητα και το υψηλό ενεργειακό κόστος αποθαρρύνουν μακροπρόθεσμες επενδύσεις. Απαιτείται δεκαετής δέσμευση σταθερότητας και σταδιακή μετάβαση σε ενεργειακά συμβόλαια τύπου PPA (διμερείς συμφωνίες με παραγωγούς ΑΠΕ) για τις επιχειρήσεις.
3. Επαγγελματική εκπαίδευση νέου τύπου
Μόνο το 24% των Ελλήνων μαθητών ακολουθούν τεχνική ή επαγγελματική εκπαίδευση, έναντι 44% στην Ε.Ε. Η σύνδεση των ΕΠΑΛ και ΙΕΚ με τις ανάγκες των τοπικών αγορών πρέπει να αποτελέσει εθνική προτεραιότητα.
4. Περιφερειακή ανάπτυξη με νόημα
Η συγκέντρωση της μεταποίησης στην Αττική και τη Θεσσαλονίκη είναι μη βιώσιμη. Περιφέρειες όπως η Δυτική Ελλάδα, η Στερεά ή η Ανατολική Μακεδονία μπορούν να φιλοξενήσουν παραγωγικά clusters, κοντά σε πρώτες ύλες, φθηνότερη γη και εργατικό δυναμικό.
5. Ψηφιακή μετάβαση και R&D
Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις πρέπει να υποστηριχθούν τεχνικά και χρηματοδοτικά ώστε να επενδύσουν σε ψηφιακά εργαλεία, αυτοματισμούς και Έρευνα & Ανάπτυξη. Το Ταμείο Ανάκαμψης μπορεί και πρέπει να παίξει ρόλο-κλειδί.
Από το «θέλουμε» στο «προχωράμε»
Η παραγωγική ανασυγκρότηση της Ελλάδας δεν είναι θεωρητική άσκηση. Είναι προϋπόθεση επιβίωσης σε έναν κόσμο που γίνεται πιο ανταγωνιστικός, πιο ενεργειακά αβέβαιος και πιο γεωπολιτικά ρευστός. Το πολιτικό σύστημα και οι θεσμοί καλούνται να περάσουν από την διάχυτη επιθυμία στην εφαρμόσιμη πολιτική.
Γιατί το δίλημμα δεν είναι μόνο «ανάπτυξη ή στασιμότητα». Είναι, ολοένα και περισσότερο, «παραγωγή ή περιθωριοποίηση».